Ντενί Ντιντερό
Ο Ντενί Ντιντερό (γαλλ. Denis Diderot, 5 Οκτωβρίου 1713 – 31 Ιουλίου 1784) ήταν Γάλλος φιλόσοφος και συγγραφέας.[15]
Γιος ενός σιδηρουργού από την πόλη Λανγκρ (Langres), διδάχθηκε από Ιησουίτες κληρικούς και σπούδασε στη Σορβόνη, από όπου αποφοίτησε το 1732 ως νομικός. Ο Ντιντερό έχασε όμως το ενδιαφέρον του για το νομικό επάγγελμα και προτίμησε να ασχοληθεί με γλώσσες, λογοτεχνία, φιλοσοφία και μαθηματικά. Αναδείχθηκε σε επιφανή φιλόλογο, φιλόσοφο και συγγραφέα ενώ ήταν εμπνευστής και ηγέτης της προσπάθειας για συγγραφή της Εγκυκλοπαίδειας από το 1746 μέχρι το 1780. Σε όλα τα έργα του διέδιδε το πνεύμα του διαφωτισμού, άθεος και υλιστής ο ίδιος, ενάντια στη δεισιδαιμονία και τη θρησκοληψία. Μαζί με τον Βολταίρο και τον Ρουσσώ θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους Γάλλους συγγραφείς του 18ου αιώνα. Τα μυθιστορήματά του διαβάζονται ακόμα και τον 21ο αιώνα. Έγραψε ακόμα θεατρικά έργα και κριτικές εργασίες.[16]
Η τσαρίνα Αικατερίνη Β΄ της Ρωσίας τον κάλεσε να υποβάλει προτάσεις για το εκπαιδευτικό σύστημα της Ρωσίας και γι' αυτό ο Ντιντερό έμεινε στα χρόνια 1773-1774 στην Πετρούπολη. Στα ύστερα δημοσιεύματά του ασχολήθηκε επίσης με πολιτικά ζητήματα και θεωρείται από τους πνευματικούς πατέρες της επερχόμενης γαλλικής επαναστάσεως.
Πρώτα χρόνια
ΕπεξεργασίαΟ Ντιντερό μεγάλωσε στην πόλη Λανγκρ στην Καμπανία της Γαλλίας και ήταν ο μεγαλύτερος γιος ενός ευκατάστατου σιδερά. Έλαβε μόρφωση σε σχολείο Ιησουιτών και στη συνέχεια πήγε στο Παρίσι για να συνεχίσει την φοίτησή του. Το 1732 διέκοψε τις σπουδές του ως θεολόγος και άρχισε μια νέα ζωή στη γαλλική πρωτεύουσα, γνωρίζοντας πολλούς διανοούμενους της εποχής, όπως τον Ζαν λε Ροντ ντ' Αλαμπέρ και τον Ζαν Ζακ Ρουσσώ. Άρχισε να γράφει και να μεταφράζει αγγλικά χειρόγραφα στα γαλλικά.[17]
Λίγο αργότερα γνώρισε μια νεαρή πλύστρα, και θέλοντας να την παντρευτεί, ζήτησε την άδεια του πατέρα του, όπως ήταν συνηθισμένο εκείνη την εποχή. Εκείνος δεν συμφώνησε και αποφάσισε να τον κλείσει σε μοναστήρι. Η αντιπάθεια του Ντιντερό προς τον θεσμό των μοναστηριών και την εκκλησία γενικότερα ίσως πηγάζει από αυτό το γεγονός, μια αντιπάθεια η οποία μεγάλωσε όταν η αδερφή του κλείστηκε οικειοθελώς σε ένα μοναστήρι και εκεί αρρώστησε ψυχικά.
Όταν δραπέτευσε από το μοναστήρι που τον είχε κλείσει ο πατέρας του επέστρεψε στο Παρίσι και παντρεύτηκε την νεαρή πλύστρα μυστικά. Σύντομα απέκτησαν μαζί μια κόρη, η οποία όμως πέθανε πολύ πρόωρα. Αργότερα γεννήθηκαν δύο γιοι, οι οποίοι πέθαναν επίσης πρόωρα. Μόνο μια κόρη που γεννήθηκε το 1753 επέζησε.[18]
Η Εγκυκλοπαίδεια
Επεξεργασία
Καθώς είχε συγγράψει την ιστορία των αρχαίων Ελλήνων και ένα ιατρικό λεξικό, το 1746 ο Ντιντερό προσκλήθηκε από έναν γνωστό Παριζιάνο εκδότη να μεταφράσει την αγγλική εγκυκλοπαίδεια Cyclopaedia, or Universal Dictionary of the Arts and Sciences. Ο Ντιντερό αποφάσισε να μην περιοριστεί μόνο στους δύο τόμους αυτού του έργου, αλλά να το επεκτείνει σημαντικά, προσθέτοντας σε αυτό όλες τις γνώσεις της εποχής. Σε αυτό το έργο τον βοήθησαν και άλλοι διανοούμενοι και φίλοι του, κυρίως ο Ζαν λε Ρον Ντ'Αλαμπέρ, που ήταν μαθηματικός και φυσικός επιστήμονας, αλλά και πολύ γνωστά πρόσωπα, όπως ο Μοντεσκιέ και ο Βολταίρος.
Το 1749 αναγκάστηκε να διακόψει, εξαιτίας κάποιων γραπτών που είχε δημοσιεύσει παλαιότερα και στα οποία ασκούσε κριτική στην εκκλησία. Φυλακίστηκε για μικρό χρονικό διάστημα. Αργότερα αποφάσισε να αφήσει πολλά έργα του ανέκδοτα, για να μην θέσει σε κίνδυνο τη συνέχιση της Εγκυκλοπαίδειας (Encyclopédie).
Το 1750 δημιούργησε ένα προσπέκτους (Prospectus), με το οποίο καλούσε άτομα από όλη την Ευρώπη να βοηθήσουν στην συγγραφή αυτού του κολοσσιαίου έργου. Ήδη το 1751 εμφανίστηκαν οι δύο πρώτοι τόμοι της Εγκυκλοπαίδειας ή Λεξικό αλφαβητικά ταξινομημένο των τεχνών και των επαγγελμάτων (γαλλ. Encyclopédie ou Dictionnaire raisonné des arts et métiers, par une société de gens de lettres), από έναν κύκλο συγγραφέων. Η επιτυχία του έργου στα βιβλιοπωλεία ήταν πολύ μεγάλη, οι Ιησουίτες όμως και πολλοί κληρικοί διέγνωσαν μια αντιχριστιανική τάση στο έργο αυτό και πέτυχαν με βασιλική διαταγή την απαγόρευση του έργου.[21]
Επειδή όμως η μαρκησία ντε Πομπαντούρ, η ερωμένη του βασιλιά Λουδοβίκου ΙΕ΄, κατείχε μια εξαιρετικά σημαντική θέση, επηρέασε υπέρ της Εγκυκλοπαίδειας πολλούς υπουργούς και άλλα πρόσωπα με επιρροή, ώστε τελικά εκδόθηκαν παρά την απαγόρευση που ίσχυε από το 1753 έως το 1756, τέσσερις νέοι τόμοι.
Η πίεση όμως των αντιπάλων της Εγκυκλοπαίδειας αυξήθηκε, και έτσι το 1758 επήλθε μια νέα απαγόρευση. Ακόμη και ο πάπας δεν ενέκρινε το έργο. Η Εγκυκλοπαίδεια όμως σημείωσε τεράστια επιτυχία όχι μόνο στη Γαλλία αλλά και σε ολόκληρη την Ευρώπη, και καθώς η γαλλική κυβέρνηση εισέπραττε πολλά χρήματα από την πώληση αντιτύπων της Εγκυκλοπαίδειας στην Ευρώπη, ενθάρρυνε τον Ντιντερό και τους υπόλοιπους εγκυκλοπαιδιστές να συνεχίσουν τη συγγραφή της. Ο Ντιντερό έγραψε και τους υπόλοιπους δέκα τόμους, μαζί με πέντε τόμους εικονογραφήσεις μέχρι το 1765, αποσύρθηκε όμως - μετά από είκοσι χρόνια συγγραφής - και άφησε στους συνεχιστές τους να εκδώσουν και τους υπόλοιπους τελευταίους τόμους με εικόνες. Όπως και οι υπόλοιποι τόμοι της Εγκυκλοπαίδειας, έτσι και αυτοί, συνέβαλαν στη μεγάλη φήμη και τη διάδοση του έργου σε ολόκληρη την Ευρώπη.[22]
Φιλοσοφία, κριτική, θέατρο και μυθιστορήματα
ΕπεξεργασίαΠαράλληλα με την Εγκυκλοπαίδεια ο Ντιντερό συνέγραφε και άλλα έργα. Το 1746 ολοκλήρωσε το έργο του Φιλοσοφικές σκέψεις (Pensées philosophiques). Το 1749 φυλακίστηκε εξαιτίας του συγγράμματος του Γράμμα για τους τυφλούς (Lettre sur les aveugles).[23] Το 1751 έγινε μέλος της Ακαδημίας των Επιστημών στο Βερολίνο. Ως φυσικός επιστήμονας, ο Ντιντερό ασχολήθηκε με το έργο του Σκέψεις για την ερμηνεία της φύσης (Pensées sur l'interprétation de la nature), στο οποίο τάσσεται υπέρ των πειραμάτων και κατά των θεωρητικών ψευδορασιοναλιστικών ιδεών του Καρτέσιου.[24]
Έγραψε επίσης θεατρικά έργα, όπως το Φυσικός γιος (Fils naturel) το 1757 και το Πατέρας της οικογένειας (Le Père de famille) το 1758. Όσον αφορά τα μυθιστορήματα, το πιο γνωστό και συνάμα το πιο επιτυχημένο του είναι Η μοναχή (La religieuse), το οποίο περιγράφει τα πάθη και τις δυσκολίες μιας γυναίκας που δεν θέλει να είναι μοναχή.
Ο Ντιντερό ως προσωπικότητα
ΕπεξεργασίαΜαζί με τη σκληρή συγγραφική δουλειά του ο Ντιντερό φρόντιζε να έχει συχνές επαφές με τους Παριζιάνους διανοούμενους διαφωτιστές της εποχής. Όπως ο Βολταίρος, έτσι και ο Ντιντερό, αναζητούσε έναν φωτισμένο μονάρχη, τον οποίο βρήκε στο πρόσωπο της τσαρίνας Αικατερίνης, η οποία καταγόταν από τη Γερμανία και του άφησε στη διάθεσή του, το 1765, τη βιβλιοθήκη της. Τον προσέλαβε ως βιβλιοθηκάριο και τον βοήθησε οικονομικά, ενώ το 1773 ο Ντιντερό διέμεινε για ένα διάστημα στην Αγία Πετρούπολη.[25]
Ο Ντιντερό βρήκε υποστήριξη στον κύκλο των μασόνων, αλλά το εάν ο ίδιος ήταν μασόνος δεν είναι ιστορικά εξακριβωμένο.
Έργα
ΕπεξεργασίαΛογοτεχνικά
ΕπεξεργασίαΜυθιστορήματα
Επεξεργασία- Les bijoux indiscrets (Τα αδιάκριτα κοσμήματα, 1748)
- La religieuse (Η μοναχή, 1760)
- Jacques le fataliste et son maître (Ζακ ο μοιρολάτρης και ο αφέντης του,1771)
Διηγήματα
Επεξεργασία- L'Oiseau blanc : conte bleu (Το άσπρο πουλί : διήγημα μπλε, 1748)
- Les Deux Amis de Bourbonne (Οι δύο φίλοι από τη Βουρβόννη, 1770)
- Madame de La Carlière (Μαντάμ ντε λα Καρλιέρ, 1772)
- Ceci n'est pas une conte (Αυτό δεν είναι ένα διήγημα, 1772)
- Supplément au Voyage de Bougainville (Συμπλήρωμα στο "Ταξίδι" του Μπουγκενβίλ, 1775)
Δράμα
Επεξεργασία- Le fils naturel ou Les épreuves de la vertu (Ο νόθος γιος ή Οι δοκιμασίες της αρετής, 1757) αστικό δράμα
- Le Père de famille (Ο πατέρας της οικογένειας, 1758) αστικό δράμα
- Est-il bon ? Est-il méchant ? (Είναι καλός ; Είναι κακός ; [μεταξύ 1775-1784]) κωμωδία
Διάλογοι
Επεξεργασία- Le neveu de Rameau (Ο ανιψιός του Ραμώ, 1761-1776)
- Le rêve de D'Alembert (Το όνειρο του Ντ'Αλαμπέρ, 1769)
- Entretien d'un père avec ses enfants ou Du danger de se mettre au-dessus des lois (Συνομιλία ενός πατέρα με τα παιδιά του ή Περί του κινδύνου να τίθεσαι υπεράνω του νόμου, 1771)
- Entretien d'un philosophe avec la maréchale de *** (Συνομιλία ενός φιλοσόφου με την στραταρχίνα ντε ***, 1774)
Δοκίμια
Επεξεργασία- Pensées philosophiques (Φιλοσοφικές σκέψεις, 1746)
- De la suffisance de la religion naturelle (Περί της επαρκείας της φυσικής θρησκείας, 1746)
- La promenade du sceptique (Ο περίπατος του σκεπτικιστή, 1747)
- Lettre sur les aveugles à l'usage de ceux qui voient (Γράμμα για τους τυφλούς προς χρήσιν όσων βλέπουν, 1749)
- Lettre sur les sourds et muets (Γράμμα για τους κωφάλαλους, 1751)
- Pensées sur l'interprétation de la nature (Σκέψεις για την ερμηνεία της φύσης, 1753)
- Principes philosophiques sur la matière et le mouvement (Φιλοσοφικές αρχές για την ύλη και την κίνηση, 1770)
- Réfutation d'Helvétius (Ανασκευή του Ελβέτιου, 1774)
- Discours sur la poésie dramatique (Λόγος για τη δραματική ποίηση, 1758)
- Paradoxe sur le comédien (Το παράδοξο του ηθοποιού, μεταξύ 1770-1778), μεταθαν. έκδοση 1830
- Essai sur les règnes de Claude et de Néron (Δοκίμιο για τις βασιλείες του Νέρωνα και του Κλαυδίου, 1778)
Ελληνικές μεταφράσεις
Επεξεργασία- Εγκυκλοπαίδεια, κείμενα-επιμ. Κυριάκος Ντελόπουλος, εκδ.«Καστανιώτης», Αθήνα 1995
- Αισθητικά, μετάφρ. Κλαίρη Μιτσοτάκη, εκδ. «Εστία», Αθήνα 2003
- Ζακ ο μοιρολάτρης και ο αφέντης του. Εισαγωγή-Μετάφρ. Αντώνης Μοσχοβάκης. «Ηριδανός», Αθήνα 1984
- Τρεις ιστορίες: Αυτό δεν είναι παραμύθι (Ceci n'est pas une conte). Η κυρία ντε λα Καρλιέρ. Συμπλήρωμα στο Ταξίδι του Μπουγκενβίλ. Μετάφρ. Ειρήνη Παπαδάκη, επιμ. Αντώνης Ιωάννου, επίμετρο Μαριλίζα Μητσού, εκδ. «Πόλις», Αθήνα 2006
- Αυτό δεν είναι μύθος (Ceci n'est pas une conte). Δύο αντίθετες ερωτικές ιστορίες. Για τις νοθευμένες ερωτικές ορμές αναζητείστε τις υπολογίστριες γυναίκες και τους σκληρούς άντρες. Μετάφρ. Έλσα Τσεκούρα. «Πατάκη», Αθ. 1997 και Μετάφρ. Σοφία Μωραΐτη-Καπετσώνη. «Περίπλους», Αθήνα 1998
- Το παράδοξο με τον ηθοποιό, μετάφρ. Αιμίλιος Βεζής, πρόλογος Βασίλης Παπαβασιλείου. «Πόλις», Αθήνα 1998
- Οι δύο φίλοι από τη Βουρβόννη, Μετάφρ. Έλσα Τσεκούρα. εκδ. «Πατάκη», Αθήνα 1997
- Άγριοι και πολιτισμένοι. Μετάφρ. Ζήσης Σαρίκας. «Βάνιας», Θεσσαλονίκη 1993
- Τα αδιάκριτα κοσμήματα, Μετάφρ. Ιωάννα Κατσουλάκη, Πρόλογος Αντουάν Αντάμ. «Ζαχαρόπουλος», Αθήνα 1989
- Η καλόγρια (La religieuse), Μετάφρ.Γ. Τσουκαλας, "ΣΤΟΧΑΣΤΗΣ" και Μετάφρ. Ιωάννα Κατσουλάκη, Επίλογος Ρολάν Ντενέ. «Ζαχαρόπουλος», Αθήνα 1989.
- Ο ανιψιός του Ραμό, Σάτιρα δεύτερη. Μυθιστόρημα. α) Μετάφρ. Εύη Βαγγελάτου, Σχόλια Jean-Claude Bonnet. «Ελληνικά Γράμματα», Αθήνα 2006. β) Μετάφρ. Σάσα Τσακίρη, Εισαγωγή Luce Rudent. «Καστανιώτη», Αθήνα 2002. γ) Μετάφρ. Ελένη Μπόλλη. 2η έκδοση, «Στοχαστής», Αθήνα 1989 (1970¹).
- Το όνειρο του D’ Alembert Συζήτηση μεταξύ Ντ' Αλαμπέρ και Ντιντερό: Συνέχεια της συζήτησης. α) Εισαγωγή-Μετάφρ. Αντώνης Μοσχοβάκης. «Ηριδανός», Αθήνα 1991. β) Εισαγωγή-Μετάφρ.-Σχόλια Α. Καλογνωμής. «Ζήτρος», Θεσσαλονίκη 1999. γ) Φιλοσοφικές σκέψεις. Το όνειρο του D’ Alembert. Μετάφρ. Άκης Καλογνώμης, Επιμ. Ι. Σ. Χριστοδούλου. «Ζήτρος», Θεσσαλονίκη 1998.
Βιβλιογραφία
Επεξεργασία- Hans Magnus Enzensberger: Diderots Schatten. Unterhaltungen, Szenen, Essays. Suhrkamp, Frankfurt am Main 1994, ISBN 3-518-40632-9
- Anette Selg, Rainer Wieland (Hrsg.): Die Welt der Encyclopédie. Frankfurt am Main 2001, ISBN 3-8218-4711-5
- Johanna Borek: Denis Diderot, Rowohlt Taschenbuch Verlag, Αμβούργο 2000, ISBN 3-499-50447-2
- Werner Raupp: Denis Diderot - "Weiß man je, wohin man geht?" Ein Lesebuch, Mit einem Geleitwort von Peter Prange, Diderot Verlag, Rottenburg a.N. 2008 (2η έκδ. 2009), ISBN 978-3-936088-95-3
Στην ελληνική
Επεξεργασία- Μπαγιόνας, Αύγουστος: «Υλισμός, κοινωνική κριτική και διαλεκτική στον Diderot», Επιστημονική σκέψη, τόμ. 20 (1984), σσ. 37-47
- Benrekassa, George: «Ὁ πολιτικὸς Ντιντερό», Διαβάζω, τεύχ. 103 (1984), σσ. 43-46
Παραπομπές
Επεξεργασία- ↑ 1,0 1,1 «Большая советская энциклопедия» (Ρωσικά) Η Μεγάλη Ρωσική Εγκυκλοπαίδεια. Μόσχα. 1969. Ανακτήθηκε στις 28 Σεπτεμβρίου 2015.
- ↑ Aleksey Veselovsky: «Дидро, Дени» (Ρωσικά)
- ↑ John Morley: «Diderot, Denis» (Αγγλικά)
- ↑ Εθνική Βιβλιοθήκη της Γερμανίας: (Γερμανικά) Gemeinsame Normdatei. Ανακτήθηκε στις 30 Δεκεμβρίου 2014.
- ↑ Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας: (Γαλλικά) καθιερωμένοι όροι της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας. data
.bnf .fr /ark: /12148 /cb11900134f. Ανακτήθηκε στις 10 Οκτωβρίου 2015. - ↑ CONOR.SI. 12351587.
- ↑ 7,0 7,1 The Fine Art Archive. cs
.isabart .org /person /16144. Ανακτήθηκε στις 1 Απριλίου 2021. - ↑ www
.serieslitteraires .org /site /Commentaire-de-la-Lettre-a-Sophie-Volland-de-Diderot. - ↑ Ανακτήθηκε στις 14 Ιουνίου 2019.
- ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 10,4 Ανακτήθηκε στις 17 Απριλίου 2021.
- ↑ Ανακτήθηκε στις 14 Ιουνίου 2019.
- ↑ Ανακτήθηκε στις 20 Ιουνίου 2019.
- ↑ Ανακτήθηκε στις 20 Ιουνίου 2019.
- ↑ «Library of the World's Best Literature». Library of the World's Best Literature. 1897.
- ↑ «Denis Diderot | Biography, Philosophy, Works, Beliefs, Enlightenment, & Facts». Encyclopaedia Britannica (στα Αγγλικά). 27 Ιουλίου 2024. Ανακτήθηκε στις 22 Αυγούστου 2024.
- ↑ . «kent.ac.uk/ewto/projects/anthology/denis-diderot».
- ↑ Larousse, Éditions. «Denis Diderot - LAROUSSE». www.larousse.fr (στα Γαλλικά). Ανακτήθηκε στις 22 Αυγούστου 2024.
- ↑ Rédaction, La (8 Ιανουαρίου 2021). «Denis Diderot : biographie du philosophe, auteur de l'Encyclopédie». www.linternaute.fr (στα Γαλλικά). Ανακτήθηκε στις 22 Αυγούστου 2024.
- ↑ . «biodiversitylibrary.org/Encyclopédie, ou, Dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des métiers».
- ↑ . «gallica.bnf.fr/ark:/Encyclopédie ou Dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des métiers. Tome premier, A-Azyme / par une société de gens de lettres ; mis en ordre et publié par M. [Denis] Diderot».
- ↑ «BnF - Tous les savoirs du monde : Biographie de Denis Diderot». classes.bnf.fr. Ανακτήθηκε στις 22 Αυγούστου 2024.
- ↑ Wolfe, Charles T. (5 Οκτωβρίου 2013). «Denis Diderot and science: Enlightenment to modernity». The Conversation (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 22 Αυγούστου 2024.
- ↑ «Courte biographie de Denis Diderot». www.toupie.org. Ανακτήθηκε στις 22 Αυγούστου 2024.
- ↑ Wolfe, Charles T.· Shank, J.B. (2024). Zalta, Edward N., επιμ. Denis Diderot (Summer 2024 έκδοση). Metaphysics Research Lab, Stanford University.
- ↑ . «iep.utm.edu/diderot/». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 Σεπτεμβρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 13 Αυγούστου 2021.
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
Επεξεργασία- Η Εγκυκλοπαίδεια του Διαφωτισμού ελεύθερα στο Διαδίκτυο - Ντενί Ντιντερό-Αλαμπέρ(Γαλλικά)
- https://web.archive.org/web/20051018165157/http://www.pole-diderot.com/site/html/ (Γαλλικά)
- Βιογραφία (Γαλλικά)
- BiblioWeb (Γαλλικά)
- Σύντομη βιογραφία (Αγγλικά)