Ιωνική διάλεκτος
| Το λήμμα παραθέτει τις πηγές του αόριστα, χωρίς παραπομπές. |
Η Ιωνική διάλεκτος είναι μία από τις διαλέκτους της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, που εντοπιζόταν κυρίως στο κεντρικό τμήμα των παραλίων της Μικράς Ασίας, στην περιοχή της Ιωνίας, και η οποία κατατάσσεται από τους ειδικούς στην ενιαία «αττική-ιωνική» διαλεκτική ομάδα που με τη σειρά της τοποθετείται -μαζί με την αιολική και την αρκαδοκυπριακή- στην ευρύτερη ομάδα των ανατολικών διαλέκτων.
| (δείτε επίσης: Ελληνικό αλφάβητο) | |
| Πρωτοελληνική (περ. 3000 π.Χ.) | |
| Μυκηναϊκή (περ. 1600–1200 π.Χ.) | |
| Ομηρική (περ. 1200–800 π.Χ.) | |
| Αρχαία ελληνική (περ. 800–300 π.Χ.) Διάλεκτοι: Αιολική, Αρκαδοκυπριακή, Αττική–Ιωνική, Δωρική, Παμφυλιακή, Ομηρική Μακεδονική | |
| Ελληνιστική Κοινή (περ. από 330 π.Χ. ως 700)
| |
| Μεσαιωνική ελληνική (περ. 700–1700) | |
| Νέα ελληνική γλώσσα (από το 1700) Ιδιώματα: Δημοτική, Καθαρεύουσα, Αττικισμός Διάλεκτοι: Καππαδοκική, Κατωιταλική , Κρητική, Κυπριακή, Ποντιακή, Ρωμανιώτικη, Τσακωνική | |
| Άλλες μορφές (από 19ο/20ό αιώνα) Ελληνικός κώδικας Μπράιγ, Ελληνική νοηματική γλώσσα, Κώδικας Μορς | |
Είναι η βασική γλώσσα της επικής ποίησης και του επιγράμματος, καθώς και των πρώτων πεζογράφων της ιωνικής λογογραφίας. Επίσης λυρικοί ποιητές, όπως ο Τυρταίος, ο Αρχίλοχος και άλλοι, χρησιμοποιούσαν την ιωνική διάλεκτο για τις ελεγείες τους.
Το ομηρικό ιδίωμα έχει ως βάση του την ιωνική, εμπλουτισμένη ωστόσο με στοιχεία από την αιολική και την αρκαδοκυπριακή.
Βασικά χαρακτηριστικά
Επεξεργασία- Τροπή του παλαιού μακρού α σε η (= μακρό ε).
- Εξάλειψη του φθόγγου που συμβολιζόταν με το γράμμα F (δίγαμμα)
- Τροπή της συλλαβής -τι σε -σι
- Κλίση του πληθυντικού των προσωπικών αντωνυμιών ως εξής: ἡμέες, ἡμέων, ἡμέας.
- Απαρέμφατα σε -ναι
Ιστορία
ΕπεξεργασίαΗ ιωνική διάλεκτος φαίνεται να εξαπλώθηκε αρχικά από την ηπειρωτική Ελλάδα κατά μήκος του Αιγαίου την εποχή της καθόδου των Δωριέων, γύρω στον 11ο αιώνα π.Χ. κατά τη διάρκεια του πρωίμου Ελληνικού Μεσαίωνα.
Στο τέλος της Αρχαϊκής Ελλάδας και στις αρχές της Κλασικής Ελλάδας τον 5ο αιώνα π.Χ., η κεντρική δυτική ακτή της Μικράς Ασίας, μαζί με τα νησιά Χίος και Σάμος, αποτέλεσαν την καρδιά της Ιωνίας. Η ιωνική διάλεκτος μιλιόταν επίσης στα νησιά του κεντρικού Αιγαίου και στην Εύβοια. Η διάλεκτος διαδόθηκε σύντομα από τον ιωνικό αποικισμό σε περιοχές του βόρειου Αιγαίου, της Μαύρης Θάλασσας και της δυτικής Μεσογείου, συμπεριλαμβανομένης της Μεγάλης Ελλάδας στη Σικελία και την νότια Ιταλία.
Η ιωνική διάλεκτος χωρίζεται γενικά σε δύο μεγάλες χρονικές περιόδους, την Παλαιο-Ιωνική (ή Παλαιά Ιωνική) και τη Νέο-Ιωνική (ή Νέα Ιωνική). Η μετάβαση μεταξύ των δύο δεν είναι σαφώς καθορισμένη, αλλά το 600 π.Χ. είναι μια καλή προσέγγιση.
Τα έργα του Ομήρου (Η Ιλιάδα, Η Οδύσσεια, και οι Ομηρικοί Ύμνοι) και του Ησίοδου γράφτηκαν σε μια λογοτεχνική διάλεκτο που ονομάζεται Ομηρική Ελληνική, η οποία περιλαμβάνει σε μεγάλο βαθμό την Παλαιο-Ιωνική διάλεκτο, με κάποια δάνεια από τη γειτονική Αιολική διάλεκτο στα βόρεια της Ιωνίας. Ο ποιητής Αρχίλοχος έγραψε στα τέλη της Παλαιο-Ιωνικής.
Οι πιο διάσημοι συγγραφείς της Νέο-Ιωνίκης είναι ο Ανακρέων, ο Θέογνις ο Μεγαρεύς, ο Ηρόδοτος, ο Ιπποκράτης, και, κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους, ο Αρεταίος, ο Αρριανός και ο Λουκιανός (ή ψευδο-Λουκιανός) «Περί της Συριακής Θεότητας (De Dea Syria)».
Η Ιωνική διάλεκτος απέκτησε κύρος μεταξύ των Ελληνόφωνων λόγω της σύνδεσής της με τη γλώσσα που χρησιμοποιούσαν τόσο ο Όμηρος όσο και ο Ηρόδοτος και της στενής γλωσσικής σχέσης με την αττική διάλεκτο που μιλιόταν στην Αθήνα. Αυτό ενισχύθηκε περαιτέρω από τη μεταρρύθμιση της γραφής που εφαρμόστηκε στην Αθήνα το 403 π.Χ., με την οποία το παλαιό αττικό αλφάβητο αντικαταστάθηκε από το ιωνικό αλφάβητο, όπως χρησιμοποιούνταν στην πόλη της Μιλήτου. Αυτό το αλφάβητο έγινε τελικά το κοινό ελληνικό αλφάβητο, ενώ η χρήση του έγινε ενιαία κατά τη διάρκεια της Ελληνιστικής εποχής . Ήταν επίσης το αλφάβητο που χρησιμοποιήθηκε στα χριστιανικά Ευαγγέλια και στις Πράξεις των Αποστόλων.
Ιωνικές υπο-διαλέκτοι
Επεξεργασία
Με βάση τις επιγραφές διακρίνονται τρεις υπο-διαλέκτους της Ιωνικής:[1]
1. Δυτική Ιωνική, η διάλεκτος της Εύβοιας και του Ωρωπού,
2. Ιωνική των Κυκλάδων (Κεντρική ή Κυκλαδική Ιωνική),
3. Ανατολική Ιωνική, η διάλεκτος των δυτικών ακτών της Μικράς Ασίας.
Η Ανατολική Ιωνική ξεχωρίζει από τις δύο άλλες διαλέκτους επειδή έχασε πολύ νωρίς τον ήχο /h/ (ψίλωση) (ο Ηρόδοτος θα πρέπει επομένως να προφερόταν ως Ρόδοτος). Επίσης, ο ήχος /w/ (δίγαμμα) απουσιάζει εντελώς από την Ανατολική Ιωνική, αλλά διατηρήθηκε μερικώς στη Δυτική και την Κυκλαδική Ιωνική. Επίσης οι αντωνυμίες που αρχίζουν με ὅπ- στη Δυτική και Κυκλαδική Ιωνική (ὅπου, ὅπως), στην Ανατολική Ιωνική αρχίζουν με ὅκ- (ὅκου/ὄκου, ὅκως/ὄκως).
Η Δυτική Ιωνική διαφέρει από την Κυκλαδική και την Ανατολική ιωνική από τους ήχους -ττ- και -ρρ-, όπου οι άλλες δύο έχουν -σσ- και -ρσ- (τέτταρες vs. τέσσαρες (τέσσερα), θάρρος vs. θάρσος). Η Δυτική Ιωνική ξεχωρίζει επίσης με τη χρήση του ξένος, όπου οι άλλες δύο χωρικές διαλέκτους να χρησιμοποιούν ξεῖνος (ξένος).[2]
Η Κυκλαδική Ιωνική μπορεί να υποδιαιρεθεί περαιτέρω: Η Κέα, η Νάξος και η Αμοργός διατήρησαν μια διαφορά μεταξύ δύο ήχων /æ/, δηλαδή του αρχικού /æ/ (που γράφεται ως "ε") και του /æ/ που εξελίχθηκε από το /ā/ (που γράφεται ως "η")- για παράδειγμα μήτερ = μήτηρ < μάτηρ, (μητέρα). Στα άλλα Κυκλαδίτικα νησιά δεν γινόταν αυτή η διάκριση, "η" και "ε" χρησιμοποιούνταν εναλλακτικά.[3]
Εντός της Ανατολικής Ιωνικής, ο Ηρόδοτος αναγνώρισε τέσσερις υποομάδες ("Ιστορίαι", Α'.142)[4], τρεις από τις οποίες προφανώς επηρεάστηκαν από μια γειτονική γλώσσα:
α. Η διάλεκτος της Μίλητου, της Μυούς και της Πριήνης, και των αποικιών τους, επηρεασμένη από την Καριακή,
β. Η ιωνική της Έφεσος, Κολοφώνα, Λέβηδου, Τέως, Κλαζομεναί, και Φώκαιας, και των αποικιών τους, επηρεασμένη από τη Λυδική,
γ. Η διάλεκτος της Χίος και της Ερυθραία και των αποικιών τους, επηρεασμένη από την Αιολική,
δ. Η διάλεκτος της Σάμου και των αποικιών της.
Οι διαφορές μεταξύ αυτών των τεσσάρων ομάδων δεν είναι σαφώς ορατές από τις επιγραφές, πιθανώς επειδή οι επιγραφές παραγγέλνονταν συνήθως από μια υψηλή κοινωνική ομάδα που μιλούσε παντού το ίδιο είδος "πολιτισμένης ιωνικής". Ωστόσο, η τοπική ομιλία στην καθομιλουμένη θα πρέπει να είχε διαφορές. Μια υποψία αυτού μπορεί να μαρτυρηθεί στη γλώσσα του Εφέσιου "ζητιάνου ποιητή" Ιππόναξ, ο οποίος χρησιμοποιούσε συχνά την τοπική αργκό (νικύρτας, σάβαυνις= όροι βρισιάς, χλούνης=κλέφτης, κασωρικός=συμπεριφορά πόρνης) και λυδικά δάνεια (πάλμυς= βασιλιάς).[5]
Παραπομπές
Επεξεργασία- ↑ Thumb, Albert· Scherer, A. (1959). Handbuch der griechischen Dialekte (2 έκδοση). Heidelberg: Carl Winter. σελ. II, 247.
- ↑ Thumb & Scherer (1959), σσ. 247, 264-265.
- ↑ Thumb & Scherer (1959), σσ. 251-252.
- ↑ «Ιστορίαι (Ηροδότου)/Κλειώ - Βικιθήκη». el.wikisource.org. Ανακτήθηκε στις 1 Αυγούστου 2023.
- ↑ Hoffmann, O.· Scherer, A. (1969). Geschichte der griechischen Sprache. Berlin: Walter de Gruyter & Co. σελ. I, 55.
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
Επεξεργασία- Ελληνική γλώσσα.
- Καναβού, Νικολέττα (16 Ιανουαρίου 2006). «Ιωνική Διάλεκτος». Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού - Μικρά Ασία. Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού. Ανακτήθηκε στις 5 Ιουλίου 2023.