Βικιπαίδεια

Χώρα Μεσσηνίας

κωμόπολη στη Μεσσηνία
(Ανακατεύθυνση από Κοινότητα Χώρας Μεσσηνίας)

Συντεταγμένες: 37°3′0.00″N 21°43′0.01″E / 37.0500000°N 21.7166694°E / 37.0500000; 21.7166694

Η Χώρα,[2] γνωστή παλαιότερα και ως Λιγούδιστα ή Λυγούδιστα, είναι ημιορεινή κωμόπολη, η οποία υπάγεται διοικητικά στον Δήμο Πύλου - Νέστορος και βρίσκεται στα δυτικά του Νομού Μεσσηνίας.

Χώρα Μεσσηνίας
Χώρα is located in Greece
Χώρα
Χώρα
Διοίκηση
ΧώραΕλλάδα
ΠεριφέρειαΑποκεντρωμένη Διοίκηση Πελοποννήσου, Δυτικής Ελλάδας και Ιονίου
Περιφερειακή ΕνότηταΜεσσηνίας
Δημοτική ΕνότηταΝέστορος
Δημοτική ΚοινότηταΧώρας
Γεωγραφία
Γεωγραφικό διαμέρισμαΠελοπόννησος
ΝομόςΜεσσηνίας
Υψόμετρο294 μέτρα[1]
Έκταση27,336 km²[1]
Πληθυσμός
Μόνιμος2.581
Έτος απογραφής2021
Πληροφορίες
Παλαιά ονομασίαΛυγούδιστα, Λιγούδιστα
Ταχ. κώδικας246 00
Τηλ. κωδικός2763
Commons page Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα

Πληροφορίες

Επεξεργασία

Η περιοχή της Χώρας είναι γνωστή για την αρχαία, μεσαιωνική και σύγχρονη ιστορία της. Καθώς η πρώτη και αρχαιότερη πόλη της Πύλου, η Αρχαία Πύλος, δεν ταυτίζεται γεωγραφικά με την σημερινή κωμόπολη της Πύλου, αν και η δεύτερη, αποτελεί τόσο την τιμητική, όσο και την ουσιαστική οικιστική συνέχεια της πρώτης (εν μέρει, ένα μέρος καλύπτει επίσης η Χώρα και η ευρύτερη περιοχή της) και εφόσον σε ότι αφορά την αρχαία Πύλο, αυτή ταυτίζεται, μερικώς μόνο, με διάφορα αρχαιολογικά κατάλοιπα ανακτόρων και λοιπών διοικητικών και οικιστικών υποδομών σε διάφορες άλλες γειτονικές αρχαιολογικές θέσεις της ευρύτερης περιοχής της Πυλίας, αλλά παραμένει ουσιαστικά αταυτοποίητη, εν συνόλω, σύμφωνα με τους παλαιότερους και τους σύγχρονους ειδικούς-ερευνητές, η περιοχή της Χώρας, η οποία συμβολικά αναφέρεται επίσης και ως περιοχή Νέστορος, είναι πιθανώς ένα ακόμα τμήμα της αρχαίας Πύλου, σύμφωνα με μια από τις αρχαιολογικές υποθέσεις, που έχει επίσης σημαντικές πιθανότητες να ισχύει, καθώς το χαρακτηριστικό σημείο αναφοράς της μινωϊκής περιόδου της αρχαίας πόλης, που είναι το Ανάκτορο του Νέστορα, αλλά και άλλα ανάκτορα, όπως αυτά που έχουν ανεβρεθεί και ανασκάπτονται στην Ίκλαινα, βρίσκονται πολύ κοντά στη σύγχρονη κωμόπολη της Χώρας.

Η Χώρα είναι σήμερα σημαντική κωμόπολη του Δήμου Πύλου - Νέστορος, που υπάγεται στην Περιφερειακή Ενότητα Μεσσηνίας, η οποία συστάθηκε το 2011 με το Πρόγραμμα Καλλικράτης. Στην τελευταία απογραφή πληθυσμού που έγινε το 2011, ο Δήμος Πύλου - Νέστορος είχε πληθυσμό 21.077 κατοίκους, η Δημοτική Ενότητα Νέστορος 5.042 κατοίκους, η Δημοτική Κοινότητα Χώρας 3.498 κατοίκους, ενώ η Χώρα είχε 3.454 κατοίκους και ήταν η πέμπτη σε πληθυσμό πόλη της Περιφερειακής Ενότητας Μεσσηνίας, μετά την πρωτεύουσα Καλαμάτα (54.100), την Μεσσήνη (6.065), τα Φιλιατρά (5.969) και την Κυπαρισσία (5.131).[3].

Η Λιγούδιστα ή Χώρα αποτέλεσε παλαιότερα, κατά χρονική σειρά, έδρα των παλαιών δήμων Κενηρίου (1835–1840), Φλεσιάδος (1840–1912), των κοινοτήτων Λιγουδίστης (1912–1927) και Χώρας (1927–1990), καθώς και των δήμων Χώρας (1990–1997) και Νέστορος (1997–2010).

Τοποθεσία

Επεξεργασία

Η Χώρα βρίσκεται περίπου 273 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά από την Αθήνα, 205 χιλιόμετρα νότια από την Πάτρα, 117 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά από την Τρίπολη και περίπου 55 χιλιόμετρα προς τα βορειοδυτικά της Καλαμάτας. Έχει υψόμετρο 294[4] μέτρα και απέχει από τις ακτές του Ιονίου Πελάγους περίπου 16 χιλιόμετρα. Κοντά στην Χώρα βρίσκονται οι κωμοπόλεις της Κυπαρισσίας, των Φιλιατρών και των Γαργαλιάνων προς τα βορειοδυτικά και τα δυτικά της, σε αποστάσεις περίπου 40, 25 και 11 χιλιομέτρων αντίστοιχα, ενώ προς τα νότιά της και τα νοτιανατολικά της βρίσκονται οι κωμοπόλεις της Πύλου, της Μεθώνης και της Κορώνης, σε αποστάσεις περίπου 22, 33 και 62 χιλιομέτρων αντίστοιχα. Σε κοντινές αποστάσεις βρίσκονται επίσης, προς τα δυτικά της το Αμπελόφυτο σε απόσταση 3 περίπου χιλιομέτρων, προς τα βόρειά της το Μουζάκι σε απόσταση 6 περίπου χιλιομέτρων, προς τα βορειοανατολικά της ο Στυλιανός σε απόσταση 5,5 περίπου χιλιομέτρων και προς τα νότιά της το Κορυφάσιο σε απόσταση 8,5 περίπου χιλιομέτρων αντίστοιχα.

Ιστορία

Επεξεργασία

Η Χώρα και η περιοχή της, η οποία ταυτίζεται με τμήμα της αρχαίας Πυλίας, έχει μακρά ιστορία, η οποία συμβαδίζει με αυτήν της Πελοποννήσου. Το ξεκίνημα της πρωτεύουσας πόλης του βασιλιά Νέστορα χάνεται στα βάθη της προϊστορίας, αφού κατοικήθηκε από τη νεολιθική εποχή. Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, η Αρχαία Πύλος ιδρύθηκε από τον επώνυμο ήρωα Πύλο ή τον βασιλιά Νηλέα και αρχικά ονομαζόταν Κορυφάσιον, από το Ακρωτήριο Κορυφάσιον, πάνω στο οποίο είχε κτιστεί. Κατά τα ομηρικά χρόνια αναφέρεται από τον Όμηρο ως η πρωτεύουσα στο βασίλειο του Νέστορα, το οποίο ήταν ένα από τα σημαντικά βασίλεια της μυκηναϊκής Ελλάδας, σύμφωνα και με τα αρχαιολογικά ευρήματα του ανακτόρου που είναι γνωστό ως το Ανάκτορο του Νέστορα, το οποίο συνδέεται με τον Νέστορα, βασιλιά της Πύλου, όπως αναφέρεται στην Ιλιάδα του Ομήρου. Αργότερα η περιοχή υποδουλώθηκε στην Αρχαία Σπάρτη μαζί με την υπόλοιπη Αρχαία Μεσσηνία.

Μυκηναϊκή εποχή

Επεξεργασία
Κύρια λήμματα: Αρχαία Πύλος Μεσσηνίας και Ανάκτορο του Νέστορα

Η Αρχαία Πύλος ήταν η πρωτεύουσα του μυκηναϊκού βασιλείου της Πύλου, γνωστού και ως Βασιλείου του Νέστορα, το οποίο ήταν σημαντικό κέντρο την εποχή εκείνη, σύμφωνα και με την αναφορά του Ομήρου στην «Οδύσσεια» (Ραψωδία Ραψωδία Ρ, στιχ. 107-114). Η μυκηναϊκή πολιτεία της Πύλου (μεταξύ 1600-1100 π.Χ.) κάλυπτε έκταση 2.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων και είχε πληθυσμό μεταξύ 50.000, σύμφωνα με τις πινακίδες της Γραμμικής Β, και 80.000-120.000 κατοίκων.[5][6] Οι ανασκαφές, μεταξύ 1939 και 1952, από τον Αμερικανό αρχαιολόγο Καρλ Μπλέγκεν (Carl William Blegen, 1887–1971), οδήγησαν στην ανάδειξη του πρώτου, από μια σειρά ανακτόρων, του βασιλείου της Αρχαίας Πύλου, της Εποχής του Χαλκού. Πρόκειται για το Ανάκτορο του Νέστορα στην περιοχή του σύγχρονου Άνω Εγκλιανού, σε απόσταση περίπου 9 χιλιόμετρα βορειοανατολικά του κόλπου της Πύλου. Ο Μπλέγκεν ήταν αυτός που έδωσε πρώτος, σύμφωνα και με τα ομηρικά έπη, την ονομασία στα ερείπια του μεγάλου αυτού μυκηναϊκού παλατιού, που χρονολογείται περί το 1300 π.Χ. Οι πινακίδες της Γραμμικής Β, οι οποίες βρέθηκαν από τον Blegen δείχνουν σαφώς ότι ο ίδιος ο τόπος ονομαζόταν Πύλος και γραφόταν ως    (pu-ro, Μυκηναϊκή ελληνική) από τους κατοίκους του. Το ανάκτορο καταστράφηκε και εγκαταλείφθηκε μετά τον 8ο αιώνα π.Χ. Σε κοντινές περιοχές, όπως στη περιοχή της Βοϊδοκοιλιάς, της Τραγάνας, της Ίκλαινας, αλλά και σε άλλες αρχαιολογικές θέσεις της περιοχής της Πυλίας, έχουν βρεθεί έκτοτε πολλά ακόμα στοιχεία/κατάλοιπα της περιόδου αυτής της Αρχαίας Πύλου.

Αρχαιολογική έρευνα

Επεξεργασία

Στην περιοχή της Χώρας, τμήμα της αρχαίας Πυλίας, έχουν ανακαλυφτεί αξιόλογοι αρχαιολογικοί θησαυροί. Αρχικά ήρθαν στο φως πέτρινοι τοίχοι, κομμάτια από τοιχογραφίες, δάπεδα, μυκηναϊκά αγγεία, πήλινες επιγραφές στον Επάνω Εγκλιανό. Οι πρώτες αυτές έρευνες έγιναν το 1912-26 απ' τον Καρλ Μπλέγκεν και τον Κωνσταντίνο Κουρουνιώτη. Διακόπηκαν στα χρόνια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και ξανάρχισαν το 1952 από το Σπυρίδωνα Μαρινάτο. Στις 31 Δεκεμβρίου του 1957 ανακαλύφθηκε κυψελοειδής τάφος, ο επιλεγόμενος του Νηλέως, από τον πατέρα του Νέστορα, μυθικό βασιλιά της Πύλου. Επίσης ανακαλύφθηκε και πτέρυγα του ανακτόρου ηλικίας 3.000 ετών. Το 1962 βρέθηκε πλήθος ευρημάτων στην περιοχή Περιστέρια Πύλου[7]. Οι προσπάθειες στην Πύλο συνεχίστηκαν και μέχρι το 1964, οπότε ήρθε στο φως ολόκληρο σχεδόν το Ανάκτορο του Νέστορα. Το ανάκτορο αυτό χρονολογικά τοποθετείται γύρω στα 1300 και 1200 π.Χ. και καταστράφηκε με την κάθοδο των Δωριέων (1100 π.Χ.)

Καταβόθρα – Βολιμίδια – Κεφαλόβρυσο – Μεγαμπέλια

Επεξεργασία

Σύμφωνα με τα μέχρι σήμερα ευρήματα, στην ευρύτερη περιοχή της Χώρας, υπάρχουν στοιχεία ανθρώπινης παρουσίας τουλάχιστον από την 4η χιλιετία π.Χ.[8] στο σπηλαίο Καταβόθρα,[9] που βρίσκεται μέσα στον οικισμό της Χώρας, στο οποίο έχουν βρεθεί όστρακα ύστερης νεολιθικής μαύρης στιλβωτής κεραμικής. Επίσης στη θέση Βολιμίδια,[10] στο βόρειο άκρο της κωμόπολης, σχεδόν στους πρόποδες του όρους Αιγάλεω, όπου ανασκάφηκε μυκηναϊκή νεκρόπολη, με 34 θαλαμοειδής τάφους (ΜΕ –ΥΕ ΙΙΙ Γ), λαξευμένους σε συμπαγή, αλλά ταυτόγχρονα και μαλακό πωρόλιθο,[11] οι οποίοι είναι μοναδικοί στο είδος τους, καθώς το σχήμα και το μέγεθος τους είναι διαφορετικό από τους συνήθεις θαλαμοειδείς των μυκηναϊκών χρόνων.[12][13]

Σύμφωνα με τον Σπ. Μαρινάτο εκεί βρισκόταν η «Πύλος η Παλαιά».[14] Στην ίδια περιοχή υπήρχε πολίχνη, περί το 1600 π.Χ., η οποία διατηρήθηκε μέχρι τη ρωμαϊκή εποχή, που διέθετε και μικρό υπόκαυστο στη μέση της νεκρόπολης.[15] Η ύπαρξη του Κεφαλόβρυσου,[16] περιοχή με άφθονα νερά πάνω από τα Βολιμίδια συντέλεσε στην ίδρυση του μυκηναϊκού οικισμού και στη συνέχεια των μεταγενέστερων οικισμών των Βολιμιδιών.[13][17]

Στην θέση Μεγαμπέλια,[18] πάνω σε ύψωμα, το οποίο βρίσκεται περίπου 1 χιλιόμετρο ανατολικότερα της Χώρας, βρέθηκαν μυκηναϊκά όστρακα και υπολείμματα οπτών πλίνθων, αποδεικνύοντας την ύπαρξη επίσης μικρού μυκηναϊκού οικισμού.[19] Επίσης στο νοτιοδυτικό άκρο της Χώρας έχουν ανασκαφεί και άλλοι θαλαμοειδείς τάφοι.[8][13]

330-1204: Βυζαντινή εποχή

Επεξεργασία

Διάφορα ευρήματα της βυζαντινής περιόδου κατοίκισης της περιοχής της Χώρας, μεταξύ 7ου–15ου αιώνα, υπάρχουν στις θέσεις Καβαλλαρία ή Καβελαριά, Δούναβη (το Ντούναβι) και Εγκλιανός. Στην Καβελαριά ο οικισμός θεωρείται ότι υπήρχε από την Παλαιοχριστιανική εποχή ως τα μέσα του 19ου αιώνα[20] και στην περιοχή του έχουν βρεθεί κατά καιρούς επιφανειακά βυζαντινά κεραμικά υπολείμματα δόμησης, θεμέλια κατοικιών, καθώς και αγγεία καθημερινής χρήσης.[13] Στην ευρύτερη περιοχή της Χώρας υπάρχουν επίσης τοπωνύμια σλαβικής προέλευσης, όπως Λιγούδιστα, Ντούναβι (Δούναβης), Εγκλιανός και Καμπίροβα, τα οποία συνδέονται από τους σύγχρονους ερευνητές[13] με την ευρύτερη παρουσία Σλάβων, οι οποίοι εγκαταστάθηκαν στην Πελοπόννησο (6ος–7ος αιώνας) και εντάχθηκαν ως υπήκοοι ή υποτελείς (πακτιώται) της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.[13][21]

1205-1432: Μεσαίωνας - Α' Ενετοκρατία

Επεξεργασία

Μετά την πρώτη κατάλυση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, το 1204, κατά την Πρώτη Ενετοκρατία και την Φραγκοκρατία (1205-1432), ή Χώρα, όπως και ολόκληρος ο Μωριάς[22] γίνεται κτήση των Βενετών και των Φράγκων, με τον έλεγχο που ασκούσε το Πριγκιπάτο της Αχαΐας (1205-1432).[23]

Η ονομασία Λιγούδιστα (Levoudist) συναντάται για πρώτη φορά σε γραπτό κείμενο του 1212, κατά τη διάρκεια της Α΄ Ενετοκρατίας. Μετά τη συνθήκη της Σαπιέντζας, το 1209, η οποία όριζε τα όρια του πριγκιπάτου και της βενετικής γης, ο πάπας Πάπας Ιννοκέντιος Γ΄, είχε στην δικαιοδοσία του και την επισκοπή της Μεθώνης (Modon). Ένα από τα χωριά που του ανήκαν ήταν και η Λιγούδιστα.[13][22]

Στην ευρύτερη περιοχή επίσης της Πυλίας, προς την απαρχή του τέλους της περιόδου της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, στα τέλη του 13ου αιώνα, και συγκεκριμένα το 1278[24] κτίστηκε από τους Φράγκους με επικεφαλής τον Φλαμανδό σταυροφόρο Νικόλαο B΄ Σαιντομέρ, πρίγκιπα του Πριγκιπάτου της Αχαΐας το φραγκικό επάκτιο κάστρο του Παλαιοκάστρου Ναυαρίνου πάνω στα ερείπια της αρχαίας και βυζαντινής οχύρωσης. Σταδιακά το κάστρο και ο περιβάλλοντας χώρος αυτού αποκτά το χαρακτήρα Καστροπολιτείας. Η περιοχή του παλαιού Ναβαρίνου αποτέλεσε κατά καιρούς φράγκικη και ενετική κτίση μαζί με την Μεθώνη και την Κορώνη έως το 1500 που κατακτήθηκαν από τους Οθωμανούς[25][26].

1432-1460: Δεσποτάτο του Μυστρά

Επεξεργασία

Σύμφωνα με «Χρονικόν» του Γεωργίου Φραντζή, το 1429, η Λιγούδιστα ανήκε, όπως και άλλες πόλεις, χωριά, περιοχές και φρούρια, στο γενικό αρχιστράτηγο Νικηφόρο Μελισσηνό.[13][27][28] Επίσης, ανάμεσα στους τόπους που παραχωρούνταν στον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο αναφέρονταν το κάστρο Σαυλάουρος, μετά το κάστρο Αρχάγγελος και πριν από τα κάστρα των Ιωαννίνων και της Λιγούδιστας.[29] Για μικρό χρονικό διάστημα, 30 περίπου ετών (1432-1460), μετά την Α΄ Ενετοκρατία, την περιοχή της Χώρας και του Ναβαρίνου ήλεγχε το Δεσποτάτο του Μυστρά (1349-1460), καθώς από το 1417-18 οι Βυζαντινοί είχαν κατορθώσει να απελευθερώσουν το μεγαλύτερο μέρος της Μεσσηνίας και της Ηλείας.

1460-1683: Α΄ Τουρκοκρατία

Επεξεργασία

Η περίοδος της Πρώτης Τουρκοκρατίας (1460-1683) στην περιοχή του Μωριά αρχίζει με τη δεύτερη εκστρατεία του σουλτάνου Μωάμεθ Β΄ του Πορθητή (Μεχμέτ Β΄), στην Πελοπόννησο. Μετά την παράδοση του Μυστρά (Πέμπτη 29 Μαΐου 1460) και της Βορδώνιας, κατέλαβε το Καστρίτζι και το Γαρδίκι (στο οποίο είχε καταφύγει ο πληθυσμός του Λεονταρίου). Ακολούθησαν τα κάστρα του Αγίου Γεωργίου και της Καρύταινας και στη συνέχεια ο στρατός του κατέβηκε στην περιοχή των Κοντοβουνίων και την περιοχή της Αρκαδίας (Κυπαρισσίας), σύμφωνα με τον ιστορικό Λαόνικο Χαλκοκονδύλη.[30] Είναι το διάστημα αυτό κατά το οποίο η περιοχή του Ναβαρίνου μετατρέπεται για πρώτη φορά σε καζά. Στη διάρκεια της πρώτης αυτής περιόδου της Τουρκοκρατίας η Λιγούδιστα είχε προνομιούχο θέση ως εμπορικό κέντρο της περιοχής και η καστροπολιτεία της φυλασσόταν από μεγάλη φρουρά.

1683-1715: Β΄ Ενετοκρατία

Επεξεργασία
Κύριο λήμμα: Τερριτόριο Ναβαρίνου

Την εποχή της Β΄ Ενετοκρατίας αναφερόταν ως Λιγούδιστα (Ligudista[31] ή Ligudisca[32]). Ο οικισμός αναφέρεται επίσης σε διάφορες απογραφές των Βενετών Προνοητών της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας της Βενετίας, οι οποίες έγιναν στο χρονικό διάστημα της τριακονταετίας (1683/84-1715), κατά την οποία οι Βενετοί κατείχαν την Πελοπόννησο, μέσω της κτήσης τους (Stato da Mar), η οποία είναι γνωστή και ως Βασίλειο του Μορέως (1688-1715). Το χωριό Λιγούδιστα (Ligudista), ανήκε, το 1689, στην επαρχία του Ναβαρίνου (Territorio di Navarin ), η οποία ήταν μια από τις 4 επαρχίες, στις οποίες χωριζόταν τότε το διαμέρισμα της Μεθώνης (επαρχία Φαναριού, επαρχία Αρκαδιάς, επαρχία Ναβαρίνου και επαρχία Μεθώνης). Με βάση την ενετική απογραφή Corner του 1689, το χωριό Λιγούδιστα είχε 201 κατοίκους.[31]

Οι Βενετοί, οι οποίοι είχαν καταλάβει την Πελοπόννησο από την Οθωμανική Αυτοκρατορία κατά τα πρώτα στάδια του πολέμου του Μορέως (1684-1699),ί προσπάθησαν με μεγάλη επιτυχία να αναπτύξουν την περιοχή του Μωριά, που είχε ερημωθεί από τον πόλεμο, και να αναζωογονήσουν την γεωργία και την οικονομία της, αλλά δεν ήταν σε θέση να κερδίσουν την αφοσίωση του μεγαλύτερου μέρους του πληθυσμού, ούτε να εξασφαλίσουν την νέα τους κτήση στρατιωτικά. Έτσι, σύντομα η Πελοπόννησος ανακτήθηκε και πάλι από τους Οθωμανούς μετά από μια σύντομη εκστρατεία τους που έγινε μεταξύ του Ιουνίου και του Σεπτεμβρίου του 1715. Η περιοχή του Ναυαρίνου παρέμεινε βενετσιάνικη επαρχία, μέχρι το 1715, όταν οι Οθωμανοί ανάκτησαν την Πελοπόννησο, κατά τη διάρκεια του έβδομου Βενετοτουρκικού πολέμου ή Δεύτερου Πολέμου του Μοριά (1714–1718).

27 Μαρτίου 1821: Μάχη της Λιγουδίστας ή Μάχη στις «Χώρες»

Επεξεργασία

Τα τρία παλαιότερα χωριά Λιγούδιστα, Καβελαριά και Τσιφλίκι, που αποτελούν σήμερα την κωμόπολη της Χώρας, κατά την περίοδο της Επανάστασης του 1821 αναφέρονταν στον πληθυντικό με το όνομα «Χώρες». Στις 27 Μαρτίου του 1821, έγινε η μάχη της Λιγουδίστας με νικητήριο αποτέλεσμα των Ελλήνων έναντι των Τούρκων.[33] Τα ελληνικά - τριφυλιακά στρατεύματα των Αθανασίου Γρηγοριάδη και Γρηγορίου Παπαθεοδώρου, τα οποία πήγαιναν για να πολιορκήσουν τα κάστρα της Μεθώνης, της Κορώνης και του Ναυαρίνου (Νιόκαστρο) συγκρούστηκαν στις «Χώρες» με 600 Οθωμανούς στρατιώτες (400 Τούρκοι, 200 Αλβανοί), υπό την ηγεσία των Χαλίλ Μπέη, Ιμπραήμ Μπάσιογλου και Σαλή αγά. Η μάχη αυτή είχε διάρκεια τριών περίπου ωρών και μετά το τέλος της οι ηττηθέντες Τουρκαλβανοί υποχρεώθηκαν σε άτακτη φυγή.[13][34]

19 Ιουλίου 1944: Μάχη της Χώρας – Αγορελίτσας

Επεξεργασία
Κύριο λήμμα: Μάχη Χώρας Αγορέλιτσας (1944)

Ανάμεσα στη Χώρα και το Αμπελόφυτο (Αγορέλιτσα), δίπλα στον ποταμό Σέλα, βρίσκεται το μνημείο προς τιμήν των αγωνιστών της Εθνική Αντίστασης, στο σημείο, όπου στις 19 Ιουλίου 1944, κατά τη διάρκεια της Μάχης της Χώρας – Αγορελίτσας (γνωστής και ως Μάχης στου Μανούσου το γεφύρι), οι Έλληνες αντιστασιακοί του 1/9 Τάγματος του ΕΛΑΣ, το οποίο υπαγόταν στην ΠΕΕΑ έστησαν ενέδρα σε γερμανικό κομβόι (φάλαγγα) της 117ης μεραρχίας καταδρομών του Τρίτου Ράιχ και νίκησαν με περιορισμένες απώλειες.

Σύγχρονος οικισμός

Επεξεργασία

Η σύγχρονη κωμόπολη της Χώρας, που ανήκε παλαιότερα στην Επαρχία Τριφυλίας ουσιαστικά προέρχεται από τη συνένωση τριών χωριών που υπήρχαν πριν στην περιοχή της: Της Λιγούδιστας, του Τσιφλικιού,[35] και της Καβαλλαρίας[36] ή Καβελαριάς.[13] Οι οικισμοί Τσιφλίκι και Καβαλλαρία καταργήθηκαν τυπικά το 1889.[37] Η Χώρα σήμερα έχει καλή ρυμοτομία και διαθέτει όλες τις ανέσεις μιας σύγχρονης πόλης. Είναι παράλληλα αγροτικό και εμπορικό κέντρο. Η κωμόπολη βρίσκεται πάνω σε ύψωμα με θέα τον κάμπο. Το κέντρο της είναι γραφικό, με στενά δρομάκια και σπίτια με κεραμίδια. Το τοπίο συμπληρώνουν γύρω της οι πλούσιοι ελαιώνες και τα αμπέλια.[33]

Κάτοικοι

Επεξεργασία

Η Χώρα, με βάση την απογραφή του 2011, έχει 3.454 μόνιμους κατοίκους, οι οποίοι απασχολούνται με το εμπόριο και την παροχή υπηρεσιών, τον τουρισμό, καθώς και σε διάφορες αγροτικές εργασίες. Η βασική αγροτική παραγωγή αφορά την ελιά και τα αμπέλια.

Εξέλιξη Πληθυσμού της Χώρας Μεσσηνίας
Απογραφή Πληθυσμός Διάγραμμα εξέλιξης Πληθυσμού
1689 201[31]
1844 1.204[38]
1851 1.324[39]
1861 1.637[40]
1879 2.321[31][41]
1889 2.661[42]
1896 2.584[43]
1907 2.887[44]
1920 3.345[45]
1928 3.582[46]
1940 3.875[47]
1951 3.920[48]
1961 3.752[49]
1971 3.415[50]
1981 3.086[51]
1991 3.112[52]
2001 3.458[53]
2011 3.454[54]

Διοικητική ιστορία–Δημογραφικά

Επεξεργασία

Παλαιός Δήμος Κενηρίου (1835–1840)

Επεξεργασία

Η Λιγούδιστα[55] προσαρτήθηκε, το 1835,[56] αρχικά στον παλαιό Δήμο Κενηρίου,[57] και ήταν η έδρα του δήμου αυτού ως την κατάργησή του το 1840.

Παλαιός Δήμος Φλεσιάδος (1835–1912)

Επεξεργασία

Το 1840[58] η Λιγούδιστα προσαρτήθηκε και έγινε έδρα στον παλαιό Δήμο Φλεσιάδος ή Φλεσσιάδος.[59] Ο Δήμος Φλεσιάδος, από το 1835 ως το 1840, είχε αρχικά ως έδρα τον οικισμό Παιδεμένον (σήμερα η Φλεσιάδα) και στη συνέχεια, από το 1840 ως το 1912 τον οικισμό Λυγούδιστα ή Λιγούδιστα (Χώρα). Το χωριό, τουλάχιστον από το 1844 ως το 1861 αναφερόταν επίσημα ως η Λυγούδιστα, ενώ από το 1861 ως το 1928 αναφερόταν ως η Λιγούδιστα. Το χωριό αναφέρεται, το 1853, επίσης σαν Λυγούδιστα στον β΄ τόμο των «Ελληνικών» του Ιάκωβου Ρίζου Ραγκαβή, ως χωριό του Δήμου Φλεσιάδος της Επαρχίας Τριφυλίας με πληθυσμό 1.324 κατοίκων, με βάση την απογραφή του 1851.[39] Έδρα του Δήμου Φλεσιάδος τότε, βάση της ίδιας πηγής, ήταν η κωμόπολη Λυγούδιστα. Το 1899 το χωριό, όπως και ο Δήμος Φλεσιάδος, μεταφέρεται από το Νομό Μεσσηνίας και υπάγεται στον Νομό Τριφυλίας,[60] για μια περίπου δεκαετία, ως το 1909, που επανέρχεται ξανά στον Νομό Μεσσηνίας,[61] ως οικισμός της Επαρχίας Τριφυλίας. Το 1912 ο παλαιός Δήμος Φλεσιάδος καταργήθηκε και συστάθηκε η Κοινότητα της Λιγουδίστης (1912-1927).

Κοινότητα Λιγουδίστης (1912–1927) & Κοινότητα Χώρας (1927–1990)

Επεξεργασία

Το 1912 η Λιγούδιστα προσαρτάται ως έδρα στην Κοινότητα Λιγουδίστης.[62][63] Στην κοινότητα αυτή προσαρτήθηκε επίσης και ο οικισμός του Στυλιανού. Το 1927[64] η Κοινότητα Λιγουδίστης και ο οικισμός Λιγούδιστα μετονομάζονται σε Κοινότητα Χώρας και Χώρα αντίστοιχα. Κοινοτάρχης από το 1979 ως το 1990 διατέλεσε ο Γεώργιος Γεωργόπουλος.

Δήμος Χώρας (1990–1997)

Επεξεργασία

Η Χώρα παρέμεινε ως οικισμός της Κοινότητας Χώρας, με τις αλλαγές στις ονομασίες της κοινότητας και των οικισμών, από το 1912 ως το 1990,[65] όταν η κοινότητα αυτή αναγνωρίζεται ως ο Δήμος Χώρας.[66] Η Χώρα αποτελούσε έδρα του ομώνυμου δήμου από το 1990 ως το 1997, όταν ο δήμος αυτός καταργήθηκε. Δήμαρχος διατέλεσαν οι Παναγιώτης Πετρόπουλος (1991-1994) και Δημήτριος Παπαθωμόπουλος (1929-2015) από το 1995 ως το 1998.

Πρώην Δήμος Νέστορος (1997–2010)

Επεξεργασία
Κύριο λήμμα: Δήμος Νέστορος

Από το 1997, στα πλαίσια των αλλαγών που επήλθαν στη τοπική αυτοδιοίκηση, μέσω του σχεδίου «Καποδίστριας», η Χώρα υπήχθη ως έδρα στον κατηργημένο Δήμο Νέστορος,[67][68] και παρέμεινε ως το 2010, που ο δήμος αυτός καταργήθηκε.

Ο πρώην δήμος Νέστορος είχε 8 Δημοτικά Διαμερίσματα και συνολικό πληθυσμό 5.552 κατοίκους, με βάση την απογραφή του 2001, τα οποία με τους αντίστοιχους πληθυσμούς τους, ήταν:

  1. Δ.δ. Χώρας: 3.500, (οικισμοί: Χώρα: 3.458, Στυλιανός: 42)
  2. Δ.δ. Αμπελοφύτου: Αμπελόφυτον: 348
  3. Δ.δ. Κορυφασίου: 697, (οικισμοί: Κορυφάσιον 688, Πισάσκι: 9)
  4. Δ.δ. Μεταξάδας: 203, (οικισμοί: Μεταξάδα: 144, Ποταμιά: 38, Σταυρός: 21)
  5. Δ.δ. Μυρσινοχωρίου: Μυρσινοχώριο: 217
  6. Δ.δ. Παλαιού Λουτρού: Παλαιό Λουτρό: 79
  7. Δ.δ. Ρωμανού: 438, (οικισμοί: Ρωμανός: 331, Πετροχώρι: 107
  8. Δ.δ. Φλεσιάδος: Φλεσιάς: 70

Δήμαρχοι διετέλεσαν οι Παναγιώτης Πετρόπουλος (1999-2006) και Αναστάσιος Τσορώνης (2007-10).

Δήμος Πύλου - Νέστορος (2011–σήμερα)

Επεξεργασία
Κύριο λήμμα: Δήμος Πύλου - Νέστορος

Από το 2011, μετά τις νέες αλλαγές του σχεδίου «Καλλικράτης» η Χώρα ανήκει στην Περιφερειακή Ενότητα Μεσσηνίας η οποία συστάθηκε με το Πρόγραμμα Καλλικράτης, και συγκεκριμένα ανήκει πλέον στον νέο Δήμο Πύλου - Νέστορος.[69][70] Ο δήμος αυτός, συστάθηκε με το Πρόγραμμα Καλλικράτης με την συνένωση των προϋπαρχόντων δήμων Κορώνης, Μεθώνης, Παπαφλέσσα, Πύλου, Νέστορος και Χιλιοχωρίων. Η Χώρα σήμερα εκτός από έδρα του δήμου είναι και η έδρα της Δημοτικής Ενότητας Νέστορος και της Δημοτικής Κοινότητας Χώρας.

Σύμφωνα με την τελευταία απογραφή του 2011 ο Δήμος Πύλου - Νέστορος έχει 21.077 κατοίκους, η Δημοτική Ενότητα Νέστορος έχει 5.042 κατοίκους, η Δημοτική Κοινότητα Χώρας έχει 3.498 κατοίκους και η Χώρα, ως κωμόπολη, έχει 3.454 κατοίκους, ενώ άλλες μεγάλες κωμοπόλεις του Δήμου Πύλου - Νέστορος είναι η Πύλος με 2.345 κατοίκους, η Κορώνη με 1.397 κατοίκους και η Μεθώνη με 1.103 κατοίκους.

Πρώτος δήμαρχος διατέλεσε ο Δημήτριος Καφαντάρης, από το 2011 ως το 2019.

Ο σημερινός δήμαρχος του Δήμου Πύλου - Νέστορος, είναι ο Παναγιώτης Καρβέλας, ο οποίος εξελέγη στις εκλογές του 2019, κατά τον β' γύρο.[71][72][73]

Δημοτική Ενότητα Νέστορος

Επεξεργασία

Σήμερα η Δημοτική Ενότητα Νέστορος του Δήμου Πύλου - Νέστορος, έχει με βάση την απογραφή του 2011, 5.042 μόνιμους κατοίκους και περιλαμβάνει 1 δημοτική κοινότητα και 7 τοπικές κοινότητες, με 13 συνολικά οικισμούς:

  1. Δημοτική Κοινότητα Χώρας, με 3.498 μόνιμους κατοίκους, η οποία περιλαμβάνει τους εξής 2 οικισμούς: Ο Στυλιανός: 44 και η Χώρα: 3.454)
  2. Τοπική Κοινότητα Αμπελοφύτου, με 263 μόνιμους κατοίκους, η οποία περιλαμβάνει τον εξής 1 οικισμό: Το Αμπελόφυτον
  3. Τοπική Κοινότητα Κορυφασίου, με 471 μόνιμους κατοίκους, η οποία περιλαμβάνει τους εξής 2 οικισμούς: Το Κορυφάσιον: 459 και το Πισάσκιον: 12
  4. Τοπική Κοινότητα Μεταξάδας, με 109 μόνιμους κατοίκους, η οποία περιλαμβάνει τους εξής 3 οικισμούς: Η Μεταξάδα: 109, η Ποταμιά: 0 και ο Σταυρός: 0
  5. Τοπική Κοινότητα Μυρσινοχωρίου, με 190 μόνιμους κατοίκους, η οποία περιλαμβάνει τον εξής 1 οικισμό: Το Μυρσινοχώριον
  6. Τοπική Κοινότητα Παλαιού Λουτρού, με 13 μόνιμους κατοίκους, η οποία περιλαμβάνει τον εξής 1 οικισμό: Το Παλαιό Λουτρόν
  7. Τοπική Κοινότητα Ρωμανού, με 425 μόνιμους κατοίκους, η οποία περιλαμβάνει τους εξής 2 οικισμούς: Το Πετροχώριον: 135 και ο Ρωμανός: 290
  8. Τοπική Κοινότητα Φλεσιάδος, με 73 μόνιμους κατοίκους, η οποία περιλαμβάνει τον εξής 1 οικισμό: Η Φλεσιάς

Κτίρια – εκδηλώσεις

Επεξεργασία

Εκτός από τις σύγχρονες κατοικίες, διατηρούνται και αρκετά από τα παλαιότερα πέτρινα σπίτια με ευρύχωρες αυλές, στέγες και μπαλκόνια, χτισμένα κυρίως ανάμεσα σε στενά δρομάκια, άλλα με πέτρινα καλντερίμια και άλλα με σκαλιά. Στην κεντρική πλατεία της Χώρας υπάρχουν επίσης πλούσια πλατάνια που προσφέρουν ίσκιο στους κατοίκους και τους επισκέπτες της, κατά τις ώρες αναψυχής στα παραδοσιακά καφενεία της. Στην κωμόπολη λειτουργούν τραπεζικά υποκαταστήματα, ταχυδρομείο, διάφορα ιατρεία, Κέντρο Υγείας, νηπιαγωγείο, δημοτικά σχολεία, καθώς και Γυμνάσιο και Λύκειο. Η πόλη είναι επίσης έδρα αρκετών πολιτιστικών και αναπτυξιακών σωματείων-φορέων.

Εκκλησίες

Επεξεργασία

Η κεντρική εκκλησία της Χώρας είναι ο Ιερός Ναός του Αγίου Γεωργίου, ο οποίος υπάγεται στην Ιερά Μητρόπολη Τριφυλίας και Ολυμπίας. Υπάρχουν επίσης ο Ιερός Ναός του Αγίου Νικολάου, ο Ιερός Ναός των Αγίων Απόστολων στην Κάτω Ρούγα και το εκκλησάκι του Αγίου Δημητρίου του Νεομάρτυρος.

Ο πολιούχος, προστάτης Άγιος της Χώρας, είναι ο Νεομάρτυρας Δημήτριος ο Χωραΐτης[74][75][76][77][78] ή Άγιος Δημήτριος ο Πελοποννήσιος[79] ή Άγιος Δημήτριος Νεομάρτυρας ή Άγιος Δημήτριος ο Νέος, (εορτασμός 14 Απριλίου). Ο Άγιος Δημήτριος ο Πελοποννήσιος, οποίος είχε γεννηθεί, σύμφωνα με μια πρώτη εκδοχή της τοπικής παράδοσης στην Φλόκα (ή καταγόταν από εκεί) ή που σύμφωνα με δεύτερη εκδοχή, την πλέον γνωστή, γεννήθηκε περί το 1779, στην Κάτω Ρούγα του τότε χωριού Λιγούδιστα (Χώρα), όπου και έζησε κυρίως, ήταν κατά τον βιογράφο του, τον Όσιο Νικηφόρο τον Χίο, ο δευτερότοκος γιός του ευσεβούς Ηλία Καψαρίδη.[80] Ο Άγιος Δημήτριος ο Πελοποννήσιος μαρτύρησε στις 13 ή 14 Απριλίου 1803, στην Τρίπολη, της οποίας είναι επίσης πολιούχος Άγιος. Το σκήνωμα του Αγίου Δημητρίου του Πελοποννησίου βρίσκεται στη Ιερά Μονή Αγίου Νικολάου Βαρσών Αρκαδίας, από όπου μεταφέρεται στην Τρίπολη κάθε χρόνο κατά τον κοινό πανηγυρικό εορτασμό της μνήμης των Αγίων νεομαρτύρων Δημητρίου και Παύλου, στις 22 Μαΐου, οι οποίοι τιμούνται ως πολιούχοι και προστάτες άγιοι της Τριπόλεως.[81] Ναοί του Αγίου Δημητρίου του Πελοποννησίου, υπάρχουν επίσης, εκτός από τον Ιερό Ναό της Χώρας, στην Φλόκα, στην Καλαμάτα και στην Τρίπολη.

Εμποροπανήγυρη Χώρας

Επεξεργασία

Η κωμόπολη γεμίζει ζωή κατά τη διάρκεια του πανηγυριού του Νεομάρτυρα Αγίου Δημητρίου του Χωραΐτη, κάθε Οκτώβριο. Οι εορτασμοί περιλαμβάνουν λιτανεία-περιφορά της εικόνας και των λειψάνων του Αγίου Δημητρίου, από τον Ιερό Ναό του Αγίου Γεωργίου, μέσω της Κεντρικής Πλατείας, προς το Ναΐδριο του Αγίου Κωνσταντίνου, μεγάλη εμποροπανήγυρη, η οποία θεωρείται ότι είναι η αρχαιότερη της Μεσσηνίας,[82] αλλά και παραδοσιακά γλέντια με γουρνοπούλα και κρασί,[33][83] από τα ψητοπωλεία γύρω από την κεντρική πλατεία.

Τα «Νεστόρεια»

Επεξεργασία

Στη Χώρα, κάθε χρόνο, διοργανώνονται, από τον δήμο, τον Λαογραφικό - Πολιτιστικό Όμιλο Χώρας και διάφορους άλλους τοπικούς φορείς, τα «Νεστόρεια», τα οποία είναι σειρά πολιτιστικών δραστηριοτήτων και εκδηλώσεων.[84]

Αξιοθέατα

Επεξεργασία

Η Χώρα διαθέτει πολλά αξιοθέατα δίπλα της ή σε άλλες κοντινές περιοχές του Δήμο Πύλου - Νέστορος, με κέντρο αυτήν. Με ιστορικές τοποθεσίες, όπως το παλάτι του Νέστορα, που απέχει μόλις 4 χιλιόμετρα από τη Χώρα και τα παλάτια στην Ίκλαινα, Στο ανάκτορο του Νέστορα βρέθηκαν πινακίδες με τη Γραμμική Β’ γραφή και άλλα πολύτιμα αντικείμενα που εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Μεσσηνίας και το Αρχαιολογικό Μουσείο της Χώρας.

Το Αρχαιολογικό Μουσείο της Χώρας

Επεξεργασία
Κύριο λήμμα: Αρχαιολογικό μουσείο Χώρας

Το Αρχαιολογικό Μουσείο της Χώρας ιδρύθηκε το 1969[85] και σε αυτό στεγάζονται σημαντικά ευρήματα και εκθέματα από τις ανασκαφές που έγιναν στο ανάκτορο του Νέστορος, τους θολωτούς τάφους και διάφορες άλλες θέσεις της περιοχής.[33]

Θολωτοί μυκηναϊκοί τάφοι

Επεξεργασία

Οι θολωτοί μυκηναϊκοί τάφοι της περιοχής της Χώρας, κυρίως αυτοί στον Άνω Εγκλιανό και δευτερευόντως, σε άλλες γειτονικές θέσεις, είναι από τα σημαντικά αξιοθέατα με αρχαιολογικό ενδιαφέρον. Οι τάφοι αυτοί χρονολογούνται σε διάφορες χρονικές περιόδους μεταξύ του 2.200 π.Χ. και 1800 π.Χ.[33]

Κεφαλόβρυσο

Επεξεργασία

Το Κεφαλόβρυσο, το οποίο βρίσκεται περίπου ένα χιλιόμετρο έξω από την Χώρα, στην είσοδο από την Καλαμάτα, αποτελεί ένα ακόμα από τα ενδιαφέροντα σημεία της περιοχής, καθώς υπάρχουν εκεί οι εγκαταστάσεις της δημοτικής παιδικής κατασκήνωσης,[86] αλλά και διάφορα επίσης σημαντικά αρχαιολογικά αξιοθέατα (αρχαίοι τάφοι).[33]

Αγία Σωτήρα

Επεξεργασία

Ιδανική περιοχή για τους φυσιολάτρες, είναι επίσης η Αγία Σωτήρα, με καταπράσινο περιβάλλον από ελιές και πλατάνια. ενώ υπάρχουν επίσης πηγές με τρεχούμενα νερά.[33]

Παραλίες

Επεξεργασία

Σε κοντινές αποστάσεις από την κωμόπολη της Χώρας βρίσκονται γνωστές παραλίες, όπως, η Παραλία της Γιάλοβας και στη συνέχειά της η Παραλία της Χρυσής Ακτής (Διβάρι), η Παραλία της Βοϊδοκοιλιάς,[33] η Παραλία του Πετροχωρίου και η Παραλία του Ρωμανού.

Αθλητικός Όμιλος Παπαφλέσσας Χώρας

Επεξεργασία
Κύριο λήμμα: Α.Ο. Παπαφλέσσας Χώρας

Στο πρόσφατα ανακαινισμένο Δημοτικό Γήπεδο Χώρας,[87] στεγάζεται και ο Αθλητικός Όμιλος Χώρας "Ο Παπαφλέσσας", ο οποίος έχει τμήματα ποδοσφαίρου, κ.α. αθλημάτων, τα οποία συμμετέχουν σε διάφορες τοπικές κατηγορίες.

Προσωπικότητες από την Χώρα

Επεξεργασία

Αναφέρονται παρακάτω γνωστές προσωπικότητες που γεννήθηκαν, κατάγονταν ή είχαν κάποιου είδους σχέση με την Χώρα:

Γεννήθηκαν στην Χώρα:

  • Γεώργιος Γλιάτας (1902–1988), αγιογράφος, συντηρητής βυζαντινών μνημείων.[88]
  • Θεόδωρος Γρηγορόπουλος (1897-;), αντιστράτηγος, αρχηγός ΓΕΣ (1951) και αρχηγός ΓΕΕΘΑ (1951-1952).[89]
  • Χριστόφορος Καλογερόπουλος (1917-2001), αντιστασιακός ΕΑΜ, ΕΛΑΣ. Για την πατριωτική δράση του, μετά την Απελευθέρωση, πιάστηκε και φυλακίστηκε στο Κάστρο Κυπαρισσίας, την Πύλο, την Καλαμάτα και το Ανάπλι.[90]
  • Ανδρέας Κοκκέβης (1909–1997), ιατρός και πολιτικός. Διατέλεσε επί σειρά ετών βουλευτής Μεσσηνίας και υπουργός.
  • Βούλα Λαμπροπούλου, ομότιμη καθηγήτρια της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, εκδότρια του επιστημονικού περιοδικού «Η Υπατία».[91][92]

Με καταγωγή από την Χώρα:

  • Γιάννης Α. Μπίρης (γεν. 1957), ιατρός και συγγραφέας.[93]

Είχαν κάποιου είδους σχέση με την Χώρα:

Δείτε επίσης

Επεξεργασία

Παραπομπές

Επεξεργασία
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 dlib.statistics.gr/Book/GRESYE_02_0101_00098%20.pdf.
  2. ↑ Δημοτική Ενότητα Νέστορος Αρχειοθετήθηκε 2017-12-23 στο Wayback Machine., από την ιστοσελίδα: www.pylos-nestor.gr του Δήμου Πύλου - Νέστορος.
  3. ↑ «Απογραφή 2011 (αρχείο excel)». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 13 Νοεμβρίου 2015. Ανακτήθηκε στις 3 Ιανουαρίου 2018. 
  4. ↑ Χώρα, από την ιστοσελίδα: buk.gr
  5. ↑ G.M. Schwartz, J.J. Nichols, "After Collapse: The Regeneration of Complex Societies", University of Arizona Press, 2010, p. 80. ISBN 9780816529360. Retrieved 2014-12-07.
  6. ↑ S. Wachsmann, G.F. Bass, "Seagoing Ships and Seamanship in the Bronze Age Levant", Texas A&M University Press, 2008, p. 359. ISBN 9781603440806. Retrieved 2014-12-07.
  7. ↑ Πλήθος αρχαίων σε όλη τη χώρα, Ιστορικό Λεύκωμα 1962, σελ. 149, Καθημερινή (1997)
  8. ↑ 8,0 8,1 Κ. Θ. Συριόπουλος, «Η προϊστορική κατοίκησις της Ελλάδος και η γένεσις του Ελληνικού Έθνους», Αρχαιολογική Εταιρεία, Αθήνα 1994, σελ. 224.
  9. ↑ Γ. Λώλος, «Πύλος Ημαθόεις, Η πρωτεύουσα του Νέστορος και η γύρω περιοχή», Αθήνα 1994, σελ. 24: Καταβόθρα, υπόγειο σπήλαιο μεγάλου μήκους, με ακανόνιστους κυκλικούς θαλάμους, διαμέτρου έως και 10 μ. Σήμερα η είσοδος της σπηλιάς είναι καταχωσμένη, τριγύρω η βλάστηση είναι πυκνή.
  10. ↑ D. J. Georgacas, W. A. McDonald, "Place Names of Southwest Peloponnesus register and indexes", Athens 1967, τοπωνύμιο αρ. 1085.
  11. ↑ Σπυρίδων Μαρινάτος, «Ανασκαφαί εν Πύλω», "Πρακτικά της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας", Απόσπασμα του έτους 1952, Αθήνα 1954.
  12. ↑ Σπ. Ιακωβίδης, «Περί του σχήματος των λαξευτών τάφων εις τα Βολιμίδια Μεσσηνίας», Ανάτυπον εκ του Β΄ τόμου, Αθήνα 1964, σελ. 98-111.
  13. ↑ 13,00 13,01 13,02 13,03 13,04 13,05 13,06 13,07 13,08 13,09 Καρολίνα Μαρία Ανδρουτσάκη, «Μια ιστορική αναδρομή της Χώρας (ΛΙΓΟΥΔΙΣΤΑ) και της ευρύτερης περιοχής Αρχειοθετήθηκε 2013-12-21 στο Wayback Machine.», Αθήνα 2002, σελ. 1, σελ. 2, σελ. 3, σελ. 4, σελ. 5, σελ. 6 και σελ. 7.
  14. ↑ Γ. Λώλος, «Πύλος Ημαθόεις, Η πρωτεύουσα του Νέστορος και η γύρω περιοχή», Αθήνα 1994, σελ. 21-22: «Παλέπυλος», πόλη που αναφέρει ο Στράβων (8,359) ότι βρισκόταν κάτω από το όρος Αιγάλεον. Ο J. Chadwick και άλλοι ταυτίζουν τα Βολιμίδια με τη θέση «pa-ki-ja-ne¨», θρησκευτικό κέντρο αναφερόμενο στα κείμενα των πινακίδων του ανακτόρου.
  15. ↑ Σπυρίδων Μαρινάτος, «Ανασκαφαί Πύλου (1952-1960)», "Αρχαιολογικόν Δελτίον", τ. 16 (1960), Αθήνα 1962, σελ. 112-119.
  16. ↑ D. J. Georgacas, W. A. McDonald, "Place Names of Southwest Peloponnesus register and indexes", Athens 1967, τοπωνύμιο αρθ. 2960 και 2961.
  17. ↑ Γ. Λώλος, «Πύλος Ημαθόεις, Η πρωτεύουσα του Νέστορος και η γύρω περιοχή», Αθήνα 1994, σελ. 21, σελ. 58: Το 1952 ο Σπυρίδων Μαρινάτος ξεκινά το ερευνητικό πρόγραμμά του στην περιοχή, με την ανασκαφή του εκτεταμένου μυκηναϊκού νεκροταφείου θαλαμοειδών τάφων στα Βολιμίδια. Οι ανασκαφές εκεί έγιναν με εργατικό προσωπικό από την Χώρα.
  18. ↑ D. J. Georgacas, W. A. McDonald, "Place Names of Southwest Peloponnesus register and indexes", Athens 1967, τοπωνύμιο αρθ. 4642, p. 193.
  19. ↑ Γ. Παπαθανασόπουλος, «Αρχαιότητες και Μνημεία Μεσσηνίας 1969», Ανάτυπον εκ των χρονικών του Αρχαιολογικού Δελτίου, τόμος 25, Αθήνα 1971, σελ. 182.
  20. ↑ Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, τόμος 22ος, σελ. 29-30, λήμμα: «Οι Σλάβοι εν Πελοποννήσω».
  21. ↑ Φ. Σταθόπουλου, «Η πολιτιστική άνθηση της Μεσσηνίας στα προϊστορικά χρόνια», "Μεσσηνιακά" 1968, σελ. 163-190 & πίνακες.
  22. ↑ 22,0 22,1 Γιώργος Παπαθανασόπουλος, Θάνος Γ. Παπαθανασόπουλος, «Πύλος - Πυλία: Οδοιπορικό στο χώρο και στο χρόνο: Η Πύλος του Νέστορος, το Ναβαρίνο, η Μεθώνη, η Κορώνη», έκδοση: Υπουργείο Πολιτισμού, Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων και Απαλλοτριώσεων, 1η έκδ. Αθήνα 2000, 2η έκδ. Αθήνα 2004, ISBN 960-214-267-7, ISBN 978-960-214-267-7. Εκδόσεις επίσης στα αγγλικά:("Pylos, Pylia"), 1η έκδ. Αθήνα 2000, 2η έκδ. Αθήνα 2004, ISBN 960-214-278-2, ISBN 978-960-214-278-3, στα γερμανικά: ("Pilos, Pilia"), 1η έκδ. Αθήνα 2000, 2η έκδ. Αθήνα 2004, ISBN 960-214-197-2, ISBN 978-960-214-197-7 και στα ιταλικά: ("Pilos, Pilia"), 1η έκδ. Αθήνα 2000, 2η έκδ. Αθήνα 2004, ISBN 960-214-021-6, ISBN 978-960-214-021-5, 1η εκδ. (2000), σελ. 38-39.
  23. ↑ Μ. Σ. Κορδώση, «Η Κατάκτηση της Νότιας Ελλάδας από τους Φράγκους, Ιστορικά και τοπογραφικά προβλήματα», ανατύπωση από το περιοδικό «ΙΣΤΟΡΙΟΓΕΩΓΡΑΦΙΚΑ» τομος 1ος (1985-86), Θεσσαλονίκη 1986, σελ. 53.
  24. ↑ Παλαιό Ναυαρίνο Αρχειοθετήθηκε 2016-03-04 στο Wayback Machine.. Ιστοσελίδα "Οδυσσεύς" του Υπουργείου Πολιτισμού. Ανακτήθηκε: 13/10/2017.
  25. ↑ Διονύσιος Τραμπαδώρος, "H A' και Β' Βενετοκρατία στην Πελοπόννησο[νεκρός σύνδεσμος]". iliaweb.gr. Ανακτήθηκε: 13/10/2017.
  26. ↑ Παναγιώτης Δεδούσης, "Ενετοκρατία στην Μεθώνη και Κορώνη[νεκρός σύνδεσμος]". Ανακτήθηκε: 13/10/2017.
  27. ↑ Antoine Bon, "La Morée Franque, Recherches Historiques, Topographiques et Archéologiques sur la Principauté d΄Achaïe 1205-1430", Paris 1969, p. 426.
  28. ↑ Γεωργίου Φραντζή, «Χρονικόν», τόμος Β΄, Εισαγωγή, κείμενο, μετάφραση, σχόλια Τάσου Βουρνά, εκδόσεις "Πατάκη", σελ. 22-23.
  29. ↑ Γεώργιος Σφραντζής, «Χρονικόν», Georgius Phrantzes, Ioannes Cananus, Ioannes Anagnostes, Weber, Bonnae 1838, LIB. II, CAP. II, σελ. 133: [...] "ήσαν γάρ τα εντός, Ανδρούσα λέγω και Καλαμάτα, Μαντινεία, Ιάννιτζα, Πίδημα και Μάνη και Νησίν και Σπιτάλιν και Γρεμπενή και Αετός και Νεόκαστρον και Ιθώμη η νυν λεγομένη Μεσσήνη και Αρχάγγελος και Σαυλάουρος και Ιωάννινα και Λιγούδιστα, τα δε εκτός μεγάλη Αίνος και η περί αυτήν παροικία πάσα, κώμαι και χώραι έως και Περιθεωρίου• ά και σταλείς εγώ παρέλαβον αυτά". [...]
  30. ↑ Λαόνικος Χαλκοκονδύλης, «Αποδείξεις Ιστοριών Δέκα», Patrologiae cursus completus. Series graeca, τόμος 159, Jacques Paul Migne, Garnier, 1866. (περιέχεται στην Patrologia Graeca του Migne, τόμος 159, στήλες 13-555, σελ. 468: [...] "Ταύτα γενόμενα υπό βασιλέως ως επυνθάνετο και τα λοιπά της Πελοποννήσου αυτίκα προσεχώρησεν υπό δέους, πρέσβεις πέμποντα ως βασιλέα, άλλα τε και Σαλβάριον και Αρκαδία, επίνειον της ταύτη χώρας, προς τη Πύλω ωκημένη, πόλις εχυρωτάτη. Τούτους μεν ως παρέλαβε βασιλεύς τοιν πολέοιν, τους άνδρας τε και γυναίκας ες φυλακήν εποιήσατο σύμπαντας, ες μυρίους μάλιστα συναθροισθέντας. Και ώρμητο μεν ως αποτενών, μετά δε έπεμπεν ες την Βυζάντιον χώραν ες τα προάστεια, ως oικήσοντας". [...]
  31. ↑ 31,0 31,1 31,2 31,3 Σπυρίδων Λάμπρος, «Απογραφή Νομού Μεθώνης επί Βενετών Αρχειοθετήθηκε 2015-12-09 στο Wayback Machine.», Δελτίον της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος, τόμος 2ος Αρχειοθετήθηκε 2017-11-06 στο Wayback Machine., Εκ του Τυπογραφείου Αδελφών Περρή, Εν Αθήναις 1883, σελ. 686-710. Από την Ψηφιακή Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Απογραφή 1689, Νο 67 Ligudista - Απογραφή 1879, Νο 67 Λιγούδιστα, σελ. 702-703.
  32. ↑ Κωνσταντίνος Ντόκος, "BREVE DESCRITTONE DEL REGNO DI MOREA. Αφηγηματική ιστορική πηγή ή επίσημο βενετικό έγγραφο της Β' Βενετοκρατίας στην Πελοπόννησο; Αρχειοθετήθηκε 2016-06-06 στο Wayback Machine.", "ΕΩΑ ΚΑΙ ΕΣΠΕΡΙΑ", Vol 1, DOI: http://dx.doi.org/10.12681/eoaesperia.24 Αθήνα 1993, σελ. 110 (primo Territorio Navarin - Ligudisca), p. 125 (Provincia di Messenia).
  33. ↑ 33,0 33,1 33,2 33,3 33,4 33,5 33,6 33,7 "Messinia: Olive Culture in the land of Messinia" - "Μεσσηνία. Ο Πολιτισμός της Ελιάς στη Μεσσηνιακή Γη", Biotourism Guide - Βιοτουριστικός Οδηγός, από την ιστοσελίδα: biopolitics.gr, Biotourism – Olive Culture in the land of Messinia, έκδοση: "Biopolitics International Organisation" - "Διεθνής Οργάνωση Βιοπολιτικής", Αθήνα 2015, ISBN 978-960-7508-55-3, ενότητα: "Η Χώρα και το Μυκηναϊκό ανάκτορο του Νέστορος", σελ. 229-232.
  34. ↑ Μ. Φερέτος, «Μεσσηνιακά», Μεσσηνιακή εγκυκλοπαίδεια, Αθήνα 1968, σελ. 407.
  35. ↑ Διοικητικές Μεταβολές Οικισμών > Τσιφλίκι (Μεσσηνίας), από την ιστοσελίδα: www.eetaa.gr
  36. ↑ Διοικητικές Μεταβολές Οικισμών > Καβαλλαρία (Μεσσηνίας), από την ιστοσελίδα: www.eetaa.gr
  37. ↑ ΦΕΚ 251Α - 04/10/1889.
  38. ↑ Σταματάκης, Ι. Δ., "Πίναξ χωρογραφικός της Ελλάδος, Περιέχων τα Ονόματα, τας Αποστάσεις και τον Πληθυσμόν των Δήμων, Πόλεων Κωμοπόλεων και Χωρίων. / Ερανισθείς εκ διαφόρων επισήμων εγγράφων της Β. Κυβερνήσεως, και εκδοθείς υπό Ι. Δ. Σταματάκη". Εκ του Τυπογραφείου Γ. Βλασσαρίδου. Εν Αθήναις 1846, σελ.42.
  39. ↑ 39,0 39,1 Ιακώβου Ρ. Ραγκαβή, Τα Ελληνικά, Εν Αθήναις, 1853, τόμος δεύτερος, σελ. 581.
  40. ↑ Υπουργείον Εσωτερικών, Στατιστική της Ελλάδος, "Πληθυσμός του έτους 1861, εκ του βασιλικού τυπογραφείου, Εν Αθήναις 1862. Και φωτομηχανική ανατύπωση με προλεγόμενα - επιμέλεια ανατύπωσης: Γιάννης Μπαφούνης, "Εταιρεία Μελέτης Νέου Ελληνισμού", παράρτημα περιοδικού "Μνήμων", αρ. 7, έκδοση: "Πολιτιστικό Τεχνολογικό Ίδρυμα ETBA", Αθήνα 1991. ISBN 960-7089-02-2 και ISBN 960-244-020-1. Επίσης: "Πληθυσμός του έτους 1861", σελ. 94.
  41. ↑ Υπουργείο Εσωτερικών, "Στατιστική της Ελλάδος - Πληθυσμός 1879, εκ του Τυπογραφείου Σ. Κ. Βλαστού, Εν Αθήναις 1881. Επίσης: "Στατιστική της Ελλάδος - Πληθυσμός 1879", σελ. 125.
  42. ↑ Υπουργείο Εσωτερικών, Τμήμα Δημόσιας Οικονομίας και Στατιστικής, "Στατιστική της Ελλάδος - Πληθυσμός - Απογραφή της 15-16 Απριλίου 1889", Μέρος Δεύτερον - Πίνακες Α', εκ του Εθνικού Τυπογραφείου και Λιθογραφείου, Εν Αθήναις 1890, σελ. 92.
  43. ↑ Υπουργείο Εσωτερικών, Τμήμα Δημόσιας Οικονομίας και Στατιστικής, "Στατιστικά Αποτελέσματα της Απογραφής του Πληθυσμού, κατά την 5-6 Οκτωβρίου 1896", Μέρος Δεύτερον - Πίνακες - Α' Πληθυσμός κατά Νομούς, Επαρχίας, Δήμους, εκ του Εθνικού Τυπογραφείου και Λιθογραφείου, Εν Αθήναις 1897, σελ. 107.
  44. ↑ Υπουργείο των Εσωτερικών, Υπηρεσία Απογραφής, Στατιστικά Αποτελέσματα της Γενικής Απογραφής του Πληθυσμού, κατά την 27 Οκτωβρίου 1907", Επιμέλεια: Γεωργίου Χωματιανού, τόμος δεύτερος, εκ του Τυπογραφείου Μιχαήλ Νικολαΐδου, Εν Αθήναις 1909, σελ. 396.
  45. ↑ Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας, Διεύθυνσις Στατιστικής, "Πληθυσμός του Βασιλείου της Ελλάδος, κατά την Απογραφήν της 19 Δεκεμβρίου 1920", εκ του Εθνικού Τυπογραφείου, Εν Αθήναις 1921. Επίσης: "Πληθυσμός του Βασιλείου της Ελλάδος, κατά την Απογραφήν της 19 Δεκεμβρίου 1920", σελ. 239.
  46. ↑ Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας, Γενική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφήν της 15-16 Μαΐου 1928". (Πραγματικός πληθυσμός κυρωθείς δια του από 23 Νοεμβρίου 1928 διατάγματος), εκ του Εθνικού Τυπογραφείου, Εν Αθήναις 1935. Επίσης: "Πληθυσμός της Ελλάδος, κατά την Απογραφήν της 15-16 Μαΐου 1928", σελ. 281.
  47. ↑ Υπουργείον Εθνικής Οικονομίας, Γενική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την απογραφήν της 16 Οκτωβρίου 1940". (Πραγματικός πληθυσμός κατά νομούς, επαρχίας, δήμους, κοινότητας, πόλεις και χωρία), εκ του Εθνικού Τυπογραφείου, Εν Αθήναις 1950. Επίσης: "Πληθυσμός της Ελλάδος, κατά την Απογραφήν της 16 Οκτωβρίου 1940", σελ. 310.
  48. ↑ Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφήν της 7ης Απριλίου 1951". (Πραγματικός πληθυσμός κατά νομούς, επαρχίας, δήμους, κοινότητας, πόλεις και χωρία), εκ του Εθνικού Τυπογραφείου, Εν Αθήναις 1955. Επίσης: "Πληθυσμός της Ελλάδος, κατά την Απογραφήν της 7ης Απριλίου 1951 Αρχειοθετήθηκε 2013-05-14 στο Wayback Machine.", σελ. 151.
  49. ↑ Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφήν της 19ης Μαρτίου 1961". (Πραγματικός πληθυσμός κατά νομούς, επαρχίας, δήμους, κοινότητας και οικισμούς. Κυρωθείς δια της υπ' αριθ. 46929/6877/1961 κοινής αποφάσεως των Υπουργών Συντονισμού και Εσωτερικών), εκ του Εθνικού Τυπογραφείου, Εν Αθήναις 1962. Επίσης: "Πληθυσμός της Ελλάδος, κατά την Απογραφήν της 19ης Μαρτίου 1961", σελ. 145.
  50. ↑ Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφήν της 14ης Μαρτίου 1971". (Πραγματικός πληθυσμός κατά νομούς, επαρχίας, δήμους , κοινότητας και οικισμούς. Κυρωθείς δια της υπ' αριθ, 3893/Ε637/1972 κοινής αποφάσεως των Υπουργών Βοηθού Πρωθυπουργού και Εσωτερικών), Αθήναι 1972. Επίσης: "Πληθυσμός της Ελλάδος, κατά την Απογραφήν της 14ης Μαρτίου 1971", σελ. 141.
  51. ↑ Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πραγματικός Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφή της 5 Απριλίου 1981". (Κυρώθηκε με την 7908/Δ'554/12-4-1982 κοινή απόφαση των Υπουργών Συντονισμού και Εσωτερικών), Αθήναι 1982. Επίσης: "Πραγματικός Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφή της 5 Απριλίου 1981", σελ. 152.
  52. ↑ Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πραγματικός Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφή της 17ης Μαρτίου 1991 Αρχειοθετήθηκε 2016-03-03 στο Wayback Machine.". (Κυρώθηκε με την 24197/Γ' 3812/24-11-1993 κοινή απόφαση των Υπουργών Εθνικής Οικονομίας και Εσωτερικών), Αθήνα 1994. Επίσης: "Πραγματικός Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφή της 17ης Μαρτίου 1991", σελ. 183.
  53. ↑ Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πραγματικός Πληθυσμός της Ελλάδος. Απογραφή 2001". (Κυρώθηκε με την 6821/Γ5-908/4-6-2002 κοινή απόφαση των Υπουργών Οικονομίας και Οικονομικών και Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης), Αθήνα 2003. Επίσης: "Πραγματικός Πληθυσμός της Ελλάδος. Απογραφή 2001", σελ. 184.
  54. ↑ "Απογραφή Πληθυσμού - Κατοικιών 2011. Μόνιμος Πληθυσμός Αρχειοθετήθηκε 2016-04-18 στο Wayback Machine.", Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΛΣΤΑΤ).
  55. ↑ Διοικητικές Μεταβολές Οικισμών > Λιγούδιστα (Μεσσηνίας), από την ιστοσελίδα: www.eetaa.gr
  56. ↑ 21-04-1835.
  57. ↑ Διοικητικές Μεταβολές Οικισμών > Δ. Κενηρίου (Μεσσηνίας), από την ιστοσελίδα: www.eetaa.gr
  58. ↑ ΦΕΚ 22Α - 18/12/1840.
  59. ↑ Διοικητικές Μεταβολές Οικισμών > Δ. Φλεσσιάδος (Μεσσηνίας), από την ιστοσελίδα: www.eetaa.gr
  60. ↑ ΦΕΚ 136Α - 08/07/1899.
  61. ↑ ΦΕΚ 282Α - 04/12/1909.
  62. ↑ ΦΕΚ 262Α - 31/08/1912.
  63. ↑ Διοικητικές Μεταβολές Οικισμών Κ. Λιγουδίστης (Μεσσηνίας), από την ιστοσελίδα: www.eetaa.gr
  64. ↑ ΦΕΚ 306Α - 22/12/1927.
  65. ↑ ΦΕΚ 111Α - 28/08/1990.
  66. ↑ Διοικητικές Μεταβολές Οικισμών > Δ. Χώρας (Μεσσηνίας), από την ιστοσελίδα: www.eetaa.gr
  67. ↑ Διοικητικές Μεταβολές Οικισμών > Δ. Νέστορος (Μεσσηνίας), από την ιστοσελίδα: www.eetaa.gr
  68. ↑ ΦΕΚ 244Α - 04/12/1997.
  69. ↑ ΦΕΚ 87Α - 07/06/2010.
  70. ↑ Διοικητικές μεταβολές οικισμών > Δ. Πύλου-Νέστορος (Μεσσηνίας), από την ιστοσελίδα: www.eetaa.gr
  71. ↑ Νέος δήμαρχος Πύλου - Νέστορος ο Παναγιώτης Καρβέλας, 2 Ιουνίου 2019, από την ιστοσελίδα: www.eleftheriaonline.gr της εφημερίδας "Ελευθερία" της Μεσσηνίας.
  72. ↑ Νέος Δήμαρχος Πύλου Νέστορος ο Παναγιώτης Καρβέλας, από την ιστοσελίδα: www.messinialive.gr
  73. ↑ Νέος Δήμαρχος Πύλου Νέστορος ο Παναγιώτης Καρβέλας Αρχειοθετήθηκε 2021-10-24 στο Wayback Machine., 3 Ιουνίου 2019, από την ιστοσελίδα: www.pna.gr του "Πελοποννησιακού Πρακτορείου Ειδήσεων".
  74. ↑ Χώρα: Εορτασμός του Αγίου Δημητρίου του Χωραΐτη την Κυριακή 15 Μαΐου Αρχειοθετήθηκε 2017-07-25 στο Wayback Machine., 12/05/2016, από την ιστοσελίδα: www.gargalianoionline.gr του τοπικού ΜΜΕ "Gargalianoi online".
  75. ↑ Η Χώρα γιορτάζει τον Άγιο Δημήτριο, 14/05/2016, από την ιστοσελίδα: www.eleftheriaonline.gr της εφημερίδας "Ελευθερία" Μεσσηνίας.
  76. ↑ Εορτασμός Αγίου Δημητρίου του Χωραΐτη στη Χώρα, 29/04/2017, από την ιστοσελίδα: www.gargalianoionline.gr του τοπικού ΜΜΕ "Gargalianoi online".
  77. ↑ Γιορτάστηκε και φέτος η μνήμη του Νεομάρτυρα Αγίου Δημητρίου Χωραΐτη Αρχειοθετήθηκε 2017-06-23 στο Wayback Machine., 30/04/2017, από την ιστοσελίδα: www.tharrosnews.gr της εφημερίδας "Θάρρος" Μεσσηνίας.
  78. ↑ Εορτή του Νεομάρτυρα Αγίου Δημητρίου του Χωραΐτη[νεκρός σύνδεσμος], από την ιστοσελίδα: www.pylos-nestor.gr του Δήμου Πύλου - Νέστορος.
  79. ↑ Άγιος Δημήτριος ο Πελοποννήσιος, από την ιστοσελίδα: www.saint.gr
  80. ↑ Αριστείδης Γ. Θεοδωρόπουλος, "Ο ΑΓΙΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Ο ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΟΣ (1779 – 1803) Ο εκ Λιγουδίστης της Τριφυλίας και εν Τριπόλει της Πελοποννήσου μαρτυρικώς αθλήσας καλλίνικος και ένδοξος νεομάρτυς του Χριστού Αρχειοθετήθηκε 2016-08-06 στο Wayback Machine.", από την ιστοσελίδα: www.imchiou.gr της Ιεράς Μητρόπολης Χίου, Ψαρών και Οινουσσών.
  81. ↑ Β.Δ. της 4ης Ιουνίου 1909.
  82. ↑ Ξεκινά σήμερα η αρχαιότερη Εμποροπανήγυρη της Μεσσηνίας στην Χώρα, 13/10/2017, από την ιστοσελίδα: www.gargalianoionline.gr του τοπικού ΜΜΕ "Gargalianoi online".
  83. ↑ Από 10 έως 16 Οκτωβρίου το πανηγύρι στη Χώρα Μεσσηνίας, 05/10/2016, από την ιστοσελίδα: www.eleftheriaonline.gr της εφημερίδας "Ελευθερία" Μεσσηνίας.
  84. ↑ Νεστόρεια 2017: το πρόγραμμα των πολιτιστικών εκδηλώσεων, από την ιστοσελίδα: kalamatain.gr
  85. ↑ Αρχαιολογικό Μουσείο Χώρας Αρχειοθετήθηκε 2016-04-08 στο Wayback Machine., από την ιστοσελίδα: odysseus.culture.gr - "Οδυσσεύς" του Υπουργείου Πολιτισμού.
  86. ↑ Επαναλειτουργεί η κατασκήνωση στο Κεφαλόβρυσο της Χώρας Αρχειοθετήθηκε 2017-10-25 στο Wayback Machine., 23/06/2016, από την ιστοσελίδα www.tharrosnews.gr της εφημερίδας "Θάρρος" Μεσσηνίας
  87. ↑ «Στολίδι» το ανακαινισμένο Δημοτικό Γήπεδο ποδοσφαίρου Χώρας![νεκρός σύνδεσμος], 20/12/2016, από την ιστοσελίδα: foninews.gr της εφημερίδας "Φωνή" της Μεσσηνίας.
  88. ↑ Οι μαθητές του Κόντογλου με πηγή βιογραφικών στοιχείων στο: Συλλογικό έργο, «Κόντογλου και μαθητές», σελ. 75.
  89. ↑ Γρηγορόπουλος, Θεόδωρος (1897-), βιογραφικό από την ιστοσελίδα: www.greekhistoryrepository.gr
  90. ↑ Χριστόφορος Καλογερόπουλος, 13/01/2002, εφημερίδα Ριζοσπάστης.
  91. ↑ Βιογραφικό Βούλα Λαμπροπούλου, από την ιστοσελίδα: www.biblionet.gr
  92. ↑ Βιογραφικό σημείωμα Βούλας Λαμπροπούλου, 08/05/2014, εφημερίδα "ΕΒΔΟΜΗ" της Ανατολικής Αττικής.
  93. ↑ Βιογραφικό Γιάννη Α. Μπίρη, από την ιστοσελίδα: www.biblionet.gr

Πηγές

Επεξεργασία

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Επεξεργασία
Ανακτήθηκε από "https://el.wiki.x.io/w/index.php?title=Χώρα_Μεσσηνίας&oldid=10798312"