Σαράι του Βελή Πασά
| Το λήμμα δεν περιέχει πηγές ή αυτές που περιέχει δεν επαρκούν. |
Ο Αλή Πασάς Τεπελενλής (1744-1822) και οι γιοί του Μουχτάρ πασάς (1768-1822) και Βελή πασάς (1772-1822) παρουσίασαν μεγάλη οικοδομική δραστηριότητα στις περιοχές που διοικούσαν, ιδιαίτερα στην Ήπειρο, στην Αλβανία και Θεσσαλία, και χτίσανε πολλά παλάτια, πιο γνωστά με την τουρκική λέξη σαράγια. Ο Βελή πασάς, ως διοικητής Θεσσαλίας (1804-1807 και 1812-1819) έχτισε εκεί, εκτός των άλλων, δυο αξιόλογα σαράγια: ένα στο χωριό Δέσιανη (σήμερα Αετολόφος, κοντά στην Αγιά, στους νοτιοδυτικοκούς προβούνους του Όρους Όσσα) και ένα δεύτερο στον Τύρναβο, 14 χιλιόμετρα βόρεια της Λάρισας.
Το σαράι του Τυρνάβου πρέπει να κατασκευάστηκε στην περίοδο 1814-1816, καταστράφηκε από εμπρησμό το έτος 1822, μάλλον στις αρχές του καλοκαιριού, χωρίς να σώζονται σήμερα αρχιτεκτονικά λείψανα του. Πηγές μας για το σαράι αυτό είναι κυρίως τέσσερις βραχείες σύγχρονες του μαρτυρίες: α) Ελάχιστες σημειώσεις του Άγγλου T.R. Jolliffe του 1817, β) Ευρύτερες παρατηρήσεις του Γάλλου ζωγράφου Louis Everett (1794-1865) του 1819, και δ) κυρίως η κάπως λεπτομερέστερη περιγραφή του Θεσσαλού λόγιου, σπουδαγμένου στην Αυστρία, Ιωάννη Λεονάρδου από τα 1822.
Το σαράι βρισκόταν στη νότια άκρη του Τυρνάβου, στην αριστερή όχθη του ποταμού «Ξεράης» (του αρχαίου Τιταρήσιου), κοντά στην εκεί γέφυρα. Απαρτίζοταν από δυο ξεχωριστά μέρη: α) ένα περιφερειακό, χαμηλό με 1 ή 2 ορόφους μόνο, χαλαρής σύνθεσης και β) ένα κεντρικό ενιαίο και τριώροφο, το κυρίως ανάκτορο. Τα κτίσματα της ακραίας πτέρυγας ήταν οθωμανικής αρχιτεκτονικής και, όπως γράφει ο Ι. Λεονάρδος, στολισμένα κατά κάλλιστον Ασιατικό Στύλον. Ενώ αντίθετα το κεντρικό τμήμα του σαραγιού ήταν χτισμένο κατά τον ωραίον Ευρωπαϊκό τρόπον της νέας Τεκτονικής, σύμφωνα με μαρτυρία του ίδιου του Ι. Λεονάρδου.
Τώρα ιδιαίτερα με το λεπτομερέστερο θέμα της τυχόν σχεδίασης και του τυχόν αρχιτέκτονα του σαραγιού: Μετά το πρόσφατο εύρημα από τον αρχιτέκτονα Μιλτιάδη Δ. Πολυβίου ενός «ξύλινου σχεδίου», δηλαδή ενός σχεδιασμένου και υπό κλίμακα 1:50 κατασκευασμένου τρισδιάστατου μοντέλου (χρονολογημένου ακριβώς την 13 Απριλίου 1762) του Κωνσταντινουπολίτη πρωτομάστορα Κωνσταντίνου Καραμανλή για την ανέγερση του «Καθολικού» (Κεντρικής Εκκλησίας) της Μονής Ξηροποτάμου του Αγίου Όρους, αποδεικνύεται ότι «ο οργανωμένος αρχιτεκτονικός σχεδιασμός δεν ήταν άγνωστος στον Τουρκοκρατούμενο χώρο της Ελλάδας, ήδη από τον 18ο αιώνα και την εποχή του διαφωτισμού».
Μετά απ' αυτά έγινε και η προσπάθεια να ανιχνευτεί άμεση παρουσία ή επίδραση Ευρωπαίου αρχιτέκτονα. Βρέθηκε ότι γενικότερα στον περίγυρο του Αλή Πασά στα Γιάννενα εργάστηκαν πολλοί σπουδαγμένοι μηχανικοί ή αρχιτέκτονες (όπως o Guillaume de Vaudoncourt, 1772-1845, ή ο Freywald), καθώς και ευρωπαίοι τεχνίτες. Ανιχνεύτηκε ακόμα μια περίπτωση επαγγελματικής σχέσης αυτήν την περίοδο του Βελή Πασά με τον γνωστό αρχιτέκτονα Carl Haller von Hallerstein (1774-1817).
Τέλος, ας υπογραμμιστεί, ότι ενώ υπάρχουν κάποιες μαρτυρίες για το σαράι, δεν είναι γνωστές απεικονίσεις που θα διευκόλυναν στην άρση κάθε αμφιβολίας σχετικά με την μορφή του. Μια πιθανότητα είναι να υπάρχει κάποιο σχέδιο στα αρχεία του Λουί Ντυπρέ, που έμεινε έξι μέρες στον Τύρναβο (1-6 Απριλίου 1819) και πολλά εκεί σχεδίασε.
- Η αρχική έκδοση αυτού του άρθρου προέρχεται από την ιστοσελίδα http://www.tirnavos.gr και δημοσιεύτηκε στη Βικιπαίδεια μετά από άδεια.