Παιδική λογοτεχνία

Η παιδική λογοτεχνία είναι το σύνολο των αισθητικά δικαιωμένων κειμένων που είναι σε θέση να συμβάλλουν στη ψυχαγωγία των παιδιών και στην πνευματική τους καλλιέργεια, δηλαδή στην ανάπτυξη της ικανότητας για αντίληψη της ομορφιάς, στην ωρίμαση της προσωπικότητας και στη διαμόρφωση ελεύθερης συνείδησης.

Η παιδική λογοτεχνία περιλαμβάνει:

• Κείμενα πρωτότυπης παραγωγής
• Κριτικά κείμενα, τα οποία εντάσσονται στον ευρύτερο χώρο της Θεωρίας της Λογοτεχνίας και της Κριτικής
• Εργασίες, οι οποίες προσεγγίζουν την πρωτότυπη παραγωγή της παιδικής λογοτεχνίας κατά τρόπο ερμηνευτικό και διδακτικό.

Σε σχέση με τη λογοτεχνία για ενηλίκους βρίσκεται σε διαρκή επικοινωνία και στενή σχέση, καταρχάς γιατί η λογοτεχνία για παιδιά διαβάζεται από ενηλίκους, οι οποίοι συχνά λειτουργούν ως λογοκριτές και αναλόγως επιτρέπουν ή απαγορεύουν στα παιδιά ένα συγκεκριμένο ανάγνωσμα, αφετέρου επειδή η μία τροφοδοτεί την άλλη, ώστε να διαπιστώνεται μια σχέση αμοιβαιότητας, εφόσον κείμενα γραμμένα για παιδιά είναι δυνατόν να μεταμορφωθούν σε κείμενα για ενηλίκους και το αντίστροφο, κείμενα για ενηλίκους να διασκευαστούν σε κείμενα για παιδιά.

Θεματογραφία παιδικού μυθιστορήματος

• Αστυνομικό μυθιστόρημα
• Μυθιστόρημα περιπέτειας
• Ηθογραφικό μυθιστόρημα
• Ιστορικό μυθιστόρημα
• Μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας.
• Ζητήματα της καθημερινότητας με τη μορφή ημερολογιακών καταγραφών ή όχι
• Κείμενα που περιγράφουν φαινόμενα κοινωνικής παθογένειας και του περιθωρίου
• Κλασικά κείμενα της ελληνικής αρχαιότητας ή της Αγίας Γραφής
• Μυθιστόρημα εξέλιξης (Bildungstromman). Ως μυθιστορηματικό είδος, άκμασε στη Γερμανία τον 18ο-19ο αιώνα. Το πρώτο λογοτεχνικό έργο αυτού του είδους είναι το μυθιστόρημα του Γκαίτε Τα χρόνια της μαθητείας του Βίλχελμ Μάιστερ. Το βιβλίο επηρέασε βαθιά και βρήκε μιμητές σε Γερμανία, Σκανδιναβία και Αγγλία. Στην Ελλάδα το έργο μεταφράστηκε μόλις το 1995 από τον Άγγελο Παρθένη.
• Ταξιδιωτική πεζογραφία

Η παιδική λογοτεχνία σήμερα

Ελλάδα

Η λογοτεχνία για παιδιά και νέους έχει πλέον αποκτήσει στην Ελλάδα καταξίωση και αναγνωρίζεται ως αυτόνομος επιστημονικός κλάδος στον κορμό της εθνικής λογοτεχνίας. Επιπλέον, δεν είναι λίγοι οι μελετητές που παρατηρούν ότι η παιδική λογοτεχνία έχει φτάσει στο σημείο να απολαμβάνει μια προνομιακή θέση κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών. Η άνθηση του παιδικού βιβλίου που καταγράφηκε τη δεκαετία του ’70 και κυρίως τα χρόνια που ακολούθησαν τη μεταπολίτευση έχει σήμερα παραχωρήσει τη θέση της σε μια κυριολεκτική «βιομηχανία παιδικού βιβλίου». Σύμφωνα με επίσημα στατιστικά στοιχεία του ΕΚΕΒΙ για το 2006, το παιδικό βιβλίο αποτελεί το 25% της ελληνικής βιβλιοπαραγωγής και σημείωσε αύξηση 13.9% σε σύγκριση με το 2005 και 61.6% σε σύγκριση με το 2001.

Είναι προφανές, ότι ο χώρος της λογοτεχνίας για παιδιά και νέους εξελίσσεται διαρκώς, ενώ ο ορίζοντας του παιδικού βιβλίου ολοένα και διευρύνεται, τόσο από πλευράς περιεχομένου όσο και από πλευράς μορφής. Αργά αλλά σταθερά έχει καταφέρει να απελευθερωθεί από τους παραδοσιακούς περιορισμούς και τους άκαμπτους ηθικούς κώδικες που το χαρακτήριζαν. Έτσι, οι συγγραφείς έχουν στη διάθεσή τους όχι μόνο μια μεγάλη γκάμα θεμάτων με τα οποία μπορούν να καταπιαστούν, έχουν επίσης πολύ μεγαλύτερη ελευθερία όσον αφορά τους πειραματισμούς τους με τη μορφή.

Ως απόρροια των παραπάνω, η φυσιογνωμία της λογοτεχνίας για παιδιά και νέους είναι σήμερα περισσότερο σύνθετη, περισσότερο διφορούμενη, αλλά συγχρόνως, περισσότερο ελκυστική και ενδιαφέρουσα.

Στον τομέα της έρευνας, όμως, τα πράγματα δεν παρουσιάζουν την ίδια εικόνα. Ενώ η ελληνική λογοτεχνία για παιδιά και νέους έχει πάνω από εκατόν πενήντα χρόνια ζωής, η εισαγωγή της ως μαθήματος στα παιδαγωγικά τμήματα της χώρας δεν έγινε πριν από το 1987.

Ευρώπη

Στο εξωτερικό και ιδιαίτερα στις χώρες του δυτικού κόσμου, η πορεία της παιδικής λογοτεχνίας εμφανίζεται συναφής με την εγχώρια, με τη διαφορά ότι προηγείται κάποιες δεκαετίες. Στην Ευρώπη, για παράδειγμα, η «χρυσή περίοδος» της παιδικής λογοτεχνίας, που αντιστοιχεί στην ελληνική άνθηση της δεκαετίας του ’70, τοποθετείται στα χρόνια του Μεσοπολέμου, οπότε και δημιουργείται ευνοϊκό κλίμα για το παιδί και το παιδικό βιβλίο. Τότε είναι που αρχίζει και αναγνωρίζεται η σπουδαιότητα της παιδικής ηλικίας και σημειώνεται ιδιαίτερος εκδοτικός οργασμός.

Το ερευνητικό ενδιαφέρον ακμάζει μεταπολεμικά, οπότε έχουμε την ίδρυση της ΙΒΒΥ, της Διεθνούς Οργάνωσης Βιβλίων για τη Νεότητα το 1953, ενώ παράλληλα ιδρύονται πανεπιστημιακές έδρες και κέντρα μελέτης του παιδικού βιβλίου, διοργανώνονται παγκόσμια συνέδρια κλπ.

ΗΠΑ

Στην απέναντι πλευρά του Ατλαντικού, στην Αμερική, τα πράγματα ακολουθούν παράλληλη πορεία, δεδομένου ότι υπάρχει μια διαρκής πολιτισμική συνομιλία μεταξύ Αγγλίας και Αμερικής, δύο χωρών που μοιράζονται την ίδια γλώσσα, τις ίδιες παραδόσεις και τις ίδιες εκδοτικές πρακτικές.

Έτσι, το 1924 κυκλοφορεί το The Horn Book Magazine, το πρώτο περιοδικό που ασχολείται αποκλειστικά με την παιδική λογοτεχνία, ενώ το 1922 θεσπίζεται το Newbery Medal, βραβείο για συγγραφείς παιδικών βιβλίων. Παρόλο, όμως, που η περιρρέουσα ατμόσφαιρα είναι ευνοϊκή, με το παιδικό βιβλίο να κερδίζει αξιόλογους τίτλους και ταλαντούχους συγγραφείς, που αφιερώνονται εξ’ ολοκλήρου σ’ αυτό, το ενδιαφέρον παραμένει σε επίπεδο βιβλιοθηκών και μεμονωμένων φορέων μέχρι μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και κυρίως κατά τη δεκαετία του ’60, όπου αφυπνίζεται το ενδιαφέρον της ακαδημαϊκής κοινότητας και η παιδική λογοτεχνία γίνεται αντικείμενο επιστημονικής έρευνας.

Περίοδοι της Νεοελληνικής Παιδικής Λογοτεχνίας

• Α' περίοδος: 1835-1858
• Β' περίοδος: 1858-1917
• Γ' περίοδος: 1917-1940
• Δ' περίοδος: 1940-1974
• Ε' περίοδος: 1974-σήμερα.

Πηγές

• Η βιβλιοπαραγωγή στην Ελλάδα – 2006, Αθήνα, ΕΚΕΒΙ, 2007.
• Άντα Κατσίκη – Γκίβαλου, «Η Λογοτεχνία για Παιδιά στα Προγράμματα Σπουδών των Παιδαγωγικών Τμημάτων», περ. Διαδρομές, τ. 84, Αθήνα, 2006.
• Β. Δ. Αναγνωστόπουλος, Ιδεολογία και Παιδική Λογοτεχνία, Αθήνα, Καστανιώτης, 2001
• Anne Lundin, Constructing the Canon of Children’s Literature: Beyond Library Walls and Ivory Towers, New York, Routledge, 2004
• Carol Lynch-Brown, Carl M. Tomlinson, «Children’s Literature, Past and Present : Is there a Future?», Peabody Journal of Education, Vol. 73, 1998

Επιπλέον βιβλιογραφία

• Το παιδί και το βιβλίο σήμερα-αφιέρωμα Διαβάζω,τ/χ.462, (Απρίλιος 2006), σελ.66-108