Πατρίκιοι

Στην αρχαία Ρώμη, πατρίκιοι (λατινικά: patricii) καλούνταν κυρίως οι λεγόμενοι τέλειοι πολίτες, οι ευπατρίδες, δηλαδή οι ευγενείς που κατάγονταν από επιφανείς οίκους (patres) των παλαιότερων συγκλητικών της Ρώμης, σε αντιδιαστολή με τους πληβείους.

Ο Οκταβιανός Αύγουστος ως Μέγιστος Ποντίφικας (Pontifex Maximus).

Η αρχική συγκρότηση τους

Αρχικά οι Πατρίκιοι χωρίζονταν σε τρεις φυλές ανάλογα με βάση την καταγωγή τους. Οι φυλές αυτές ήταν οι Luceres, οι Ramnes και οιTities. Κάθε δε φυλή περιελάμβανε 10 φρατρίες που κάθε μία διαιρούνταν με τη σειρά της σε γένη, σε gentes maiores (μάλλον οι αρχαιότερες) και σε gentes minores (νεότερες). Μάλιστα στη "Δωδεκάδελτο" αναφέρεται πως μέχρι το 445 π.Χ. απαγορεύονταν στους Πατρικίους να νυμφευθούν κόρες ή γυναίκες των Πληβείων. Οι Πατρίκιοι συνέρχονταν στις "συνελεύσεις των φρατριών" (comitia curiata), διατηρούσαν δικά τους ιερά και λόγω πλούτου και προνομίων, μετά την πτώση της βασιλείας έγιναν απόλυτοι κύριοι της ρωμαϊκής πολιτείας, μέχρι που δημιουργήθηκε από τους Πληβείους η νέα τάξη των nobiles.

Η διάρθρωση και τα δικαιώματα

Οι Πατρίκιοι αποτελούσαν την ανώτερη ρωμαϊκή κοινωνική προνομιούχο τάξη και κατείχαν όλα τα στρατιωτικά, πολιτικά και θρησκευτικά αξιώματα της Ρωμαϊκής Πολιτείας. Αποτελούσαν μια κλειστή κοινωνία κυρίως γαιοκτημόνων, που μονοπωλούσαν στην αρχή της ρωμαϊκής ιστορίας σχεδόν όλα τ΄ αξιώματα. Κατά μία ιστορική άποψη αυτοί ήταν οι αρχικοί κάτοικοι της Ρώμης που συγκρότησαν το populus romanus που αισθάνθηκαν την ανάγκη διαφοροποίησης με αριστοκρατική συνείδηση όταν άλλοι ελεύθεροι μεν, οι Πληβείοι (plebs), ήλθαν να εγκατασταθούν στο χώρο τους. Έτσι οι Πατρίκιοι θεωρούνταν εκ γενετής αριστοκράτες και η ιδιότητα του Πατρικίου ήταν κληρονομική στους απογόνους τους. Ακόμα και σε περίπτωση που κάποιος γόνος καταντούσε πτωχός ή χωρίς κανένα αξίωμα, παρέμενε Πατρίκιος με δικαίωμα κληροδότησης ομοίως στους απογόνους του και καμία δύναμη δε μπορούσε να τον υποβιβάσει σε πληβείο. Κάτι όμως που μπορούσε να συμβεί μόνο σε περίπτωση που κάποιος Πατρίκιος εγκατέλειπε το γένος του και παρέδιδε τα κληρονομικά επ΄ αυτού δικαιώματα, όπως στην ιστορία έπραξαν πολλοί, προκειμένου να λάβουν μέρος στο δικαίωμα να εκλεγούν δήμαρχοι.

Η προαγωγή από πληβείος σε Πατρίκιος και η παρακμή τους

Αντίθετα πλούσιος πληβείος, καθώς και ξένος διακεκριμένος ήταν δυνατόν να καταστεί Ρωμαίος Πατρίκιος, που όμως ειδικά γι΄ αυτές τις περιπτώσεις απαιτούνταν κάθε φορά ειδικός νόμος Lex curiata. Φαίνεται όμως πως ο τρόπος αυτός υπήρξε σπανιότατος, που ειδικά στους χρόνους της Δημοκρατίας τέτοιες περιπτώσεις υπήρξαν ελάχιστες, (όπως ο Άππιος Κλαύδιος και ο Δομίτιος ο Αηνόβαρβος).

Αυτό είναι καταφανές καθότι μετά παρέλευση μερικών εκατονταετηρίδων ο αριθμός των οικογενειών των Πατρικίων είχε ελαττωθεί. Τον 5ο αιώνα π.Χ. οι οικογένειες αυτές αριθμούσαν μόλις τα 50 γένη. Περί το 367 π.Χ. έφθαναν τις 22 γένη που περιλάμβαναν 81 οικογένειες και στα τέλη της Δημοκρατικής περιόδου μόλις 14 γένη με 30 οικογένειες. Όταν όμως οι Πληβείοι κατόρθωσαν να εξισωθούν με τους Πατρικίους, ειδικά στα πολιτικά δικαιώματα, δημιουργήθηκε όπως ήταν φυσικό νέα τάξη πατρικίων nobiles, που περιελάμβανε τους πλούσιους πληβείους (νεόπλουτους) καθώς κι εκείνους που είχαν αναλάβει αξιώματα. Παρά ταύτα κάποια αξιώματα και τίτλοι όπως interrex, princeps senatus, rex sactorum, Flamines maiores ή κολλέγιο των Σαλίων, παρέμεναν αποκλειστικά προνόμια των Πατρικίων όπως και ο τίτλος patrum auctoritas που δίνονταν μόνο στους πατρικίους συγκλητικούς.

Γενικά οι Πατρίκιοι ξεχώριζαν των Πληβείων και των άλλων κατοίκων από τα ενδύματα και κυρίως από τα ιδιαίτερα υποδήματα που φορούσαν και που κάλυπταν μέχρι και μέρος της κνήμης, μικρότερα όμως από εκείνα των γερουσιαστών και των ανωτάτων αρχόντων.

Οι παρεμβάσεις των αυτοκρατόρων

Ο Ιούλιος Καίσαρ και ο Οκταβιανός ήταν εκείνοι που θέσπισαν ειδικούς νόμους ώστε και διακεκριμένοι Πληβείοι να απολαμβάνουν αυτού του προνομίου προκειμένου να διατηρηθεί η πατροπαράδοτη αριστοκρατία. Πάντως οι εξ αίματος και οι εξ απονομής Πατρίκιοι έπαψαν να υφίστανται κατά τον 3ο αιώνα μ.Χ. Στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία ο Μέγας Κωνσταντίνος δημιούργησε τον τίτλο του Πατρικίου (patricius), που όμως δεν ήταν κληρονομικός.

Δείτε επίσης

Πατρίκιος (τίτλος)

Πηγές

Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου τ.15ος, σ.617
Πάπυρος Λαρούς Μπριττάνικα τ.48ος, σ.260