Βικιπαίδεια

Λιάς Θεσπρωτίας

οικισμός της Ελλάδας

Συντεταγμένες: 39°45′30″N 20°24′36″E / 39.75833°N 20.41000°E / 39.75833; 20.41000

Η Λια (αναφέρεται και ως ο Λειάς ή Λιας) είναι ορεινό χωριό του δήμου Φιλιατών του νομού Θεσπρωτίας της περιφέρειας Ηπείρου (Σχέδιο Καλλικράτης). Σύμφωνα με τα στοιχεία της απογραφής του 2021, ο πληθυσμός της ανέρχεται στους 48 μόνιμους κατοίκους[1].

Λιάς
Λιάς is located in Greece
Λιάς
Λιάς
Διοίκηση
ΧώραΕλλάδα
ΠεριφέρειαΗπείρου
Περιφερειακή ΕνότηταΘεσπρωτίας
ΔήμοςΦιλιατών
Δημοτική ΕνότηταΦιλιατών
Γεωγραφία
Γεωγραφικό διαμέρισμαΉπειρος
Υψόμετρο650
Πληθυσμός
Μόνιμος48
Έτος απογραφής2021
Πληροφορίες
Ταχ. κώδικας46032
Τηλ. κωδικός+30 26640
δεδομένα

Γενικά στοιχεία

Επεξεργασία

Ο οικισμός βρίσκεται στο βορειότερο τμήμα του νομού κοντά στην ελληνοαλβανική μεθόριο, σε απόσταση 42 χιλιομέτρων βόρεια των Φιλιατών[2], 65 χλμ. βορειοανατολικά της Ηγουμενίτσας και περίπου 60 χλμ. βορειοδυτικά των Ιωαννίνων στους πρόποδες της Μουργκάνας έναντι του Τσαμαντά, σε υψόμετρο περίπου 650 μ.

Η ονομασία του πιθανότατα προέρχεται από το ξωκκλήσι του προφήτη Ηλία που δεσπόζει στην περιοχή καθώς είναι ορατό από κάθε σημείο του ορίζοντα βρισκόμενο σε ένα αντέρεισμα ύψους περίπου 900 μέτρων επί του όρους Μουργκάνα. Πρόκειται για χωριό, άλλοτε μεγαλοχώρι στη περιοχή του, ο πληθυσμός του οποίου, ασχολούμενος κυρίως με την μικροκτηνοτροφία και τη γεωργία, το 1928 αριθμούσε 814 κατοίκους, διαθέτοντας δημοτικό σχολείο, τηλεφωνείο και αστυνομικό σταθμό[3].

Λόγω του άγονου εδάφους ήταν συνηθισμένο φαινόμενο η μαζική μετανάστευση του ανδρικού πληθυσμού της Λιας προκειμένου να εξασφαλίσουν τα προς το ζην για τους ίδιους και τις οικογένειές τους[4]. Το 2001 το χωριό αριθμούσε 95 κατοίκους. Σημαντικά αξιοθέατα του χωριού είναι ο ναός του Αγίου Δημητρίου του οποίου η ανέγερση τοποθετείται στον 18ο αιώνα[5] και ο ναός της Αγίας Παρασκευής, ο οποίος διαθέτει τρία έργα του λαϊκού ζωγράφου Θεόφιλου[6]. Έτερο σημείο ενδιαφέροντος είναι η οικία της οικογένειας του συγγραφέα Νίκου Γκατζογιάννη που λειτουργεί ως μουσείο.

Εκκλησιαστικά η Λια υπάγεται στη Μητρόπολη Παραμυθίας, Φιλιατών, Γηρομερίου και Πάργας και η κεντρική της εκκλησία είναι αφιερωμένη στην Αγία Τριάδα. Τα σημαντικότερα θρησκευτικά πανηγύρια του χωριού είναι αφιερωμένα στον Προφήτη Ηλία, την Αγία Μαρίνα και την Αγία Τριάδα[7].

Ιστορικά στοιχεία

Επεξεργασία

Στη θέση «Καστρί», που βρίσκεται σ' ένα αντέρεισμα της Μουργκάνας, ανάμεσα στα σημερινά χωριά Λιας και Βαβούρι, έχουν εντοπιστεί τα ερείπια ενός αρχαίου τειχισμένου οικισμού (κάστρου). Ο οικισμός φαίνεται ότι επιβίωσε (ή αναβίωσε) και στην αυτοκρατορική περίοδο, οπότε υπαγόταν διοικητικά στη ρωμαϊκή αποικία της Φωτικής. Η θέση του ήταν εξαιρετικά στρατηγική, καθώς ασκούσε έλεγχο σ' ένα ρωμαϊκό δρόμο που οδηγούσε από το Βουθρωτό στη Μολοσσία μέσω Θεσπρωτίας[8].

Ο σύγχρονος οικισμός φαίνεται να ιδρύθηκε κυρίως από κτηνοτρόφους προερχόμενους από τον Μαχαλά του Δελβίνου και το Σκαμνέλι του Ζαγορίου[9]. Το 1874, σύμφωνα με την έκθεση του επισκόπου Παραμυθιάς Άνθιμου, στην Λια ζούσαν 180 οικογένειες, ενώ ο οικισμός διέθετε ελληνικό αλληλοδιδακτικό σχολείο στο οποίο φοιτούσαν 45 μαθητές. Οι ανάγκες του σχολείου καλύπτονταν από τις εισφορές της κοινότητας, τα έσοδα της τοπικής εκκλησίας και τη χορηγία της επισκοπής[10] και μερικά χρόνια αργότερα, σύμφωνα με τον συγγραφέα Ιωάννη Λαμπρίδη, το σχολείο ενίσχυε οικονομικά η μονή του Αγίου Γεωργίου στον Τσαμαντά[11]. Το 1876 αρκετοί κάτοικοι της Λιας αντιμετώπισαν διώξεις εξαιτίας των πιέσεων ισχυρών μουσουλμάνων αγάδων από τις Φιλιάτες: συγκεκριμένα ένας απεβίωσε στις φυλακές Ιωαννίνων και τέσσερις εξορίστηκαν από τις αρχές, ενώ οι υπόλοιποι απελευθερώθηκαν με τη μεσολάβηση του Οικουμενικού Πατριαρχείου[12]. Κατά τα τελευταία χρόνια της Τουρκοκρατίας το χωριό αποτελούσε κατά το ήμισυ τσιφλίκι αγάδων, είχε πληθυσμό περίπου 1500 κατοίκων και διέθετε ελληνική αστική σχολή και τετρατάξιο παρθεναγωγείο, στα οποία φοιτούσαν συνολικά 180 μαθητές και μαθήτριες[13].

Το χωριό, όπως και η υπόλοιπη Θεσπρωτία, περιήλθε στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων. Στην περίοδο της Κατοχής λόγω της δυσπρόσιτης θέσης του αναδείχτηκε σε κέντρο των ανταρτών του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ και πολλοί κάτοικοί του συμμετείχαν ενεργά στην Εθνική Αντίσταση μέσα από τις τάξεις της συγκεκριμένης οργάνωσης. Η απελευθέρωση βρήκε 58 από τις 115 οικίες του χωριού κατεστραμμένες[14].

Στα χρόνια του Εμφυλίου που ακολούθησαν η Λια αποτέλεσε μαζί με την υπόλοιπη περιοχή της Μουργκάνας προπύργιο των δυνάμεων του ΔΣΕ. Για τη συγκεκριμένη περίοδο, το χωριό είναι γνωστό κυρίως για την εκτέλεση πέντε ή δεκαεπτά ατόμων από ανταρτοδικείο του ΔΣΕ. Τα συγκεκριμένα άτομα εκτελέστηκαν λόγω της εμπλοκής τους στη φυγάδευση άμαχου πληθυσμού προς τις κυβερνητικές δυνάμεις. Στους φυγάδες συγκαταλέγονταν αρκετά ανήλικα, τα οποία με αυτόν τον τρόπο απέφυγαν το λεγόμενο «παιδομάζωμα» ή «παιδοσώσιμο», ενώ η όλη ιστορία έγινε παγκόσμια γνωστή μέσω το βιβλίο «Ελένη» και την ομώνυμη ταινία του Νίκου Γκατζογιάννη, ενός από τα παιδιά που διέφυγαν αλλά και γιου ενός από τους εκτελεσθέντες (συγκεκριμένα της Ελένης Γκατζογιάννη, στην οποία αναφέρεται και το βιβλίο)[4][15][16]. Μετά την ήττα του ΔΣΕ και την εκδίωξή του από την περιοχή της Μουργκάνας, οι κάτοικοι της Λιας ακολούθησαν την υποχώρηση των ανταρτών και κατέφυγαν στην Ανατολική Ευρώπη[4].

Διοικητικά, μετά την ενσωμάτωση στο ελληνικό κράτος, η Λια υπήχθη στην επαρχία Φιλιατών. Από το 1997 έως το 2010, σύμφωνα με την τότε διοικητική διαίρεση της Ελλάδας αποτελούσε έδρα κοινότητας του δήμου Φιλιατών. Από 1 Ιανουαρίου 2011 αποτελεί ιδία έδρα της ομώνυμης τοπικής κοινότητας, της δημοτικής ενότητας Φιλιατών, του ομώνυμου καλλικρατικού δήμου.

Απογραφές πληθυσμού

Επεξεργασία
Απογραφή 1895 1928 1940 1951 1961 1971 1981 1991 2001 2011
Πληθυσμός 874[17] 814[3] 787[18] 65[19] 304[20] 143[21] 165[22] 141[23] 81[23] 62[1]

Προσωπικότητες

Επεξεργασία

Παραπομπές

Επεξεργασία
  1. ↑ 1,0 1,1 Αθήνα,  21  Απριλίου 2023  ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΑΡΧΗ Αριθ. Πρωτ.:  2846 / Β4 – 461 Σελ. 49, γραμμή 2317    
  2. ↑ «Λια». filiates.gr. Δήμος Φιλιατών. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 18 Νοεμβρίου 2016. Ανακτήθηκε στις 10 Φεβρουαρίου 2017. 
  3. ↑ 3,0 3,1 Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, τόμος ΙΕ΄, σελ. 886.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Κωνσταντίνα Μπαδά, Ο θάνατος της Ελένης στον Εμφύλιο. Η μνήμη και το γεγονός, η μνήμη ως Ιστορία, στο: Χατζητάκη Χρυσούλα - Καψωμένου (επιμ.) , Eλληνικός Παραδοσιακός Πολιτισμός. Λαογραφία και Ιστορία, Συνέδριο στη μνήμη της Άλκης Κυριακίδου - Νέστορος ( 6- 8 Nοεμβρίου 1999), Θεσσαλονίκη 2001, Παρατηρητής, σ. 230 - 240.
  5. ↑ «Μεταβυζαντινή περίοδος (1453 - 1830)». mourgana.gr. Μουργκάνα. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 Μαρτίου 2011. Ανακτήθηκε στις 10 Φεβρουαρίου 2017. 
  6. ↑ Βασίλη Κραψίτη, Σύγχρονοι Ηπειρώτες ευεργέτες (1913-1986), εκδόσεις του συλλόγου «Οι φίλοι του Σουλίου», Αθήνα, 1987, σελ. 224 - 225.
  7. ↑ «Πανηγύρια». mourgana.gr. Μουργκάνα. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 14 Φεβρουαρίου 2017. Ανακτήθηκε στις 10 Φεβρουαρίου 2017. 
  8. ↑ [1] Δ. Κ. Σαμσάρης, Η ρωμαϊκή αποικία της Φωτικής στη Θεσπρωτία της Ηπείρου (Ιστορικογεωγραφική και επιγραφική συμβολή), Γιάννινα 1994, σελ. 91-92.
  9. ↑ Χρήστος Δ. Λάζος, Έλληνες στα λαϊκά απελευθερωτικά κινήματα, Αιόλος, Αθήνα 2001, σελ. 161.
  10. ↑ Χαράλαμπος Φούκης, Η βασική εκπαίδευση στη Θεσπρωτία (ύστερη τουρκοκρατία, 1854 - 1913), Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Διδακτορική Διατριβή, Ιωάννινα 2008, σελ. 194 - 195.
  11. ↑ Ιωάννης Λαμπρίδης, Περί των εν Ηπείρω αγαθοεργημάτων, Τύποις Γεωργίου Κιούση, Εν Αθήναις 1880, τόμος Α', σελ. 56.
  12. ↑ Γιώργος Κ. Γκίκας, Η πατρίδα μου η Ήπειρος. Περιπλάνηση στα ιστορικά μονοπάτια της Ηπείρου, εκδόσεις Αρμός, 2013, σελ. 375.
  13. ↑ Φούκης, 2008, σελ. 603.
  14. ↑ Έκθεσις των γενομένων ζημιών εν γένει Ηπείρου από της κηρύξεως του Ελληνο-ιταλικού πολέμου (28-10-40) μέχρι της τελικής απελευθερώσεώς της, Οκτώβριος 1944, Βιβλιοθήκη Ηπειρωτικής Εταιρείας Αθηνών, Αθήνα 1987, σελ. 159.
  15. ↑ Μαγκλίνης, Ηλίας (8 Ιανουαρίου 2017). «Η ιστορία μιας μάνας, μιας χώρας». kathimerini.gr. Η Καθημερινή. Ανακτήθηκε στις 10 Φεβρουαρίου 2017. 
  16. ↑ Νίκος Μαραντζίδης, Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας (ΔΣΕ). 1946 - 1949, εκδόσεις Αλεξάνδρεια, 2010, β΄ έκδοση, σελ. 181.
  17. ↑ Μιχάλης Κοκολάκης, Η τουρκική στατιστική της Ηπείρου στο Σαλναμέ του 1895, Τετράδια Εργασίας, τεύχος 18, Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών, Αθήνα 2008, σελ. 270.
  18. ↑ Χαρίτωνος Κ. Λάμπρου, Οι Τσάμηδες και η Τσαμουριά, Αθήναι 1949, σελ. 9.
  19. ↑ Βασίλειον της Ελλάδος, Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την απογραφήν της 7ης Απριλίου 1951, Εν Αθήναις, 1955, σελ. 80.
  20. ↑ Αποτέλεσμα απογραφής πληθυσμού - κατοικιών της 19 Μαρτίου 1961 (PDF). Αθήναι: Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος. 1964. σελ. 149. 
  21. ↑ Ελληνική Δημοκρατία - Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος,Αποτέλεσμα απογραφής πληθυσμού - κατοικιών της 14ης Μαρτίου 1971, Αθήναι 1980, σελ. 119.
  22. ↑ Ελληνική Δημοκρατία-Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, Αποτελέσματα απογραφής πληθυσμού-κατοικιών της 5ης Απριλίου 1981, τόμος Ι (Πληθυσμός κατά γεωγραφικές και διοικητικές διαιρέσεις), Αθήνα 1994, σελ. 298.
  23. ↑ 23,0 23,1 «Απογραφές 1991 και 2001». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 13 Ιουνίου 2006. Ανακτήθηκε στις 13 Ιουνίου 2006. 
  24. ↑ Παγκόσμιο Συμβούλιο Ηπειρωτών Εξωτερικού
  25. ↑ Βασίλη Κραψίτη, 1987, σελ. 136 - 138.
  26. ↑ «Κώστας Τσαντίνης». mourgana.gr. Μουργκάνα. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 26 Ιανουαρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 10 Φεβρουαρίου 2017. 
  27. ↑ «Κώστας Τσαντίνης». biblionet.gr. BiblioNet. Ανακτήθηκε στις 10 Φεβρουαρίου 2017. 

Διαβάστε επίσης

Επεξεργασία
  • Kourelis, Κ. (2020). Three Elenis: Archaeologies of the Greek American Village. Journal of Modern Greek Studies 38:1 (2020), 85-108.
Ανακτήθηκε από "https://el.wiki.x.io/w/index.php?title=Λιάς_Θεσπρωτίας&oldid=10586527"