Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης

Η «Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης» (Π.Ε.Ε.Α.) - γνωστή και ως «Κυβέρνηση του βουνού» - (Μάρτιος - Σεπτέμβριος 1944) ήταν η κυβέρνηση που σχηματίστηκε από το Ε.Α.Μ. και τα συνεργαζόμενα με αυτό κόμματα και οργανώσεις, κατά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, στην Ελεύθερη Ελλάδα. Σκοπός της ήταν η διοίκηση και η οργάνωση της δημόσιας ζωής στις απελευθερωμένες από τους Γερμανούς περιοχές. Την ίδια στιγμή, στην κατεχόμενη Ελλάδα κυβερνούσε η δωσιλογική κυβέρνηση Ράλλη και η αναγνωρισμένη από τους Συμμάχους κυβέρνηση της χώρας βρισκόταν εξόριστη στο Κάιρο.

Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης

Ελεύθερη Ελλάδα
Ημερομηνία σχηματισμού	10 Μαρτίου 1944
Ημερομηνία διάλυσης	2 Σεπτεμβρίου 1944
Πρόσωπα και δομές
Πρόεδρος Κυβέρνησης	Αλέξανδρος Σβώλος
Αντιπρόεδρος Κυβέρνησης	Ευριπίδης Μπακιρτζής
Συμμετέχοντα κόμματα	(Κ.Κ.Ε) - Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας (Σ.Κ.Ε.) - Σοσιαλιστικό Κόμμα Ελλάδος (Α.Κ.Ε.) - Αγροτικόν Κόμμα Ελλάδος (Ε.Λ.Δ.) - Ένωση Λαϊκής Δημοκρατίας
Κατάσταση στο νομοθετικό σώμα	Εθνικό Συμβούλιο
Ιστορία
Εκλογές	23 Απριλίου 1944
Προηγούμενη	Ελληνική Πολιτεία (1941-1944)
Διάδοχη	Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση

Η Π.Ε.Ε.Α., με έδρα της το χωριό Βίνιανη στο νομό Ευρυτανίας, σχηματίστηκε στις 10 Μαρτίου του 1944 με προσωρινό πρόεδρο τον Ευριπίδη Μπακιρτζή. Το σχήμα διευρύνθηκε στις 10 Απριλίου του 1944 ταυτόχρονα με την ανάληψη της προεδρίας από τον Αλέξανδρο Σβώλο.

Η Π.Ε.Ε.Α, ως κυβέρνηση των απελευθερωμένων περιοχών της χώρας, έλαβε μέρος στις διαπραγματεύσεις που έγιναν κατά το συνέδριο του Λιβάνου, για το σχηματισμό της μελλοντικής ελληνικής κυβέρνησης. Έξι μέλη της Π.Ε.Ε.Α έλαβαν μέρος ως υπουργοί στην κυβέρνηση του Γεωργίου Παπανδρέου αλλά και στην επόμενη Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας και πάλι υπό το Γεώργιο Παπανδρέου.

Τελικά, η ΠΕΕΑ, αφού εκπλήρωσε τους σκοπούς της, αυτοδιαλύθηκε στις 2 Σεπτεμβρίου του 1944.

Ο σχηματισμός της κυβέρνησης

Με την εξάπλωση και τις επιτυχίες της Εθνικής αντίστασης, ένα μεγάλο μέρος της ηπειρωτικής Ελλάδας είχε διαφύγει από τον έλεγχο των Γερμανών αλλά και της κυβέρνησης των Αθηνών. Όπως σημειώνει και ο μελετητής της ιστορίας αυτής της περιόδου, Δημήτριος Ζέπος, στο βιβλίο του «Λαϊκή δικαιοσύνη εις τας ελευθέρας περιοχάς της υπό κατοχήν Ελλάδος»,
«...Η μόνη σχέση των κοινοτήτων με την κυβέρνηση των Αθηνών ήταν πλέον η προσπάθεια της κυβέρνησης να συγκεντρώσει την παραγωγή των κοινοτήτων και ως αντάλλαγμα είχε να προσφέρει κάποια είδη μονοπωλίου αλλά και τη βοήθεια του Ερυθρού Σταυρού.»
Σε αυτές τις απελευθερωμένες περιοχές, το ΕΑΜ και οι τοπικές οργανώσεις του ανέλαβαν στην αρχή να υποκαταστήσουν το κράτος ενισχύοντας κυρίως τους θεσμούς της τοπικής αυτοδιοίκησης. Αργότερα, η διοίκηση πέρασε στα χέρια του ΕΛΑΣ, ο οποίος με τις λεγόμενες «Διατάξεις» του ρύθμιζε τα σημαντικότερα ζητήματα της κοινής ζωής. Με βάση αυτές τις «Διατάξεις», συστήθηκαν νέα αντιπροσωπευτικότερα κοινοτικά όργανα που ασχολήθηκαν κυρίως με τις άμεσες βιοτικές ανάγκες του πληθυσμού, όπως την εξασφάλιση σίτισης και ρουχισμού, τη φροντίδα των απόρων, το συντονισμό με τις υπηρεσίες του Ερυθρού Σταυρού, την εύρεση εργασίας και την καταβολή βοηθημάτων σε ανέργους, κ.α. Το Δεκέμβριο του 1943, το ΕΑΜ καλεί όλους τους πολιτικούς φορείς, εντός και εκτός Ελλάδας, να συνεννοηθούν για να δημιουργηθεί στην Ελεύθερη Ελλάδα μια «Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας», που θα αναλάμβανε την καθοδήγηση του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα και την ομαλή επιστροφή στη δημοκρατία, μετά τη διαφαινόμενη ήττα του Άξονα
Συγκεκριμένα, στην ανακοίνωση της κεντρικής επιτροπής του ΕΑΜ, με ημερομηνία 14 Δεκεμβρίου 1943, αναγράφεται μεταξύ άλλων:

«Η Κεντρική Επιτροπή του ΕΑΜ καλεί όλα τα πολιτικά κόμματα που ειλικρινά αγωνίζονται για τη λευτεριά και τις ελευθερίες του λαού να συνεννοηθούν πάνω στη βάση να σχηματισθεί εδώ στην Ελλάδα από τώρα Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας, που θα αναλάβει και την ενιαία διεξαγωγή του Εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα και την ομαλή λύση του πολιτειακού ζητήματος, σύμφωνα με τη λαϊκή θέληση. Το ΕΑΜ με τη δήλωσή του αυτή αναιρεί και πάλι ριζικά τη συκοφαντία πως εννοεί να μονοπωλήσει τον Εθνικό Αγώνα και να δώσει αυθαίρετες λύσεις στο πολιτειακό ζήτημα, ξαναγυρίζει στην πρόταση που έκαναν οι αντιπρόσωποί του στο Κάιρο για το σχηματισμό πλατιάς κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας με προϋπόθεση τη δήλωση του βασιλιά για τη μη επάνοδό του στην Ελλάδα πριν από το δημοψήφισμα....».
Αυτή η πρόταση απορρίφθηκε από τους παλαιούς πολιτικούς αλλά και από την εξόριστη κυβέρνηση Τσουδερού αφού, σύμφωνα με το σκεπτικό του Πρωθυπουργού, Εμμανουήλ Τσουδερού, η κυβέρνηση έπρεπε να βρίσκεται στο εξωτερικό για να έχει επαφή με τους συμμάχους αλλά και γιατί στην Ελλάδα δεν υπήρχε σχηματισμένο πολεμικό μέτωπο, με περιοχές οριστικά απελευθερωμένες.. Ωστόσο αυτή η πρόταση του ΕΑΜ δεν έπεσε τελείως στο κενό, αφού έγινε αφορμή προσέγγισης με τον Αλέξανδρο Σβώλο και άλλες σημαντικές προσωπικότητες εκτός του κομμουνιστικού χώρου. Κατά τους επόμενους μήνες θα συνεχιστούν οι διαπραγματεύσεις για το σχηματισμό μίας κοινής κυβέρνησης οικουμενικού χαρακτήρα, αλλά τελικά δεν θα καταλήξουν πουθενά.

Ύστερα από τις δυο συνεδριάσεις των κεντρικών επιτροπών του Κ.Κ.Ε και του Ε.Α.Μ. τον Ιανουάριο του 1944, αποφασίστηκε τελικά ο σχηματισμός της κυβέρνησης, ακόμα και χωρίς την στήριξη των άλλων πολιτικών χώρων. Στις 10 Μαρτίου 1944 η Π.Ε.Ε.Α. εξέδωσε την ιδρυτική της διακήρυξη και στις 12 Μαρτίου η νέα κυβέρνηση ορκίστηκε. Συγκεκριμένα, η ορκωμοσία έγινε στο κτίριο του δημοτικού σχολείου της Βίνιανης, παρουσία του εφημέριου του χωριού, του αρχιερατικού επιτρόπου της περιφέρειας, του κοινοτάρχη της Βίνιανης και του στρατηγού Στέφανου Σαράφη (ως αρχηγού του αντάρτικου στρατού). Τα πέντε μέλη της κυβέρνησης πήραν τον παρακάτω όρκο:

« Ορκίζομαι ότι θα εκτελέσω πιστά τα καθήκοντά μου σαν μέλος της Πολιτικής Επιτροπής Εθνικής Απελευθέρωσης, έχοντας σαν γνώμονα το συμφέρον της πατρίδας μου και του ελληνικού λαού, ότι θα αγωνιστώ με αυτοθυσία για την απελευθέρωση της χώρας μας από τον ζυγό των κατακτητών, ότι θα υπερασπίζω παντού και πάντοτε τις λαϊκές ελευθερίες και θα είμαι παραστάτης και οδηγός του λαού στον αγώνα για τη λευτεριά του και τα κυριαρχικά του δικαιώματα. »

Ιδρυτική πράξη Π.Ε.Ε.Α.

Έχοντας υπ’ όψη:

1. Τις υπέρτατες εθνικές ανάγκες και την επιτακτική απαίτηση του ελληνικού λαού για την δημιουργία, μέσα στην χώρα, ενός κεντρικού πολιτικού οργάνου που να συντονίσει τις προσπάθειες και τον αγώνα για την εθνική απολύτρωση, και να αναλάβει την υπεύθυνη διοίκηση των ελεύθερων και ελευθερούμενων περιοχών της χώρας.

2. Την από 15 Δεκεμβρίου 1943 πρόσκληση της Κεντρικής Επιτροπής του εθνικοαπελευθερωτικού Μετώπου, σε όλα τα κόμματα και τις οργανώσεις καθώς και την κυβέρνηση Τσουδερού, για τον σχηματισμό κυβέρνησης γενικού εθνικού συνασπισμού,

Συγκροτούμε

Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης που αποτελείται προσωρινά από τα υπογραφόμενα μέλη.

Κύριος και πρωταρχικός σκοπός της Επιτροπής είναι:

Να συντονίσει και να διεξαγάγει με όλα τα μέσα και με όλες τις δυνάμεις, μέσα στην Ελλάδα και στο πλευρό των συμμάχων μας, τον αγώνα κατά των κατακτητών.

Να αγωνιστεί για το διώξιμο από την χώρα και την συντριβή των Γερμανών και Βουλγάρων εισβολέων, για την ολοκληρωτική εθνική απελευθέρωση και για την κατοχύρωση της ανεξαρτησίας και της ακεραιότητας της χώρας.

Να επιδιώξει την εθνική μας αποκατάσταση με βάση την αρχή της αυτοδιάθεσης των λαών, σύμφωνα με τον χάρτη του Ατλαντικού και τη συμφωνία της Τεχεράνης, και την στρατηγική διαρρύθμιση των συνόρων μας.

Να αγωνισθεί για την εξόντωση του εσωτερικού φασισμού και των ένοπλων προδοτικών σωμάτων.

Παράλληλα, η Επιτροπή θα αναλάβει τα πιο κάτω καθήκοντα:

1. Την υπεύθυνη διοίκηση των αντάρτικων μονάδων που θα αποδεχθούν την σύσταση της Επιτροπής με σκοπό την ενοποίηση, την αναδιοργάνωση τους και την συγκρότηση ενιαίου εθνικού στρατού.

2. Την υπεύθυνη ανώτερη διοίκηση των ελεύθερων περιοχών σε όλους τους τομείς, με σεβασμό των θεσμών της τοπικής αυτοδιοίκησης και τον συντονισμό, έλεγχο και κατεύθυνση των οργάνων της.

3. Την εξασφάλιση των ατομικών ελευθεριών του λαού στις ελεύθερες περιοχές, τον σεβασμό της ατομικής ιδιοκτησίας καθώς και την εξασφάλιση της ελευθερίας της θρησκευτικής συνείδησης.

4. Την ικανοποίηση των βιοτικών αναγκών του λαού και την περίθαλψη και προστασία των θυμάτων του πολέμου και της βίας των κατακτητών.

5.Την προπαρασκευαστική εργασία για την είσοδο της χώρας, μετά την απελευθέρωση, σε ομαλό πολιτικό βίο με κατεύθυνση την εξασφάλιση των κυριαρχικών δικαιωμάτων του ελληνικού λαού και την καταπολέμηση κάθε προσπάθειας για λύσεις πραξικοπηματικές ή δικτατορικές, και αντίθετες προς την ελεύθερη θέληση του ελληνικού λαού από οπουδήποτε και οποιονδήποτε κι αν προέρχονται.

Η Επιτροπή υπολογίζει στον πατριωτισμό και την υποστήριξη του ελληνικού λαού για να κατορθώσει να πραγματοποιήσει το έργο που ανέλαβε.

10 Μαρτίου 1944

Στην έδρα της Επιτροπής:Ευριπίδης Μπακιρτζής, Εμμανουήλ Μάντακας, Γεώργιος Σιάντος, Ηλίας Τσιριμώκος, Κώστας Γαβριηλίδης

— πηγή ΠΕΕΑ: «Δελτίο Πράξεων και αποφάσεων»

Δεδομένου ότι η ΠΕΕΑ δεν απολάμβανε ούτε τη de facto ισχύ των κατοχικών αρχών, ούτε τη νομιμοποίηση της εξόριστης κυβέρνησης, ενώ μάλιστα εντάχθηκε στην τελευταία, δε συγκαταλέγεται επίσημα στον κατάλογο των ελληνικών Κυβερνήσεων, αλλά γίνεται ειδική μνεία στην σύστασή της.

Σύνθεση της κυβερνητικής επιτροπής

Προσωρινή Διοίκηση (10 Μαρτίου - 18 Απριλίου 1944)

• Πρόεδρος : Ευριπίδης Μπακιρτζής
• Γραμματείς (υπουργοί) :

Ηλίας Τσιριμώκος

Γιώργης Σιάντος

Μανώλης Μάντακας

Κώστας Γαβριηλίδης

Οριστική Διοίκηση (18 Απριλίου - 2 Σεπτεμβρίου 1944)

• Πρόεδρος : Αλέξανδρος Σβώλος
• Αντιπρόεδρος : Ευριπίδης Μπακιρτζής
• Γραμματέας Εξωτερικών : Αλέξανδρος Σβώλος
• Γραμματέας Δικαιοσύνης : Ηλίας Τσιριμώκος
• Γραμματέας Εσωτερικών : Γιώργος Σιάντος
• Γραμματέας Παιδείας, Θρησκευμάτων και Λαϊκής διαφώτισης : Αλέξανδρος Σβώλος
• Γραμματέας Οικονομικών : Άγγελος Αγγελόπουλος
• Γραμματέας Εθνικής Οικονομίας: Σταμάτιος Χατζήμπεης
• Γραμματέας Στρατιωτικών : Μανώλης Μάντακας
• Γραμματέας Συγκοινωνιών: Νικόλαος Ασκούτσης
• Γραμματέας Επισιτισμού : Ευριπίδης Μπακιρτζής
• Γραμματέας Κοινωνικής Πρόνοιας: Πέτρος Κόκκαλης
• Γραμματέας Γεωργίας : Κώστας Γαβριηλίδης

Κυβερνητικό έργο

Η Εκπαίδευση

Το καλοκαίρι του 1944, η ΠΕΕΑ ασχολήθηκε και με το εκπαιδευτικό: τον Ιούλιο αποφάσισε την ίδρυση δύο ολιγόμηνων Παιδαγωγικών Φροντιστηρίων (λειτούργησαν και τα δύο) στα οποία θα φοιτούσαν «προσωρινοί δάσκαλοι που δεν έχουν παιδαγωγική μόρφωση και νέοι και νέες τελειόφοιτοι γυμνασίου που επιθυμούν να διοριστούν προσωρινοί δάσκαλοι [...] στην Ελεύθερη Ελλάδα». Εκεί θα διδάσκονταν ΄΄Στοιχεία Παιδαγωγικής, Ψυχολογίας και Διδακτικής΄΄, ΄΄Νέα Ελληνικά΄΄, ΄΄Ελληνική Ιστορία΄΄. Τον Αύγουστο οργανώθηκε στη Λάσπη Ευρυτανίας μεγάλο Παιδαγωγικό Συνέδριο. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται και η έκδοση δύο αναγνωστικών του Δημοτικού, Τα Αετόπουλα και Ελεύθερη Ελλάδα. Το περιεχόμενό τους εξηγείται «από τον επαναστατικό χαρακτήρα των συνθηκών», όμως «παρουσιάζει τα ίδια παιδαγωγικά μειονεκτήματα με τα κρατικά». Επιτροπές του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ, στις οποίες πιθανώς συμμετείχε και ο Δημήτρης Γληνός , υπέβαλαν Σχέδιο μιας Λαϊκής Παιδείας. Ως σκοπός της παιδείας προσδιορίζεται η πνευματική, ηθική και υλική ανύψωση του ΄΄εργαζόμενου λαού΄΄, ορίζεται η αποκλειστική χρήση της δημοτικής με την παράλληλη καθιέρωση του μονοτονικού και την κατάργηση της ιστορικής ορθογραφίας. Αναφορικά με την οργάνωση του συστήματος προβλέπεται διοικητική αποκέντρωση και οι εξής βαθμίδες: α) προσχολική περίοδος (0-6 χρονών) με παιδαγωγικούς σταθμούς, β) νηπιαγωγεία (4-6 ετών), γ) οκτάχρονο δημοτικό, τετράχρονη Μέση Εκπαίδευση (Γυμνάσια, τεχνικές σχολές, καλλιτεχνικές) και Ανώτατες σχολές.

Σημειώσεις

• Η ΠΕΕΑ συμμετείχε στο Συνέδριο του Λιβάνου με τριμελή επιτροπή εκ των: Α. Σβώλου, Α. Αγγελόπουλου και Ν. Ασκούτση.
• Στις 26 Ιουλίου 1944, και ενώ οι εργασίες στη Διάσκεψη δεν είχαν ολοκληρωθεί, 8 Σοβιετικοί με επικεφαλής το συνταγματάρχη Ποπώφ ρίπτονται με αλεξίπτωτο σε βουνό της "Ελεύθερης Ελλάδας", όπου και συναντώνται με το Σιάντο, χωρίς ποτέ να γίνει γνωστό τo αντικείμενο των συζητήσεών τους.
• Στις 15 Αυγούστου του 1944, η ΠΕΕΑ απέστειλε στην ελληνική κυβέρνηση του Καΐρου τηλεγράφημα δια του οποίου δηλώθηκε η πλήρης υποταγή της στη "γραμμή Παπανδρέου".

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• [1]

Σχετική βιβλιογραφία

• Βασίλης Μπούρας, «Η Πολιτική επιτροπή εθνικής απελευθέρωσης Π.Ε.Ε.Α., Ελεύθερη Ελλάδα 1944», Εκδότης: Διογένης, 1983
• Βερβενιώτη Τασούλα, «Η θεσμοθέτηση του δικαιώματος της ψήφου των γυναικών από το ελληνικό αντιστασιακό κίνημα 1941–1944», Δίνη. Φεμινιστικό Περιοδικό, Αφιέρωμα: ιστορία, γυναίκες, φύλο, τχ. 6,(1993), σ. 180– 195.
• Ζέπος Δημήτρης, Λαϊκή Δικαιοσύνη. Εις τας ελευθέρας περιοχάς της υπό κατοχήν Ελλάδος, εκδ.Μορφωτικό Ίδρυμα της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος, Αθήνα, 1986
• Γιάννης Σκαλιδάκης, Η πολιτική της ΠΕΕΑ απέναντι στο σώμα των μόνιμων αξιωματικών, Κλειώ-ΠΕΡΙΟΔΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ ΓΙΑ ΤΗ ΝΕΟΤΕΡΗ ΙΣΤΟΡΙΑ,τ/χ.3(καλοκαίρι 2006),σελ.121-145