Στάση του Νίκα

Η Στάση του Νίκα (στάση = εξέγερση) ήταν οργανωμένη απόπειρα ανατροπής του αυτοκράτορα Ιουστινιανού που έλαβε χώρα στην Κωνσταντινούπολη τον Ιανουάριο του 532 μ.Χ. από αθλητικά-πολιτικά σωματεία στον ιππόδρομο. Ως αποτέλεσμα του γενικευμένου κλίματος λαϊκής δυσαρέσκειας που υπήρχε εκείνη τη περίοδο, ομάδες οπαδών υποκινούμενες από εχθρούς του αυτοκράτορα προκάλεσαν εκτεταμένες βιαιοπραγίες και λεηλασίες, ώστε να πιέσουν τον Ιουστινιανό να αφήσει τον θρόνο. Ωστόσο, ο αυτοκράτορας δεν ενέδωσε και τελικά σφαγιάστηκαν όλοι τους. Τα γεγονότα είχαν διάρκεια μίας εβδομάδας και ήταν οι πιο βίαιες ταραχές στην ιστορία της Κωνσταντινούπολης, με τη μισή σχεδόν πόλη να καίγεται ή να καταστρέφεται και με δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους να σκοτώνονται. Τις περισσότερες πληροφορίες για την εξέγερση λαμβάνουμε από τον ιστορικό Προκόπιο, στο βιβλίο του «Η ιστορία των Πολέμων».

Ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός και η συνοδεία του.

Βυζαντινή Κωνσταντινούπολη
330	Ίδρυση της πόλης
413	Ολοκλήρωση των Θεοδοσιανών Τειχών
474	Μεγάλη πυρκαγιά
532	Στάση του Νίκα
537	Ολοκλήρωση της Αγίας Σοφίας
626	Πολιορκία από τους Άβαρους
674-78	Α´ αραβική πολιορκία
717-18	Β´ αραβική πολιορκία
1204	Σταυροφορική άλωση
1261	Επανάκτηση της πόλης από τον Μιχαήλ Η´ Παλαιολόγο
1453	Οθωμανική άλωση

Η εξέλιξη των γεγονότων

Τμήμα του Παλατιού με τον Ιππόδρομο όπου έγινε η Στάση του Νίκα.

Οι αρματοδρομίες από τα Ρωμαϊκά χρόνια ήταν μια δημοφιλής ενασχόληση για τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα. Αυτές, καθώς και η υποκουλτούρα που συστρεφόταν γύρω τους, όπως οι οπαδικές οργανώσεις, είχαν μεταφερθεί και επιβιώσει στην Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία (Βυζάντιο) με την ευχή του ίδιου του αυτοκράτορα Μεγάλου Κωνσταντίνου, που είχε άλλωστε περιλάβει στα σχέδια της νέας πρωτεύουσας την κατασκευή ενός μεγαλοπρεπούς Ιπποδρόμου.

Υπήρχαν τέσσερις κύριοι σύνδεσμοι φιλάθλων, καθορισμένοι ανάλογα με το χρώμα της στολής της αγαπημένης τους αγωνιστικής ομάδας. Αυτοί ήταν οι Βένετοι (Γαλάζιοι), οι Ρούσσοι (Κόκκινοι), οι Πράσινοι και οι Λευκοί, αν και σταδιακά η περισσότερη επιρροή και πολιτική δύναμη είχε συγκεντρωθεί στους Βένετους και τους Πράσινους. Οι Βένετοι θεωρούνταν περισσότερο "συμβιβασμένοι" με το κατεστημένο και συνδεδεμένοι με την αριστοκρατία, ενώ οι Πράσινοι ήταν αντιδραστικότεροι και συνδεδεμένοι με τα πιο λαϊκά στρώματα. Μερικοί συγγραφείς πιστεύουν, επίσης, ότι οι Πράσινοι έπαιξαν ρόλο στην καλλιέργεια του Μονοφυσιτισμού και κατά συνέπεια στη θεμελίωση του Ισλάμ. Οι αρματοδρομίες ήταν σε κάθε περίπτωση σημαντικό κομμάτι του δημόσιου βίου της εποχής, στο οποίο ακόμα και οι αυτοκράτορες συμμετείχαν, μιας και συχνά υποστήριζαν τη μία ομάδα έναντι της άλλης. Ο δε Ιουστινιανός ήταν υποστηρικτής των Βενέτων, τουλάχιστον μέχρι τη Στάση.

Το 531, ένας Βένετος και ένας Πράσινος συλλαμβάνονται με την κατηγορία της δολοφονίας και καταδικάζονται σε θάνατο διά απαγχονισμού. Ο Ιουστινιανός μετατρέπει τη θανατική ποινή σε φυλάκιση, ενδεχομένως ως απόπειρα να κερδίσει την εύνοια του λαού. Οι Πράσινοι και Βένετοι, όμως, δεν ικανοποιούνται, αντίθετα ζητούν την πλήρη απαλλαγή των κατηγορουμένων. Ο αυτοκράτορας τους αγνόησε.

Στις 11 Ιανουαρίου του 532 οι οπαδοί τελικά ξεσηκώθηκαν και προκάλεσαν ταραχές. Η ιαχή «Νίκα» δονούσε την ατμόσφαιρα: ήταν το σύνθημα που φώναζαν στον Ιππόδρομο για να εμψυχώσουν τους αρματοδρόμους. Το πλήθος των εξεγερμένων όλο και μεγάλωνε, καθώς ο λαός δυσφορούσε για τις οικονομικές μεταρρυθμίσεις του αυτοκράτορα και την κρατική αυθαιρεσία. Απαιτούσαν την αποπομπή του Έπαρχου Ιωάννη Καππαδόκη, ο οποίος ήταν αρμόδιος για τη συλλογή των φόρων, καθώς και του νομομαθούς αυλικού Τριβωνιανού, ο οποίος ήταν υπεύθυνος για την αναθεώρηση του ποινικού κώδικα. Ο όχλος πολιόρκησε το παλάτι και ταυτόχρονα πυρπολούσε κτίρια και προκαλούσε καταστροφές. Μεταξύ άλλων, η μικρότερη δεύτερη εκκλησία της Αγίας Σοφίας καταστράφηκε εξολοκλήρου. Κάποιοι από τους συγκλητικούς είδαν τη στάση σαν ευκαιρία για να ανατρέψουν τον Ιουστινιανό. Αυτοί ήταν εξίσου δυσαρεστημένοι λόγω του ψαλιδισμού των δικαιωμάτων των ευγενών. Παρόλο που ο Ιουστινιανός υποσχέθηκε να απομακρύνει από τις θέσεις τους τον Τριβωνιανό και τον Ιωάννη Καππαδόκη, οι στασιαστές δεν ικανοποιήθηκαν. Συγκεντρώθηκαν στον Ιππόδρομο και σε συνεννόηση με τους σύμμαχούς τους στη Σύγκλητο ανέβασαν στον θρόνο τον Υπάτιο, ανιψιό του πρώην αυτοκράτορα Αναστάσιου, ανακηρύσσοντάς τον νέο αυτοκράτορα.

Ο Ιουστινιανός ετοιμαζόταν να εγκαταλείψει την Πόλη, αλλά η σύζυγός του, η Θεοδώρα, του αναπτέρωσε το ηθικό και τον έπεισε να παραμείνει και να αντιμετωπίσει τους στασιαστές. Ο Ιουστινιανός διέταξε τότε τους στρατηγούς του, τον Βελισάριο και τον Μούνδο, να καταστείλουν την εξέγερση. Αυτοί, δωροδοκώντας κάποιους αρχηγούς των στασιαστών, τους έφεραν με το μέρος του αυτοκράτορα, προκαλώντας έτσι διχόνοια μεταξύ τους. Σε κάθε περίπτωση, εντέλει οι εξεγερθέντες εγκλωβίστηκαν στον Ιππόδρομο, όπου και σφαγιάστηκαν.

Η καταστολή της Στάσης του Νίκα στις 18 Ιανουαρίου του 532 άφησε πίσω της 30.000 νεκρούς. Την επομένη, διατάχθηκε να εκτελεσθούν ο Υπάτιος και ο αδελφός του, ενώ η περιουσία τους δημεύθηκε, όπως και πολλών συγκλητικών που εξορίστηκαν επειδή είχαν υποστηρίξει τη στάση. Η επιτυχημένη καταστολή της εξέγερσης θεμελίωσε τη κυριαρχία του Ιουστινιανού στην Αυτοκρατορία και περιόρισε οριστικά τη δύναμη των οπαδικών οργανώσεων.

Πηγές

• Προκόπιος, «Η ιστορία των Πολέμων» (εκδόσεις Λιβάνη).
• Meier, Mischa (2003). «Die Inszenierung einer Katastrophe: Justinian und der Nika-Aufstand». Zeitschrift für Papyrologie und Epigraphik 142: 273 - 300.