Ναυμαχία της Έλλης

Η ναυμαχία της Έλλης στις 3/16 Δεκεμβρίου 1912, ήταν η πρώτη από τις δύο κορυφαίες μάχες μεταξύ του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού και του Οθωμανικού Στόλου κατά τον Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο και πραγματοποιήθηκε στην έξοδο των στενών των Δαρδανελλίων (ή Ελλησπόντου). Η ναυμαχία έληξε με τη νίκη του ελληνικού στόλου και τον εγκλεισμό του οθωμανικού εντός των στενών.

Ναυμαχία της Έλλης
Α΄ Βαλκανικός Πόλεμος
«Η ναυμαχία της Έλλης, 3 Δεκεμβρίου 1912» (π. 1913). Ελαιογραφία του Β. Χατζή, Ναυτικό Μουσείο Ελλάδας.
Χρονολογία	3/16 Δεκεμβρίου 1912
Τόπος	Δαρδανέλλια
Έκβαση	Νίκη του ελληνικού στόλου και εγκλεισμός του οθωμανικού εντός των στενών.
Αντιμαχόμενοι
Ελλάδα Οθωμανική Αυτοκρατορία ! Οθωμανική Αυτοκρατορία
Ηγετικά πρόσωπα
Παύλος Κουντουριώτης Ραμίζ Μπέης
Δυνάμεις
3 θωρηκτά, 1 θωρακισμένο καταδρομικό, 4 αντιτορπιλικά 4 θωρηκτά,1 καταδρομικό, 5 αντιτορπιλικά
Απώλειες
2 νεκροί 5 τραυματίες βαριές ζημιές στην ναυαρχίδα 58 νεκροί 40 τραυματίες

Πριν τη ναυμαχία

Τους πρώτους μήνες του πόλεμου ο Οθωμανικός στόλος υπό την διοίκηση του ναύαρχου Ραμίζ Μπέη παρέμεινε προστατευμένος στα στενά των Δαρδανελίων (στο ναύσταθμο Ναγαρά), χωρίς να επιχειρήσει έξοδο στο Αιγαίο. Από την άλλη πλευρά ο ελληνικός στόλος υπό την διοίκηση του ναυάρχου Παύλου Κουντουριώτη κράτησε επιθετική στάση απελευθερώνοντας ένα ένα τα νησιά του Αιγαίου και αναμένοντας την έξοδο των τουρκικών πλοίων από τα Στενά. Αρχικά απελευθέρωσε τη Λήμνο και εγκατέστησε στον όρμο του Μούδρου το προκεχωρημένο αγκυροβόλιο του Στόλου. Ακολούθησε η απελευθέρωση του Αγίου Όρους, των νησιών του βορείου και ανατολικού Αιγαίου (Θάσος, Σαμοθράκη, Ίμβρος, Τένεδος, Άγιος Ευστράτιος, Μυτιλήνη, Χίος). Μετά την απελευθέρωση της Τενέδου στις 24 Οκτωβρίου/6 Νοεμβρίου ο ναύαρχος Κουντουριώτης έστειλε τηλεγράφημα στον Οθωμανό αρχηγό του στόλου με το μήνυμα «Καταλάβαμε Τένεδον. Αναμένουμε έξοδο του στόλου σας. Αν επιθυμείτε, γαιάνθρακα προτίθεμαι να σας εφοδιάσω».

Ελληνικός Στόλος

Στη ναυμαχία της Έλλης συμμετείχαν ένα σύγχρονο θωρακισμένο καταδρομικό και 3 παλαιά παράκτια θωρηκτά.

Καταδρομικό

Γεώργιος Αβέρωφ

• Εκτόπισμα: 9.956 τόννοι
• Οπλισμός: 4 x 234 χιλ.(2 x 2), 8 x 190 χιλ.(4 x 2), 16 x 76 χιλ.(16 x 1), 4 x 47 χιλ.(4 x 1), 3 x 430 χιλ. τορπιλοβλητικοί σωλήνες(3 x 1)
• Θωράκιση: 200 χιλ. ζώνη ατράκτου/ 50 χιλ. κατάστρωμα
• Ταχύτητα: 19,5 κόμβοι (41,6 χλμ/ώρα, 22,5 μίλια/ώρα)

Θωρηκτά

Σπέτσαι, Ύδρα, Ψαρά

• Εκτόπισμα: 4.808 τόννοι
• Οπλισμός: 3 x 270 χιλ.(3 x 1), 4 x 150 χιλ.(4 x 1), 1 x 100 χιλ.(1 x 1), 4 x 86 χιλ.(4 x 1), 4 x 47 χιλ.(4 χ 1), 3 x 360 χιλ. τορπιλοβλητικοί σωλήνες(3 x 1)
• Θωράκιση: 75-300 χιλ. ζώνη ατράκτου/ 60 χιλ. κατάστρωμα
• Ταχύτητα: 10,4 κόμβοι (22,2 χλμ/ώρα, 12 μίλια/ώρα)

Αντιτορπιλικά

Τα αντιτορπιλικά-ανιχνευτικά παρατάχθηκαν σε απόσταση 1.000 περίπου μέτρων αριστερά από τα θωρηκτά.

Αετός, Ιέραξ, Λέων, Πάνθηρ

• Εκτόπισμα: 880 τόννοι
• Οπλισμός: 4 x 102 χιλ.(4 x 1), 1 x 37 χιλ.(1 x 1), 4 x 450 χιλ. τορπιλοβλητικοί σωλήνες(4 x 1)
• Ταχύτητα: 26 κόμβοι (55,5 χλμ/ώρα, 30 μίλια/ώρα)

6 ακόμα αντιτορπιλικά παρατάχθηκαν ακόμη πιο αριστερά.

Οθωμανικός Στόλος

Θωρηκτά:

Στη ναυμαχία της Έλλης συμμετείχαν και τα τέσσεραΟθωμανικά θωρηκτά.

Ασάρ-Τεφήκ

• Εκτόπισμα: 4.689 τόννοι
• Οπλισμός: 3 x 150 χιλ.(3 x 1), 7 x 120 χιλ.(7 x 1), 6 x 76 χιλ.(16 x 1), 2 x 47 χιλ.(2 x 1)
• Θωράκιση: 200 χιλ. ζώνη ατράκτου/ 75 χιλ. κατάστρωμα
• Ταχύτητα: 7,8 κόμβοι (16,7 χλμ/ώρα, 9 μίλια/ώρα)

Μεσουδιέ

• Εκτόπισμα: 9.140 τόννοι
• Οπλισμός: 2 x 234 χιλ.(3 x 1), 12 x 152 χιλ.(12 x 1), 14 x 76 χιλ.(14 x 1), 10 x 57 χιλ.(10 x 1)
• Θωράκιση: 170-305 χιλ. ζώνη ατράκτου/ 25 χιλ. κατάστρωμα
• Ταχύτητα: 11,3 κόμβοι (24 χλμ/ώρα, 13 μίλια/ώρα)

Τουργκούτ Ρέις, Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα

• Εκτόπισμα: 10.013 τόννοι
• Οπλισμός: 6 x 280 χιλ.(3 x 2), 8 x 105 χιλ.(8 x 1), 8 x 88 χιλ.(8 x 1), 4 x 47 χιλ.(4 x 1), 3 x 450 χιλ. τορπιλοβλητικοί σωλήνες(3 x 1)
• Θωράκιση: 300-400 χιλ. ζώνη ατράκτου/ 65 χιλ. κατάστρωμα
• Ταχύτητα: 11,3 κόμβοι (24 χλμ/ώρα, 13 μίλια/ώρα)

Καταδρομικό

Το καταδρομικό Μεντητιέ κινήθηκε νοτιότερα από τα θωρηκτά.

Μεντζητιέ

• Εκτόπισμα: 4.967 τόννοι
• Οπλισμός: 2 x 150 χιλ.(2 x 1), 8 x 120 χιλ.(8 x 1), 6 x 47 χιλ.(6 x 1), 6 x 37 χιλ.(6 x 1) 2 x 457 χιλ. τορπιλοβλητικοί σωλήνες(2 x 1)
• Θωράκιση: 60-90 χιλ. κατάστρωμα
• Ταχύτητα: 17,4 κόμβοι (37 χλμ/ώρα, 20 μίλια/ώρα)

5 αντιτορπιλικά και 1 νοσοκομειακό πλοίο ακολουθούσαν το Μεντζητιέ.

Η ναυμαχία

Το θωρηκτό Γεώργιος Αβέρωφ, σήμερα βρίσκεται στο ναυτικό πάρκο στο Τροκαντερό του Παλαιού Φαλήρου.

Θραύσμα τουρκικής οβίδας η οποία εκτοξεύθηκε εναντίον του Αβέρωφ. Πολεμικό Μουσείο, Αθήνα.

Την παραμονή, το βράδυ της 2ας Δεκεμβρίου 1912, σύμφωνα με τη διήγηση του παρόντος Τούρκου Πλωτάρχη Χασάν Σαμί Μπέη, οι Οθωμανοί αξιωματικοί έγραψαν τις διαθήκες τους και αποσύρθηκαν νωρίς για ύπνο ώστε να είναι ακμαίοι το πρωί. Τα ξημερώματα, ο Μουεζίνης κάλεσε τα πληρώματα γονατιστά να προσευχηθούν. Αμέσως μετά, ο Οθωμανικός στόλος απέπλευσε. Το πρωί της 3ης Δεκεμβρίου στις 8 η ώρα με καλό καιρό και ήσυχη θάλασσα, άρχισε η έξοδος του Οθωμανικού στόλου από τα Στενά. Οι καπνοί του εξερχόμενου από τα Δαρδανέλια Τουρκικού στόλου φαίνονταν καθαρά. Τα ελληνικά ελαφρά σκάφη που περιπολούσαν στην περιοχή έστειλαν μήνυμα στην ναυαρχίδα ειδοποιώντας την για την έξοδο. Η αναφορά «ΕΧ ΕΧ ΕΧ» (εχθρός εν όψει) διέτρεξε όλα τα ελληνικά πλοία. Στον τουρκικό στόλο προηγούνταν το καταδρομικό Μετζιτιέ και τρία αντιτορπιλλικά και ακολουθούσαν τα θωρηκτά Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα (ναυαρχίδα), Τουργούτ Ρεΐς, Μεσουντιέ και Ασάρι-ι-Τεφίκ. Στο τέλος βρίσκονταν 5 αντιτορπιλλικά και πλωτό νοσοκομείο σε γραμμή παραγωγής.

Ο ελληνικός στόλος με επικεφαλής την ναυαρχίδα θωρακισμένο καταδρομικό Αβέρωφ, ακολουθούμενη από τα παράκτια θωρηκτά Ύδρα, Σπέτσες, αρχηγίδα του Μοιράρχου Πλοιάρχου Πέτρου Γκίνη και Ψαρά, και από πίσω τα αντιτορπιλλικά Αετός, Ιέραξ, Λέων και Πάνθηρ (τα αποκαλούμενα Θηρία) έσπευσε να συναντήσει τον αντίπαλο στόλο.

Τα τέσσερα τουρκικά θωρηκτά με την έξοδό τους έστριψαν δεξιά παραπλέοντας το ακρωτήριο της Έλλης (επειδή δεν ήθελαν να απομακρυνθούν από τα φρούρια της ακτής), ενώ τα ελληνικά στράφηκαν προς συνάντησή τους. Οι δύο στόλοι ήρθαν αντιμέτωποι στις 09:00 σε διάταξη μάχης και απόσταση 17 χλμ. Σε αυτό το σημείο ο ναύαρχος Κουντουριώτης σήμανε πολεμική έγερση και εξέπεμψε το παρακάτω ιστορικό σήμα προς τον στόλο:

Το ιστορικό σήμα επίθεσης φέρεται στο πρυμναίο κατάστρωμα του Θ/Κ Αβέρωφ.

Με την δύναμην του Θεού, τας ευχάς του Βασιλέως μας και εν ονόματι του Δικαίου, πλέω μεθ' ορμής ακαθέκτου και με την πεποίθησιν της νίκης εναντίον του εχθρού του Γένους.

Ο ελληνικός στόλος δεν έβαλε πρώτος για να κάνει οικονομία πυρομαχικών. Ώρα 09:05 υψώνεται στον Αβέρωφ το προειδοποιητικό σήμα «αρχίσατε πυρ συγχρόνως μετά του Ναυάρχου». Στις 09:22 ο Οθωμανικός στόλος άνοιξε πρώτος πυρ από απόσταση 12.500 μ., ενώ ο ελληνικός περίμενε 3 λεπτά ανοίγοντας πυρ στις 09:25 από απόσταση 12.000 μ. Τα τουρκικά θωρηκτά έβαλλαν κυρίως εναντίον του Αβέρωφ με ταχύ πυρ αλλά χωρίς επιτυχία, ενώ και το Αβέρωφ δεν έκανε ακριβείς βολές.

Ο ελιγμός Ταύ. Τα πλοία του γαλάζιου στόλου, περνώντας μπροστά από τα εχθρικά, μπορούν να βάλλουν με όλα τα όπλα στην πρύμη και την πλώρη τους, ενώ του κόκκινου στόλου τα δύο πρώτα, μόνο με τα πρόσθια πυροβόλα.

Στις 09:35 με την απόσταση των δύο στόλων στα 9.500 μ. ο Κουντουριώτης αποδέσμευσε τον στόλο από τις κινήσεις της ναυαρχίδας του υψώνοντας την σημαία «Ζ» (κινούμαι ανεξάρτητα), και εκμεταλλευόμενος την μεγαλύτερη ταχύτητα του Αβέρωφ όρμησε ακάθεκτος με ταχύτητα 21 κόμβων, διαγράφοντας τόξο μπροστά από την γραμμή του τουρκικού στόλου με σκοπό να υπερφαλαγγίσει τα τουρκικά θωρηκτά και να τα βάλει μεταξύ των πυρών του Αβέρωφ και των υπολοίπων ελληνικών θωρηκτών. Αυτός ο ελιγμός λέγεται «Ταύ» και πραγματοποιήθηκε με επιτυχία από τα Ιαπωνικά θωρηκτά εναντίον των Ρώσων στην ναυμαχία της Τσουσίμα. Καθώς η ταχύτητα της θωρηκτής μοίρας τύπου Ύδρα ήταν μικρή (14 κόμβοι), ο Αβέρωφ υπερφαλάγγισε τον εχθρό μόνο του και ανάμεσα σε πυκνά πυρά του Τουρκικού στόλου και των απέναντι φρουρίων έφτασε σε απόσταση 2.850 μ. από τον αντίπαλο. Οι Οθωμανοί όταν κατάλαβαν ότι ο ελιγμός θα εκτελούνταν με απόλυτη επιτυχία, έκαναν διαδοχική στροφή 160^ο και μπήκαν με φοβερή αταξία ξανά στα Στενά, κάτω από την κάλυψη των επάκτιων πυροβόλων των φρουρίων Σεντούλμπαχιρ και Κουμκαλέ.

Ο φορτωτήρας του Αβέρωφ διάτρητος από τα εχθρικά πυρά. Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, Αθήνα

Πρώτο έκανε μεταβολή το Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα στις 09:50 ακολουθούμενο από τα υπόλοιπα αλλά έτσι τα τουρκικά πλοία βρέθηκαν πολύ κοντά το ένα στο άλλο, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να χρησιμοποιήσουν τα πυροβόλα τους και να μειωθεί η ταχύτητά τους στους 10 κόμβους. Ο σχηματισμός βαλλόταν συνεχώς από το Αβέρωφ και τα άλλα θωρηκτά, που στο μεταξύ πλησίασαν τον Οθωμανικό στόλο σε απόσταση 4100 μ. Στις 09:55 το Μπαρμπαρόσα δέχτηκε πλήγμα στο κατάστρωμα της πρύμνης και λίγο αργότερα ένα άλλο βλήμα διαπέρασε τον πυργίσκο της πρύμνης και προκάλεσε ζημιές και στους λέβητες. Τα Τουργκούτ Ρεΐς και Μετζιτιέ είχαν μικρότερες ζημιές. Όμως η ταχύτητα πυρός του Αβέρωφ είχε ελαττωθεί και δεχόταν τα πυρά των θωρηκτών και των φρουρίων που είχε πλησιάσει κατά την εκτέλεση του ελιγμού, κι έτσι εγκατέλειψε την καταδίωξη. Η ναυμαχία έληξε στις 10:17 με τον Οθωμανικό στόλο να εξακολουθεί να είναι αποκλεισμένος μέσα στα Στενά στα αγκυροβόλια του Τσανάκκαλε και του Σεντούλμπαχιρ.

Σε όλη τη διάρκεια της εμπλοκής το θωρακισμένο καταδρομικό Αβέρωφ έριξε 127 βλήματα ενώ θα μπορούσε να εκτοξεύσει τετραπλάσια, γιατί κατά τη διάρκεια της ανεξάρτητης δράσης του τα πυροβόλα του έπαθαν προσωρινή εμπλοκή. Επίσης δέχτηκε τέσσερα βλήματα μεγάλου διαμετρήματος και δεκαπέντε μικρού, αλλά οι ζημιές που υπέστη ήταν ελάχιστες.

Η πρώτη τουρκική μοίρα που βγαίνοντας από τα Στενά έστριψε προς την Τένεδο, χωρίς να ακολουθήσει τα θωρηκτά, συνάντησε ομάδα ελληνικών πλοίων και επέστρεψε στον Ελλήσποντο μετά από μια μικρή ανταλλαγή πυρών.

Απώλειες

Οι απώλειες των Οθωμανών ήταν 7 νεκροί και αρκετοί τραυματίες από το Barbarossa το οποίο υπέστη σημαντικές ζημιές στους λέβητες και το πυροβόλο των 280 χιλ. αχρηστεύτηκε εντελώς. Επιπλέον το Torgut Reis μέτρησε 51 νεκρούς και 40 τραυματίες που μεταφέρθηκαν στο νοσοκομειακό πλοίο Ρεσίτ Πασάς. Οι απώλειες του ελληνικού στόλου ήταν 2 άντρες του πληρώματος νεκροί και 5 τραυματίες, ενώ τραυματίστηκε και ένας ακόμη άντρας από το Σπέτσαι.

Η επόμενη μέρα

Την επόμενη ημέρα ο Κουντουριώτης έστειλε την αναφορά του στο Υπουργείο των Ναυτικών. Ο παράτολμος ελιγμός του θεωρήθηκε ασυλλόγιστος ηρωισμός, και ακόμη και ο βασιλιάς Γεώργιος Α΄ του τηλεγράφησε συστήνοντάς του σύνεση και ψυχραιμία. Ο Αβέρωφ ήταν η ισχυρότερη μονάδα του στόλου και πιθανή απώλειά του θα ανέτρεπε τον συσχετισμό δυνάμεων μεταξύ των δύο στόλων. Τον ελιγμό του Κουντουριώτη δικαιολόγησε ο αντίπαλός του Ραμίζ Μπέης στο ναυτοδικείο όταν παραπέμφθηκε για την υποχώρηση από την ναυμαχία, όπου απολογούμενος είπε ότι, αν δεν έστρεφε για να απομακρυνθεί, θα βρισκόταν μεταξύ δύο πυρών από τον Ελληνικό στόλο που θα τον εκμηδένιζαν. Ο Τούρκος ναύαρχος αθωώθηκε, καθόσον ο προϊστάμενός του υπουργός τον είχε διατάξει εγγράφως να μην εκθέσει το στόλο σε θανατηφόρα πυρά.

Δείτε επίσης

• Ναυμαχία της Λήμνου

Πηγές

• Γρηγοριάδης, Σόλων (1979). Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι 1912-1913. Φυτράκης. 
• Τζάχος, Ευάγγελος (Απρίλιος 1998). «Η δράση του Ελληνικού Ναυτικού κατά τον Πρώτο Βαλκανικό Πόλεμο». Στρατιωτική Ιστορία (20). 
• Περιοδικό Παγκόσμια Πολεμική Ιστορία, τεύχος 8
• Περιοδικό ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ, σειρά ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ