Πολύκαρπος ο Δαρδαίος, μητροπολίτης Λαρίσης

Ο Πολύκαρπος, κατά κόσμον Πέτρος Βέσσης ή Μπότσης, (1778 - 17 Σεπτεμβρίου 1821) διετέλεσε μητροπολίτης Λαρίσης. Εκτελέστηκε με αποκεφαλισμό στον Πηνειό ποταμό.

Πρώτα χρόνια

Ο Πέτρος Βέσσης ή Μπότσης, μετέπειτα μητροπολίτης Λαρίσης Πολύκαρπος, γεννήθηκε στην Δάρδα (Ντάρντα ή Ντάρδα) κοντά στην Κορυτσάς, στη σημερινή νοτιοανατολική Αλβανία. Στη Λάρισα ήταν γνωστός και ως «Μπιθικούκης» από το τοπωνύμιο Μπιθικούκι (ή Βυθκούκι) της Κορυτσάς (Vithkuqi) που θεωρείται ως ιδιαίτερη πατρίδα του. Πολλές πηγές τον θεωρούν «Αλβανό» (δηλαδή Αρβανίτη), ωστόσο η ζωή και το έργο του αποδεικνύουν πως είχε ελληνική - «ρωμέικη» συνείδηση^[1]. Προερχόταν από πολυμελή οικογένεια, που ζούσε σε φτωχικές συνθήκες. Οι γονείς του Ιωάννης καί Κυράτσα είχαν άλλες τέσσερις κόρες (Ζωΐτσα, Χριστίνα, Σωτηρία, Ελένη)^[2].

Τα πρώτα γράμματα στην Ήπειρο (Δάρδα-Μοσχόπολη-Καστοριά-Ιωάννινα-Περάτι-Άρτα): Σπουδές-χειροτονία

Τα πρώτα του γράμματα τα έμαθε στη Μοσχόπολη, κοντά στον ιερέα Γεώργιο Σακελλάριο. Μετά πήγε στην Καστοριά για δύο χρόνια, όπου συνέχισε τις σπουδές του κοντά στον αρχιεράρχη Γεννάδιο. Τέλος ολοκλήρωσε τις ιερατικές σπουδές του στο Μπεράτι, με τον διδάσκαλο Κωνσταντίνο^[2]. Το 1806 ο Πέτρος χειροτονήθηκε διάκονος από τον Μακάριο Άρτας και μετωνομάστηκε Πολύκαρπος. Αφού παρέμεινε για λίγο στην Άρτα, επέστρεψε στην οικογένειά του στη Δάρδα για τρεις μήνες και πίεσε τον πατέρα του να τον στείλει στην Κωνσταντινούπολη. Παρά τη φτώχεια η οικογένειά του τον στήριξε να ακολουθήσει ανώτερες και κατόπιν ανώτατες σπουδές. Έτσι το 1806 βρέθηκε στην Πατριαρχική Σχολή της Κωνσταντινούπολης και προσλήφθηκε ως διάκονος και γραμματικός του Ρωμανού Δέρκων. Το 1808 τάχθηκε στην υπηρεσία του Μακάριου Εφέσου, ο οποίος τον χειροτόνησε επίσκοπο Τρωάδος^[3].

Η σταδιοδρομία

Στις 20 Μαρτίου 1811, μετά τον θάνατο του Μακαρίου Εφέσου, ανέλαβε την επαρχία Λαρίσης. Λίγες ημέρες μετά πήγε στα Ιωάννινα για να συναντήσει τον Αλή πασά, ο οποίος τον υποδέχθηκε θερμά ως συμπατριώτη του Αλβανό^[2]. Το 1812 ήρθε στη Λάρισα ο Βελή πασάς ως Βαλής Λαρίσης και Τυρνάβου, με τον οποίον ο Πολύκαρπος είχε άριστες σχέσεις στην αρχή, μετά όμως η σχέση τους μετατράπηκε σε έχθρα, για λόγους που σχετίζονται με ιερατικά θέματα διαδοχής και με την ισορροπία δυνάμεων ανάμεσα σε χριστιανούς και μουσουλμάνους. Ο μητροπολίτης Πολύκαρπος ήρθε σε προστριβή με εξέχουσες προσωπικότητες της εποχής και συγκρούστηκε πολλές φορές προσπαθώντας να κρατήσει τις δύσκολες ισορροπίες. Από τη μια έπρεπε να αποδίδει στους Τούρκους τους υπέρογκους φόρους που επιβάλλονταν στον λαό της Λάρισας που ανήκε στην μητρόπολή του, ενώ από την άλλη είχε εμπλοκή στο θέμα του Αλή Πασά της Ηπείρου. Ο Πατριάρχης Γρηγόριος τον συμβουλεύει να αποφεύγει τις συγκρούσεις και να παραιτηθεί από την επαρχία Λαρίσης, αλλά ο Πολύκαρπος παρέμεινε αμετάπειστος. Ο Αλή πασάς στέλνει στη θέση του άλλους μητροπολίτες, προκαλώντας τις καταγγελίες του Πολυκάρπου κατά του Αλή πασά και τη σύμπραξή του με τους πολιτικούς αντιπάλους του Αλή πασά^[2].

Εμπλοκή σε πολεμικές επιχειρήσεις

Κατά τη συμπλοκή του Αλή πασά με τον Σουλτάνο Μαχμούτ Β', ο Πολύκαρπος διεκδικεί από τον Πατριάρχη Γρηγόριο να πάρει πίσω την επαρχία Λαρίσης, η οποία τελικά του επεστράφη. Ο μητροπολίτης -και πάλι- Λαρίσης Πολύκαρπος κατέβηκε στην Λάρισα μαζί με τον Μαχμούτ πασά Δράμαλη δια ξηράς. Μόλις έφτασε στην Λάρισα συγκάλεσε τους καπεταναίους (Λάμπρο Σουλιώτη, Διαμαντή Στουρνάρα, Γεώργιο Δράκο και άλλους), για να τους στείλει ενάντια στον Αλή πασά. Ο Δράμαλης προσπάθησε να τον αποτρέψει. Τον Ιούνιο του 1821 αποστάτησαν τα χωριά του Πηλίου. Τότε ο Δράμαλης με τον Πολύκαρπο πηγαίνουν στην Μακρινίτσα προτείνοντας συμβιβασμό^[2].

Το μαρτυρικό τέλος

Την 1η Ιουλίου ο Δράμαλης τοποθέτησε φύλακες στη Μητρόπολη Λαρίσης και αιχμαλώτισε τον Πολύκαρπο. Στις 20 Ιουλίου ο Δράμαλης μετέφερε τον Πολύκαρπο στό Σεράι (Διοικητήριο) όπου τον φυλάκισε, παρά τις αντιδράσεις και τις διαμαρτυρίες πολλών επιφανών προσώπων. Στις 17 Σεπτεμβρίου 1821 ο μητροπολίτης μεταφέρθηκε με συνοδεία πέντε ατόμων στην όχθη του Πηνειού, όπου τον αποκεφάλισαν. Στη συνέχεια έγινε η ταφή του στην εκκλησία του αγίου Αχιλλίου στη Λάρισα. Σύμφωνα με το βιβλίο του Ζέγκου η εντολή εκτέλεσης δόθηκε από τον Σουλτάνο μετά από αρνητική έκθεση του Δράμαλη λόγω της εμπάθειάς του προς τον Πολύκαρπο^[3].

Εμφάνιση και χαρακτηριστικά

Ο ιερέας Σπύρος Ν. Ζέγκος από τη Δάρδα συγκεντρωσε τα βιογραφικά στοιχεία του Πέτρου-Πολύκαρπου, προκειμένου να εκδώσει βιβλίο («Βίος του αμαρτωλού Πολυκάρπου», 1927)^[3] στο οποίο κατέγραψε τον βίο και τον μαρτυρικό του θάνατο. Ήταν «μετρίου ἀναστήματος, νευρώδης, ὀστεώδης, καί μέ μεγάλην κεφαλήν, ὀφθαλμούς μεγάλους, καί ὑπογαλάνους, ὀφρύς παχείας, τρίχας δασείας, καί καστανάς»^[3]. Άντίθετα, ο Henry Holland, που τον γνώρισε προσωπικά αναφέρει: «μεγάλο μαῦρο γένι, πού κατέβαινε στό στῆθος του, ἡ ὄψη του θά ἦταν ὄψη νεαροῦ… τά μαῦρα ράσα ἔδιναν σεβάσμια ὄψη σέ ἕνα ψηλό καί καλοσχηματισμένο ἄτομο»^[4].

Αμφιλεγόμενη προσωπικότητα

Η ζωή του μητροπολίτη Πολύκαρπου είναι περιπετειώδης, πολυτάραχη και από πολλούς η στάση του στο θέμα της Ελληνικής Επανάστασης ήταν αντιφατική. Ο Άγγλος γιατρός Ηenry Holland περιγράφει τον Πολύκαρπο^[4] ως άνθρωπο μειλίχιο, φιλόξενο και ευγενικό, μορφωμένο και κοντά στον λαό. Ο Φιλικός και αρχιμανδρίτης, Άνθιμος Γαζής, γράφει προς τους Κουντουριωταίους: «…Ο (δεσπότης) Λαρίσης όμως περιφέρεται εις τα χωρία και ζητεί μπερτεμέ αδρόν από όσους έμειναν εκεί, δια να θεραπεύσει τους φίλους του». Και αναρωτιέται: «Ε! εις ποίους ποιμένας έμεινε το δυστυχές Γένος μας!»^[5]. Σε άλλο γράμμα στον καπετάν Αλέξανδρο Κριεζή, μεταξύ των άλλων γράφει: «…ο Μητροπολίτης της Λαρίσης ο Αγιουτάντες (= ο υποστηριχτής) του Μαχμούτ Πασά, επήγεν εις την πατρίδα μου, ταις Μηλιαίς, και αφού άνοιξεν την βιβλιοθήκην μου, η οποία είχεν υπέρ τας 10.000 βιβλία, επήρεν όσα του ήρεσαν, τα δε λοιπά τα άρπαξαν οι κακοί, και δεν άφησαν μέσα εις εν μεγαλοπρεπές κτίριον του σχολείου μας, μήτε βιβλίον, μήτε φόρεμα, μήτε άλλο τι, ώστε και ταις κλειδωνιαίς έβγαλον οι απάνθρωποι και τουρκόφρονες»^[5].

Βιβλιογραφία

↑ Γουλούλης, Σταύρος (Νοέμβριος 2020). ««Βίος του αμαρτωλού Πολυκάρπου». Πολιτεία καί μαρτύριο τοῦ ἐκ Δάρδας Ἠπείρου μητροπολίτη Λαρίσης». Αχιλλίου Πόλης 4.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 Γουλούλης, Σταύρος. ««Βίος Του Αμαρτωλού Πολυκάρπου»: Πολιτεία Και Μαρτύριο Του Εκ Δάρδας Ηπείρου Μητροπολίτη Λαρίσης» (PDF). Ιερά Μητρόπολις Λαρίσης και Τυρνάβου.
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 Ζέγκος, Σπύρος (1927). Βιογραφία Πολυκάρπου του Δαρδαίου μητροπολίτου Λαρίσης, καρατομηθέντος υπό του Μαχμούτ Πασά τω 1821, σύντομος περιγραφή της Δάρδας μετά εικόνων. Εν Αθήναις: Τύποις Ι. Βάρτσου.
↑ ^4,0 ^4,1 Holland, Henry (1989). Ταξίδι στή Μακεδονία καί Θεσσαλία, μετάφραση Γιῶργος Καραβίτης. Αθήνα: Εκδόσεις Αφών Τολίδη.
↑ ^5,0 ^5,1 Κορδάτος, Γιάνης (1960). Ιστορία της Επαρχίας Βόλου και Αγιάς, «Αρχεία Κουντουριωταίων», τ. Α’, 11-12./,. Αθήνα: εκδ. 20ος Αιώνας. σελ. σ. 702.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

[1] Γουλούλης, Σταύρος (Νοέμβριος 2020). ««Βίος του αμαρτωλού Πολυκάρπου». Πολιτεία καί μαρτύριο τοῦ ἐκ Δάρδας Ἠπείρου μητροπολίτη Λαρίσης». Αχιλλίου Πόλης 4.

[:3-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 Γουλούλης, Σταύρος. ««Βίος Του Αμαρτωλού Πολυκάρπου»: Πολιτεία Και Μαρτύριο Του Εκ Δάρδας Ηπείρου Μητροπολίτη Λαρίσης» (PDF). Ιερά Μητρόπολις Λαρίσης και Τυρνάβου.

[:0-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 Ζέγκος, Σπύρος (1927). Βιογραφία Πολυκάρπου του Δαρδαίου μητροπολίτου Λαρίσης, καρατομηθέντος υπό του Μαχμούτ Πασά τω 1821, σύντομος περιγραφή της Δάρδας μετά εικόνων. Εν Αθήναις: Τύποις Ι. Βάρτσου.

[:2-4] 4,0 ^4,1 Holland, Henry (1989). Ταξίδι στή Μακεδονία καί Θεσσαλία, μετάφραση Γιῶργος Καραβίτης. Αθήνα: Εκδόσεις Αφών Τολίδη.

[:1-5] 5,0 ^5,1 Κορδάτος, Γιάνης (1960). Ιστορία της Επαρχίας Βόλου και Αγιάς, «Αρχεία Κουντουριωταίων», τ. Α’, 11-12./,. Αθήνα: εκδ. 20ος Αιώνας. σελ. σ. 702.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]