Λίμνες Ζερέλια

Οι λίμνες Ζερέλια ή Ζηρέλια είναι δύο λίμνες κυκλικού σχήματος, που βρίσκονται 4 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά της πόλης του Αλμυρού και 2,5 χλμ από το Δ.Δ. Ευξεινούπολης, σε υψόμετρο 130 μέτρων από τη θάλασσα, στους βόρειους πρόποδες της Όθρυος. Ανατολικά της μεγάλης λίμνης υπάρχει μικρός γήλοφος (μαγούλα). Εκεί έχει εντοπιστεί προϊστορικός οικισμός ο οποίος κατοικήθηκε για πρώτη φορά κατά τις αρχές της της Μέσης Νεολιθικής (5.800-5.300 π.Χ.) και συνέχισε να κατοικείται κατά την Εποχή του Χαλκού και τα ιστορικά χρόνια.

Λίμνες Ζερέλια
Ζερέλια - Η ανατολική λίμνη
Μέγιστο Πλάτος	250μ. (η μεγαλύτερη), 150μ. (η μικρότερη)
Μέσο Βάθος	8μ.(η μεγαλύτερη),6μ.(η μικρότερη)
Πόλεις	Αλμυρός,Δ.Δ. Ευξεινούπολης

Η ιδιαιτερότητα των λιμνών αυτών οφείλεται στην πιθανολογούμενη μετεωριτική τους προέλευση (λίμνες μάαρ, οι μόνες αυτού του τύπου που απαντώνται στην Ελλάδα) και στο αρχαιολογικό ενδιαφέρον του χώρου.

Γεωλογικά στοιχεία

Η απόσταση μεταξύ των δύο λιμνών είναι περίπου 250 μ. Η μεγαλύτερη λίμνη έχει διάμετρο 250 μ. και βάθος περίπου 8 μ., ενώ η μικρότερη έχει διάμετρο 150 μ. και βάθος περίπου 6 μ. Ο πυθμένας τους έχει σχήμα πιάτου.

Πανίδα

Όι λίμνες αποτελούν υδροβιότοπο όπου συχνάζουν λευκοί πελαργοί και διάφορα είδη υδρόβιων πτηνών και πουλιων που ζουν κοντά στο νερό (παρυδάτια), όπως φαλαρίδες, νερόκοτες, νανοβουτηχτάρια, πρασινοκέφαλες πάπιες, κιρκίρια, σταχτοτσικνιάδες, λευκοτσικνιάδες, πορφυροτσικνιάδες, μικροτσικνιάδες, και νανοπουλάδες. Μέσα στις καλαμιές ζούν διάφορα μικρα πουλιά, όπως κιστικόλες, ψευταηδόνια, τσιχλοποταμίδες και καλαμοποταμίδες.

Προέλευση

Η δυτική, και μεγαλύτερη, λίμνη

Οι λίμνες αρχικά θεωρούνταν πως είναι καρστικές δολίνες ή πως έχουν ηφαιστειογενή προέλευση. Τον Δεκέμβριο του 2010, οι γεωλόγοι ερευνητές Ευάγγελος Λάγιος και Dietrich Volker J. βρήκαν εκεί μερικώς τετηγμένο ζιρκόνιο, για την τήξη του οποίου απαιτούνται θερμοκρασίες μεγαλύτερες των 1.400 – 1.800 °C. Επειδή όμως τόσο υψηλές θερμοκρασίες δεν απαντώνται σε διαδικασίες μαγματισμού ή σε φαινόμενα μεταμόρφωσης στον γήινο φλοιό και τον ανώτερο μανδύα, οι ερευνητές πρότειναν, ως πιθανότερη εξήγηση, ότι πρόκειται για κρατήρες που δημιουργήθηκαν από πρόσκρουση μετεωρίτη. Κατά τους Λάγιο και Volker, η πρόσκρουση αυτή θα έλαβε χώρα κατά την εποχή του Ολόκαινου, πριν από 12.500 με 8.000 χρόνια, το πιθανό μέγεθος των θραυσμάτων που προσέκρουσαν εκτιμάται από 10 έως 30μ και το φαινόμενο αυτό είναι μοναδικό στην Ελλάδα.. Σε ολόκληρη την Ευρώπη οι αντίστοιχες περιπτώσεις-θέσεις δεν ξεπερνούν τις 40 και σε ολόκληρο τον πλανήτη τις 178.

Κατά τον επίκουρο καθηγητή Ορυκτολογίας-Πετρολογίας Δρ. Ιωάννη Μπαζιώτη, η παραπάνω θεωρία δεν αποδεικνύει τη δημιουργία τους από πτώση αστεροειδούς, γιατί λείπουν παντελώς χαρακτηριστικά αναγνώρισης κρατήρα από πτώση αστεροειδούς όπως κώνοι σύνθλιψης (sutter cones), πολύμορφα ορυκτά και ύελοι υψηλών πιέσεων, planar deformation features στον χαλαζία, ανωμαλίες στα στοιχεία της ομάδας των πλατινοειδών (π.χ. ιρίδιο). Ο Μπαζιώτης, καταλήγοντας, υποστηρίζει την καρστική προέλευση των λιμνών.

Αρχαιολογικά στοιχεία

Άποψη της μαγούλας με την ανατολική λίμνη

Ο γήλοφος Μαγούλα Ζερέλια έχει ανασκαφεί στις αρχές του 20ού αιώνα από τον Ολλανδό C. W. Vollgraff, ο οπoίος μάταια αναζήτησε εκεί τον ναό της Ιτωνίδος Αθηνάς. Λίγο αργότερα οι Βρεταννοί αρχαιολόγοι A. J. B. Wace και M. S. Thompson ανέσκαψαν συστηματικά την τοποθεσία και χρονολόγησαν τον οικισμό (αναγνωρίστηκαν οκτώ αρχαιολογικά στρώματα), βρίσκοντας ίχνη κατοίκησης μέχρι τον 4ο αι. μ.Χ.

Το 1992, η Ολλανδική Αρχαιολογική Σχολή υπό τον καθηγητή Η. Reinder Reinders, διεξήγαγε επιφανειακή έρευνα κατά την οποία εντοπίστηκαν κεραμικά θραύσματα της εποχής του Χαλκού, καθώς και λίγα βυζαντινά του 12ου αι. μ.Χ. Τελικά, η έρευνα αυτή επιβεβαίωσε τα συμπεράσματα των Wace, Thompson και Volgraff.

Το 2005, ξεκίνησε συστηματική έρευνα, από το Τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και τη ΙΓ' Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων. Κατά τον πρώτο χρόνο της έρευνας αυτής, βρέθηκαν ίχνη από πασσαλότρυπες και πήλινο δάπεδο, στοιχεία που συνηγορούν στην ύπαρξη πασσαλόπηκτης οικίας της πρώιμης Εποχής του Χαλκού. Στη συνέχεια, βρέθηκε πως μεγάλο μέρος του όγκου του γήλοφου σχηματίστηκε από την έντονη οικιστική δραστηριότητα της Εποχής του Χαλκού, με συνεχή επισκευή και ανακατασκευή κτισμάτων από πηλό και ξύλινους πασσάλους. Επίσης εντοπίστηκε λάκκος με ευρήματα όλων των περιόδων, με νεότερο από αυτά ένα αργυρό νόμισμα των Φωκέων, των αρχών του 5ου αι. π.Χ. Γενικά, τα ευρήματα από τα Ζερέλια αποτελούνται από θραύσματα αγγείων, πήλινα σφονδύλια (αγνύθες), αιχμές βελών και εργαλεία από πυριτόλιθο. Η γενική εικόνα για τον οικισμό δείχνει καλά οργανωμένη αγροτική κοινότητα που εκμεταλλευόταν άριστα τους διαθέσιμους φυσικούς πόρους.

Σύμφωνα με παλαιά ιστορία που ανέφερε ο αρχαιολόγος Δημήτρης Θεοχάρης στον R. Reinders , «ο ναός της Αθηνάς Ιτωνίδος ευρίσκεται σε μία από τις δύο λίμνες, και γίνεται αντιληπτός μόνο όταν η στάθμη της λίμνης πέφτει πολύ χαμηλά». Όμως, ο ίδιος ο Reinders διαβεβαιώνει ότι, αν και η λίμνη ξεράθηκε προσωρινά, μετά τον σεισμό του 1980, δεν αναφάνηκαν αρχιτεκτονικά μέλη και συμφωνεί με τη διατυπωθείσα άποψη ότι είναι απίθανο αυτά να βρίσκονται θαμμένα στα ιζήματα του πυθμένα των λιμνών.

Επίσης, 800 μ. δυτικότερα, βρίσκεται παλαιότερος προϊστορικός οικισμός (Αρχαιότερης και Μέσης Νεολιθικής), στη θέση Καρατζάνταγλι (σημ. Καστράκι). Η σχέση του οικισμού Μαγούλα Ζερέλια με τις λίμνες και τον οικισμό στο Καραντζάνταγλι είναι σημαντική για την κατανόηση της προϊστορικής κατοίκησης στην περιοχή νότια και νοτιοδυτικά του Αλμυρού.

Κατά την Τουρκοκρατία, πιθανολογείται πως στη Μαγούλα Ζερέλια βρισκόταν το τουρκικό χωριό Ικίζ Γκιολ (Δίδυμες Λίμνες).

Λαογραφία

Ο Νίκος Πολίτης αναφέρει παράδοση κατά την οποία στη θέση των λιμνών υπήρχε χωριό με το ίδιο όνομα. Όταν ο παπάς του χωριού βίασε την κόρη του, ο Θεός οργισμένος μετέβαλε το χωριό σε βάλτο όπου ζούσαν άσχημα μαύρα ψάρια. Οι κάτοικοι της περιοχής δεν έτρωγαν αυτά τα ψάρια γιατι τα φοβόντουσαν.

Δείτε επίσης

• Μουσείο Αλμυρού

Πηγές

• Lagios E., Dietrich V., Gartzos E., Sakkas V. & Reusser E., MINERALOGICAL AND GEOPHYSICAL INVESTIGATIONS ON THE TWIN-METEORITE IMPACT CRATERS IN THESSALY (CENTRAL GREECE). Υποβλήθηκε στο Κοινωφελές Ίδρυμα Ιωάννη Σ. Λάτση, Αθήνα, Δεκέμβριος 2010 (pdf) και στο 15ο Διεθνές Συνέδριο της Ελληνικής Γεωλογικής Εταιρίας, Αθήνα, 22-24 Μαΐου 2019
• Reinders, Reinder H. (2004) Prehistoric Sites at the Almirós and Soúrpi Plains (Thessaly, Greece), τ.5, Publications of the Netherlands Institute at Athens, Royal Van Gorcum & Comp., ISBN 9-023-24026-X
• Εφημερίδα το "Έθνος"
• Μαλακασιώτη Ζ., Ροντήρη Β., Βουζαξάκης Κ., Καλογιάννη Α., Το ερευνητικό πρόγραμμα στη Μαγούλα Ζερέλια και στη θέση Καρατσάνταγλι στην Ευξεινούπολη Αλμυρού, Αρχαολογικό έργο Θεσσαλίας και Στερεάς Ελλάδας 3 - 2009, Πρακτικά επιστημονικής συνάντησης, Βόλος 12.3 – 15.3.2009, Τόμος Ι: Θεσσαλία. Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, 2009.
• Λίμνες Ζερέλια, ιστοσελίδα www.naturagraeca.com
• Ferrière, L. (2017). Search (and discovery) of new impact craters on Earth. Elements, 13(5), 358-359. DOI: 10.2138/gselements.13.5.358

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Δορυφορική εικόνα
• ΥouΤube (ΝΕΤ)