Νόμος περί ευθύνης υπουργών

Ο Νόμος περί ευθύνης Υπουργών - Νόμος υπ' αριθμ. 3126 «Ποινική ευθύνη των Υπουργών» είναι νόμος που αφορά την τέλεση πλημμελημάτων ή κακουργημάτων που διαπράττονται από μέλος του Υπουργικού συμβουλίου κατά τη διάρκεια των καθηκόντων του και βασίζεται στο άρθρο 86 του εν ισχύ Συντάγματος. Σύμφωνα με το Σύνταγμα μόνο η Βουλή έχει το δικαίωμα να ασκεί διώξεις για ποινικά αδικήματα μελών της Κυβέρνησης, με πρόταση άσκησης δίωξης που υποβάλλεται στην Ολομέλεια του Σώματος από 30 τουλάχιστον βουλευτές.

Το ελληνικό κοινοβούλιο σε ολομέλεια

Για τον σκοπό της διερεύνησης της ποινικής ευθύνης συστήνεται Προανακριτική Επιτροπή.

Η διαδικασία σύστασης Προανακριτικής Επιτροπής

Αν αξιόποινες πράξεις ή ενέργειες μελών της εκάστοτε Κυβέρνησης θεωρηθούν από 30 τουλάχιστον βουλευτές του Ελληνικού Κοινοβουλίου ότι παραβιάζουν τον Νόμο περί Ευθύνης Υπουργών κατατίθεται στο Προεδρείο του Σώματος, έγγραφη πρόταση κατηγορίας στην οποία προσδιορίζονται επακριβώς τα αδικήματα για τα οποία κατηγορούνται και οι διατάξεις των νόμων που παραβιάστηκαν. Σε ειδική συνεδρίαση της Βουλής, το Σώμα συζητά την πρόταση και αποφασίζει ή όχι, για τη σύσταση Προανακριτικής Επιτροπής. Η απόφαση λαμβάνεται με μυστική ψηφοφορία και πρέπει την πρόταση να υπερψηφίσουν τουλάχιστον 151 βουλευτές. Αν η απόφαση της Ολομέλειας υποστηρίξει την πρόταση κατηγορίας, τότε συστήνεται από βουλευτές, η Ειδική Εξεταστική Επιτροπή στην οποία ορίζεται προθεσμία μέσα στην οποία θα επιτελέσει το έργο της. Η Προανακριτική Επιτροπή έχει όλες τις αρμοδιότητες του Εισαγγελέα Πρωτοδικών και μπορεί επίσης να αναθέσει ειδικότερες έρευνες πάνω στο επίμαχο αντικείμενο σε Εισαγγελέα Πλημμελειοδικών ή Εφετών. Η Προανακριτική Επιτροπή αποτελείται από δώδεκα μέλη, δυο από τα οποία ορίζονται ως Εισηγητές.

Με το πέρας της προθεσμίας η Επιτροπή είναι υποχρεωμένη να παραδώσει το πόρισμά της μαζί με όλο το αποδεικτικό υλικό που στοιχειοθετεί την κατηγορία και η απόφαση για την άσκηση ποινικής δίωξης ή μη, λαμβάνεται από ειδική συνεδρίαση της Ολομέλειας και πάλι με πλειοψηφία τουλάχιστον 151 βουλευτών.

Αν ψηφιστεί από τη Βουλή η άσκηση ποινικής δίωξης συστήνεται έπειτα από κλήρωση Δικαστικό Συμβούλιο που αποτελείται από δύο μέλη του Συμβουλίου της Επικρατείας και τρία μέλη του Αρείου Πάγου και ένα από τα μέλη του, διορίζεται Εισαγγελέας, ενώ ένα άλλο Ανακριτής. Ο Ανακριτής θα στείλει τα πορίσματα των ερευνών του, στον Εισαγγελέα ο οποίος θα την εξετάσει μαζί με το υπόλοιπο Δικαστικό Συμβούλιο, και θα εκδώσουν βούλευμα. Με το βούλευμα λήγει η προδικασία. Το βούλευμα ή θα απαλλάξει οριστικά τον κατηγορούμενο ή θα τον παραπέμψει σε δίκη με τη συγκρότηση Ειδικού Δικαστηρίου. Σε περίπτωση παραπεμπτικού βουλεύματος συγκροτείται Ειδικό Δικαστήριο αποτελούμενο από επτά αρεοπαγίτες και έξι συμβούλους Επικρατείας που θα οριστούν κατόπιν κληρώσεως.

Διαφορά με την Εξεταστική Επιτροπή της Βουλής

Εξεταστική των πραγμάτων επιτροπή συγκαλείται για τη συζήτηση θεμάτων δημοσίου ενδιαφέροντος και πρέπει να ζητηθεί από τουλάχιστον 60 βουλευτές. Και η Επιτροπή αυτή έχει όλες τις αρμοδιότητες των ανακριτών Αρχών καθώς και του Εισαγγελέα Πλημμελειοδικών αλλά δεν μπορεί να ασχοληθεί με θέματα που άπτονται στο νόμο περί Ευθύνης Υπουργών.
Η Εξεταστική μπορεί αν κατά την διερεύνηση υποθέσεων προκύψουν ενδείξεις να ζητήσει σύσταση Προανακριτικής Επιτροπής.

Συσταθείσες προ-ανακριτικές επιτροπές

Οι 17 περιπτώσεις στις οποίες κινήθηκε η διαδικασία περί ποινικής ευθύνης υπουργών από συστάσεως του ελληνικού κράτους

1. Αδειοδότηση τηλεοπτικών σταθμών (2021)  : Τον Μάρτιο του 2021, 30 βουλευτές της Ν.Δ. κατέθεσαν πρόταση για σύσταση προανακριτικής επιτροπής για τη διερεύνηση ποινικών ευθυνών του Υπουργού Επικρατείας στην κυβέρνηση Αλέξη Τσίπρα, Νίκου Παππά κατά την διαδικασία αδειοδότησης των τηλεοπτικών σταθμών για το 2016. Ο Νϊκος Παππάς κατηγορήθηκε για το κακούργημα της δωροληψίας πολιτικού αξιωματούχου κατά συρροή και κατ΄ εξακολούθηση και το πλημμέλημα της παράβασης καθήκοντος κατά συρροή και κατ΄εξακολούθηση. Η πρόταση υπερψηφίστηκε από την Ολομέλεια με 178 «υπέρ» σε σύνολο 277 παρόντων βουλευτών. Το πόρισμα της Επιτροπής παρέπεμψε τον πρώην Υπουργό στο Ειδικό Δικαστήριο μόνο για το πλημμέλημα της παράβασης καθήκοντος, αφού η δωροληψία δεν αποδείχτηκε. Στις 24 Φεβρουαρίου 2023, ο Νίκος Παππάς καταδικάστηκε ομόφωνα από το ειδικό δικαστήριο.
2. Υπόθεση φρεγατών (2017)  : Στις 28 Μαρτίου 2017 η Ολομέλεια της Βουλής υπερψήφισε την πρόταση για σύσταση προ-ανακριτικής επιτροπής για τη διερεύνηση ποινικών ευθυνών του πρώην Υπουργού Εθνικής Άμυνας, Γιάννου Παπαντωνίου, για τις συμβάσεις των εξοπλιστικών προγραμμάτων της χώρας την περίοδο 2001 - 2004. Το πόρισμα της επιτροπής διαπίστωσε ότι το αδίκημα της απιστίας προς την Υπηρεσία που βάραινε τον πρώην Υπουργό, έχει παραγραφεί. Ωστόσο, υπήρξαν σοβαρές ενδείξεις παράνομων δραστηριοτήτων που συνιστούν το αδίκημα νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματική δραστηριότητα (κοινώς, ξέπλυμα μαύρου χρήματος). Η Βουλή παρέπεμψε (λόγω αναρμοδιότητας) την υπόθεση στην τακτική Δικαιοσύνη.
3. Λίστα Λαγκάρντ (2013)  : Στις 18 Ιανουαρίου 2013 χωριστές προτάσεις παραπομπής σε προανακριτικές επιτροπές πρώην Υπουργών και Πρωθυπουργών εμφανίζονται στην Ολομέλεια της Βουλής, με θέμα την διαχείριση της λίστας Λαγκάρντ. Συγκεκριμένα, οι βουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ ζήτησαν να διερευνηθούν οι ποινικές ευθύνες των Γιώργου Παπακωνσταντίνου και Ευάγγελου Βενιζέλου, πρώην Υπουργών Οικονομικών, για τη μη αξιοποίηση των πληροφοριών που υπήρχαν στη λίστα. Τα κόμματα των ΑΝΕΛ και της Χρυσής Αυγής πρότειναν εκτός από τους δυο προηγούμενους και τους πρώην πρωθυπουργούς Λουκά Παπαδήμου και Γιώργου Παπανδρέου, ως πολιτικούς προϊσταμένους τους., ενώ τα κόμματα της Ν.Δ., του ΠΑΣΟΚ και της Δημοκρατικής Αριστεράς, ζήτησαν τη σύσταση Επιτροπής μόνο για τον Γ. Παπακωνσταντίνου, και σε σχέση με την ενδεχόμενη νόθευση του ψηφιακού δίσκου (cd) που παρέλαβε. Τελικά, η Βουλή αποφάσισε τη σύσταση επιτροπής μόνο για τον Γ. Παπακωνσταντίνου. Η προανακριτική επιτροπή στο πόρισμά της, θεώρησε πως είχε τελικά ποινικές ευθύνες ο πρώην Υπουργός και τον παρέπεμψε στον Άρειο Πάγο. Ο Άρειος Πάγος με τη σειρά του, επαλήθευσε το πόρισμα της προανακριτικής επιτροπής και τον παρέπεμψε σε δίκη στο Ειδικό Δικαστήριο. Η υπόθεση τελεσιδίκησε τον Μάρτιο του 2014 με το δικαστήριο να κρίνει τον πρώην Υπουργό, ένοχο σε βαθμό πλημμελήματος για νόθευση εγγράφου.
4. Υπόθεση υποβρυχίων (2011)  : Με πρόταση του ΠΑΣΟΚ συστάθηκε τον Απρίλιο του 2011, προανακριτική επιτροπή για να διερευνήσει τυχόν ποινικές ευθύνες του πρώην Υπουργού Εθνικής Άμυνας, Άκη Τσοχατζόπουλου στην υπόθεση αγοράς τριών υποβρυχίων τύπου 214 για το Π.Ν.. Ο πρώην Υπουργός κατηγορήθηκε για παθητική δωροδοκία εις βάρος του Δημόσιου και νομιμοποίηση εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες. Η Βουλή παρέπεμψε την υπόθεση στην τακτική Δικαιοσύνη. Εναντίον του ασκήθηκε ποινική δίωξη.
5. Σκάνδαλο Μονής Βατοπεδίου (2010)  : Για την ανταλλαγή γαιών με την Μονή Βατοπεδίου προς βλάβη του συμφέροντος του Ελληνικού Δημοσίου, παρέπεμψε η προνακριτική επιτροπή που συστάθηκε τον Ιούνιο του 2010, τους πρώην Υπουργούς της κυβέρνησης Κώστα Καραμανλή, Θεόδωρο Μπασιάκο, Πέτρο Δούκα και Αλέξανδρο Κοντό. Αν και η πρόταση περιλάμβανε επίσης τους Κώστα Κιλτίδη, Θεόδωρο Ρουσόπουλο και Γιώργο Βουλγαράκη, για τον μεν Κ. Κιλτίδη η Ολομέλεια της Βουλής ψήφισε κατά της συμπερίληψής του, για τους δυο επόμενους δε, το πόρισμα της προανακριτικής δεν τους καταλόγισε ευθύνες. Έτσι η ποινική διαδικασία συνεχίστηκε μόνο για τους Θ. Μπασιάκο, Π. Δούκα και Αλ. Κοντό που κατηγορήθηκαν για το ήδη παραγεγραμμένο αδίκημα της «απιστίας κατά την Υπηρεσίαν». Τον Ιανουάριο του 2011 το Δικαστικού Συμβουλίου αποφάσισε ότι τα αδικήματα των τριών πρώην Υπουργών είχαν ήδη παραγραφεί, και κακώς η Βουλή τους παρέπεμψε στη δικαιοσύνη.
6. Υπόθεση άγονων γραμμών (2009)  : Συγκροτήθηκε προανακριτική επιτροπή για τη διερεύνηση της απευθείας ανάθεσης δρομολογίων άγονης γραμμής στην ναυτιλιακή εταιρεία G.Α. Ferries που έγινε πρωτοβουλία του τότε Υπουργού Αιγαίου, Αριστοτέλη Παυλίδη.
7. Σκάνδαλο ΑΓΕΤ - Ηρακλής (1994)  : Ο Πρωθυπουργός Κ. Μητσοτάκης και οι Υπουργοί Οικονομικών Ι. Παλαιοκρασάς και Βιομηχανίας, Εμπορίου, Τεχνολογίας Α. Ανδριανόπουλος παραπέμφθηκαν το 1994 για την υπόθεση της πώλησης της ΑΓΕΤ, προβληματικής εταιρείας του Δημοσίου (ο πρώτος για ηθική αυτουργία σε απιστία, για παθητική δωροδοκία και για παράβαση καθήκοντος και οι άλλοι δύο για απιστία και για παράβαση καθήκοντος, η δίωξη ανεστάλη με απόφαση της Βουλής, την 16η Ιανουαρίου 1995).
8. Παράνομες τηλεφωνικές υποκλοπές (1994) (1994) : Ο Πρωθυπουργός Κ. Μητσοτάκης παραπέμφθηκε το 1994 (υποκλοπές τηλεφωνικών συνδιαλέξεων, η δίωξη ανεστάλη με απόφαση της Βουλής, την 16η Ιανουαρίου 1995). Για την ίδια υπόθεση υποβλήθηκε πρόταση κατηγορίας και κατά της Υπουργού Πολιτισμού Θ. Μπακογιάννη, αλλά η Βουλή δεν την παρέπεμψε.
9. Παράνομες τηλεφωνικές υποκλοπές (1989) (1989)  : Ο Πρωθυπουργός Α. Παπανδρέου, παραπέμφθηκε το 1989 (υποκλοπές τηλεφωνικών συνδιαλέξεων, η δίωξη ανεστάλη με απόφαση της Βουλής, την 15η Μαΐου 1992).
10. Σκάνδαλο Κοσκωτά (1989)  : Ο Πρωθυπουργός Ανδρέας Παπανδρέου και οι Υπουργοί Εθνικής Οικονομίας Π. Ρουμελιώτης, Οικονομικών Δ. Τσοβόλας, Δικαιοσύνης Μ. Κουτσόγιωργας, ο Υφυπουργός Βιομηχανίας, Έρευνας και Τεχνολογίας Γ. Πέτσος, παραπέμφθηκαν το 1989 και δικάστηκαν το 1992. Ο Α. Παπανδρέου παραπέμφθηκε για ηθική αυτουργία σε απιστία, δωροληψία και δόλια αποδοχή προϊόντων εγκλήματος και αθωώθηκε. Ο Πέτρος Ρουμελιώτης επειδή δεν έλαβε μέτρα ελέγχου της Τράπεζας Κρήτης, τελικώς όμως δεν δικάστηκε λόγω μη άρσης της ασυλίας του από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Ο Δημήτρης Τσοβόλας παραπέμφθηκε για απιστία περί την υπηρεσία, καταδικάστηκε σε φυλάκιση δυόμιση ετών και τριετή στέρηση των πολιτικών του δικαιωμάτων, η Βουλή, όμως, με απόφαση της 26/11/1993, συγκατατέθηκε στην απονομή χάριτος και στην άρση των έννομων συνεπειών της καταδίκης. Ο Μένιος Κουτσόγιωργας παραπέμφθηκε επειδή δεν έλαβε μέτρα ελέγχου της Τράπεζας Κρήτης, για υπόθαλψη εγκληματία, για παθητική δωροδοκία και για αποδοχή προϊόντων εγκλήματος από ιδιοτέλεια, απεβίωσε όμως κατά τη διάρκεια της δίκης του. Τέλος ο Γιώργος Πέτσος παραπέμφθηκε για απιστία περί την υπηρεσία και δωροληψία, καταδικάστηκε σε φυλάκιση δέκα μηνών με τριετή αναστολή και σε διετή στέρηση των πολιτικών του δικαιωμάτων για το πρώτο αδίκημα, ενώ αθωώθηκε για το δεύτερο.
11. Σκάνδαλο του καλαμποκιού (1989)  : Ο Αναπληρωτής Υπουργός Οικονομικών Νίκος Αθανασόπουλος παραπέμφθηκε το 1989, δικάστηκε το 1990 σε έκδοση ψευδών βεβαιώσεων, απλή συνέργεια σε νόθευση βιβλίων απόπλου-κατάπλου λιμεναρχείου Καβάλας. Καταδικάστηκε σε ποινή φυλάκισης τριών ετών και έξι μηνών η Βουλή, όμως, τη 17η Ιανουαρίου 1994, συγκατατέθεσε στην άρση της καταδίκης.

παλαιότερες προανακριτικές επιτροπές

1. Ο Υπουργός Οικονομικών Ν. Πονηρόπουλος το 1847 (πλαστογραφία πρωτοκόλλων περί της τιμής των σιτηρών, η Βουλή δεν τον παρέπεμψε τελικώς).
2. Όλα τα μέλη της Κυβέρνησης Δ. Βούλγαρη, το 1875 (εκλογικές παραβάσεις, απαλλαγή λόγω "ακυρώσεως του κατηγορητηρίου").
3. Ο Υπουργός Εκκλησιαστικών και Δημοσίας Εκπαιδεύσεως Ιωάννης Βαλασόπουλος και ο Υπουργός Δικαιοσύνης Β. Νικολόπουλος, το 1876 για τα λεγόμενα Σιμωνιακά (δωροδοκία και εκβίαση ο πρώτος, συναυτουργία σε δωροδοκία ο δεύτερος), καταδικάστηκαν ο πρώτος σε φυλάκιση ενός έτους, τριετή στέρηση πολιτικών δικαιωμάτων και 56.200 δρχ. χρηματική ποινή υπέρ πτωχοκομείου και ο δεύτερος σε φυλάκιση δέκα μηνών.
4. Ο Πρωθυπουργός Χ. Τρικούπης το 1892 (μη εκτέλεση δικαστικών αποφάσεων, παράνομη δανειοδότηση, δεν έγινε η παραπομπή τελικώς)
5. Όλα τα μέλη της Κυβέρνησης Σ. Σκουλούδη, το 1916 (δεν παραπέμφθηκαν τελικώς)
6. Όλα τα μέλη της Κυβέρνησης Θ. Παγκάλου, το 1926 (δεν παραπέμφθηκαν τελικώς)
7. Ο Θεόδωρος Πάγκαλος το 1930 (ενώπιον 30μελούς επιτροπής της Γερουσίας) για απιστία σχετικά με την εκχώρηση άδειας καζίνο στην Ελευσίνα, καταδικάστηκε σε 2 χρόνια φυλάκιση και πενταετή στέρηση πολιτικών δικαιωμάτων.
8. Ο Υπουργός Π. Χατζηπάνος το 1950 για το σκάνδαλο Χατζηπάνου (απιστία κατά του Δημοσίου, ατασθαλίες κατά τη διανομή πετρελαίου) καταδικάστηκε το 1951 σε φυλάκιση 2 μηνών με τριετή αναστολή.
9. Μέλη της υπηρεσιακής κυβέρνησης Κ. Δόβα το 1962 (δεν παραπέμφθηκαν τελικώς)
10. Έξι Υπουργοί της Κυβέρνησης Κ. Καραμανλή (Κ. Καραμανλής, Ν. Μάρτης, Α. Πρωτοπαπαδάκης, Π. Παπαληγούρας, Δ. Χέλμης, Λ. Μπουρνιάς) το 1965 (εκ προθέσεως βλάβη των συμφερόντων του κράτους, δεν παραπέμφθηκαν τελικώς)
11. Ένας ακόμη Υπουργός και δύο Υφυπουργοί της Κυβέρνησης Κ. Καραμανλή το 1965 (Ε. Αβέρωφ, Α. Γεροκωστόπουλος και Δ. Δαβάκης, παράνομη διαχείριση και διάθεση μυστικών κονδυλίων, δεν παραπέμφθηκαν τελικώς).