Κετόνες ούρων

Οι κετόνες ούρων είναι μία από τις βιοχημικές παραμέτρους της γενικής εξέτασης ούρων και προσδιορίζεται μαζί με την γλυκόζη στους διαβητικούς ασθενείς. Οι κετόνες είναι οργανικές ενώσεις που προέρχονται από την καύση του λίπους στα μιτοχόνδρια του ήπατος και απελευθερώνονται στα ούρα και στο αίμα. Πρόκειται για τις οργανικές ενώσεις ακετοξεικό οξύ, β-υδροξυβουτυρικό οξύ και ακετόνη (ή οξόνη). Η παρουσία τους στα ούρα ονομάζεται κετονουρία και στο αίμα κετοναιμία. Είναι υπεύθυνες για την διαβητική κετοξέωση.

Η παραγωγή των κετονών

Οι κετόνες προέρχονται από την καύση των λιπαρών οξέων στα μιτοχόνδρια του ήπατος όταν υπάρχει έλλειψη υδατανθράκων. Οι υδατάνθρακες χρησιμοποιούνται στα υγιή άτομα ως πηγή ενέργειας. Όταν όμως τα επίπεδα τους είναι πολύ χαμηλά ή έχουν εξαντληθεί ή δεν υπάρχει αρκετή ινσουλίνη, δεν μπορεί τότε ο οργανισμός να χρησιμοποιήσει αυτούς ως πηγή ενέργειας. Έτσι, ως εναλλακτική πηγή το ήπαρ καίει πολύ γρήγορα το λίπος παράγοντας αρχικά μεγάλη ποσότητα ακετοξικού οξέος. Φυσιολογικά το ακετοξεικό οξύ οξειδώνεται σε CO₂ και H₂Ο και έτσι δεν παρουσιάζονται τα κετονικά σώματα στο αίμα. Σε καταστάσεις όμως οξέωσης που προκαλούνται από την έλλειψη υδατανθράκων (βαρύς σακχαρώδης διαβήτης, ασιτία, δίαιτα, καχεξία, νάρκωση με αιθέρα ή χλωροφόρμιο) παρατηρείται αυξημένη λιπόλυση με αποτέλεσμα ένα μεγάλο μέρος του ακετοξικού οξέος να ανάγεται σε β-οξυβουτυρικό οξύ, μια ασταθή ένωση που χάνει στη συνέχεια διοξείδιο του άνθρακα (CO₂) και μετατρέπεται σε ακετόνη.

Πότε προσδιορίζονται οι κετόνες στα ούρα

Οι κετόνες προσδιορίζονται πάντα σε σχέση με τα επίπεδα της γλυκόζης στο αίμα, καθώς και τα δύο μαζί καθορίζουν την βαρύτητα της μορφής του διαβήτη. Συνιστάται να ελέγχονται οι κετόνες στα ούρα όταν το σάκχαρο στο αίμα είναι υψηλότερο από 240 mg/dL ή 13,3 mmol/L. Αν ο διαβήτης δεν αντιμετωπιστεί με ινσουλίνη τότε προκύπτει η κατάσταση κετοξέωσης. Τότε οι κετόνες στα ούρα προειδοποιούν πως ο διαβήτης είναι εκτός ελέγχου και πως η ζωή του ασθενούς μπορεί να κινδυνεύει. Οι κετόνες ούρων εμφανίζονται προτού να υπάρξει σημαντική αύξηση στις κετόνες του αίματος. Επομένως, η μέτρηση κετονών ούρων είναι χρήσιμη στις καταστάσεις έκτατης ανάγκης. Κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης η έγκαιρη ανίχνευση της κετονουρίας είναι ουσιαστική επειδή η κετοξέωση είναι ένας παράγοντας που συνδέεται με τον ενδομήτριο θάνατο.

Συλλογή ούρων

Ο προσδιορισμών των κετονών στα ούρα γίνεται σε πρωινό δείγμα ούρων μέσης ούρησης. Το εργαστήριο προσδιορίζει γρήγορα τα ούρα γιατί η ακετόνη είναι πτητική ένωση και απομακρύνεται γρήγορα από το δείγμα. Επιπλέον κατά την μακρά παραμονή του δείγματος ευνοείται η δράση των μικροβίων και η απώλεια ακετοξεικού οξέος. Η τελευταία διαδικασία ονομάζεται αλκαλοποίηση. Για την αποφυγή της αλλοίωσης του αποτελέσματος τα ούρα πρέπει να συντηρούνται μέχρι τον προσδιορισμό τους στο ψυγείο σε πωματισμένα δοχείο. Ο προσδιορισμός των κετονών στα ούρα διαβητικών ασθενών συνιστάται να γίνεται κατά την διάρκεια οξέος επεισοδίου και 24 ώρες μετά την απόσυρση της ινσουλίνης.

Τιμές αναφοράς

Σε φυσιολογικά άτομα δεν υπάρχουν κετόνες στα ούρα (απάντηση: αρνητική).

Αίτια κετοοξέωσης και κετονουρίας

• Διαβήτης, νεφρική γλυκοζουρία, ασθένεια αποθήκευσης γλυκογόνου
• Λιμός, νηστεία, χαμηλή διατροφική πρόσληψη υδατανθράκων, ανορεξία.
• Υπερθυρεοειδισμός
• Εγκυμοσύνη, γαλακτοπαραγωγή.
• Ψύξη
• Δηλητηρίαση με τετραχλωράνθρακα και φώσφορο
• Νάρκωση με αιθέρα ή χλωροφόρμιο

Συμπτώματα διαβητικής κετοξέωσης

Κλινικά συμπτώματα

• Πολυδιψία και πολυουρία
• Ναυτία, εμετοί και/ή στομαχόπονος
• Αλλαγές ή δυσκολία στην αναπνοή
• Όξινη μυρωδιά στην αναπνοή
• Εξάψεις
• Αφυδάτωση
• Λιποθυμία
• Κόπωση

Εργαστηριακά ευρήματα

• Υψηλά επίπεδα γλυκόζης στο αίμα
• Κετόνες στα ούρα

Μέθοδοι προσδιορισμού κετονών

Οι εργαστηριακές τεχνικές για την ανίχνευση των κετονοσωμάτων είναι κυρίως ευαίσθητες για το ακετοξικό οξύ και λιγότερο ευαίσθητες για την οξόνη. Επειδή όμως έχουν την ίδια κλινική σημασία, προσδιορίζονται με κοινές μεθόδους που βασίζονται στην αντίδραση των κετονοσωμάτων με το νιτροπρωσσικό νάτριο (Νa₂[Fe(CN)5NO]). Με το νιτροπρωσσικό νάτριο αντιδρά η ομάδα R-CO-.

Ταινίες ούρων

Η ανίχνευση κετονών στα ούρα με ταινία ούρων

Χρησιμοποιείται η μέθοδος Legal που βασίζεται στο νιτροπρωσσικό νάτριο. Είναι ημιποσοτική μέθοδος. Ανιχνεύει το ακετοξικό οξύ αλλά και την ακετόνη αν προστεθεί στο αντιδραστήριο γλυκίνη.

Το χρώμα συγκρίνεται με τα χρώματα που υπάρχουν στη συσκευασία των strip.

Μέθοδος Rothera

Η μέθοδος επινοήθηκε από τον Cecil Hamil Rothera. Πρόκειται για ποιοτική μέθοδο και το αποτέλεσμα της χαρακτηρίζεται ως θετικό ή αρνητικό.

Διαδικασία

1. Με μια μικρή σπάτουλα βάζουμε ποσότητα αντιδραστηρίου πάνω σ’ ένα λευκό διηθητικό χαρτί και προσθέτουμε 1 - 2 σταγόνες ούρα.
2. Σε θετικό αποτέλεσμα παρατηρείται ιωδέρυθρο χρώμα στη περίμετρο του υγρού αμέσως ή το πολύ σε 3 min.
3. Ανάλογα με την ένταση του χρώματος που εμφανίζεται, εκφράζουμε το αποτέλεσμα σε σταυρούς, από έναν μέχρι τέσσερις.
4. Σε αρνητικό αποτέλεσμα δεν εμφανίζεται κανένα χρώμα.

Μέθοδος Ross

Πρόκειται για παραλλαγή της Rothera και είναι ημιποσοτική μέθοδος.

Διαδικασία

1. Σε 5 ml ούρων προσθέτονται παρίπου 1 gr νιτροπρωσικού νατρίου.
2. Επιστοιβάζονται 2 - 3 ml αμμωνίας.
3. Αν στα ούρα υπάρχουν κετόνες παράγεται δακτύλιος στο σημείο επαφής των δύο υγρών, χρώματος από ροζ μέχρι βαθύ ιωδέρυθρο, ανάλογα με το ποσό των οξονικών σωμάτων.

Δισκία Acetest

Πρόκειται για δισκία λευκού χρώματος που περιέχουν νιτροπρωσσικό νάτριο, αλκαλικά και γλυκίνη.
Διαδικασία

1. Τοποθετείται ένα δισκίο πάνω σε λευκό διηθητικό χαρτί.
2. Το δισκίο διαβρέχεται με λίγες σταγόνες ούρων.
3. Αν τα ούρα έχουν κετόνη εμφανίζεται χρώμα από ροζ ως βαθύ ιώδες.
4. Το χρώμα συγκρίνεται με τα χρώματα που υπάρχουν στη συσκευασία των δισκίων.
5. Το αποτέλεσμα δίνεται σε σταυρούς, σε χρόνο 30 sec.

Αυτόματοι Αναλυτές Ούρων

Στους αυτόματους αναλυτές ούρων ο προσδιορισμός των κετονών γίνεται με την φυσική μέθοδο της ανακλασιμετρίας. Προηγείται η αντίδραση του νιτροπρωσικού νατρίου το χαρακτηριστικό χρώμα της οποίας μετριέται με την μέθοδο αυτή.

Βιβλιογραφία

1. Walker HK, Hall WD, Hurst JW. Clinical Methods: The history, physical and laboratory. Medlook American Diabetic Association 3rd edition 1990.
2. Αρσένη Α. Εξετάσεις ούρων στην εργαστηριακή διαγνωστική. Εκδόσεις Ζήτα 998, σελ. 86 – 138.
3. Πισπίνη Ε. Εργαστηριακά Μαθήματα Κλινικής Χημείας Ι. ΤΕΙ Αθηνών 1997.
4. Καρκαλούσος Π. Συλλογή ούρων, φυσικές και χημικές μέθοδοι ανάλυσης των ούρων. ΤΕΙ Αθηνών 2009.