Ιωάννης της Γραβίνας

Ο Ιωάννης της Γραβίνας (Giovanni di Gravina, 1294 - 5 Απριλίου 1336) από τον Οίκο των Καπετιδών-Ανζού ήταν κόμης της Γκραβίνα της Απουλίας, παλατινός κόμης Κεφαλληνίας και Ζακύνθου, δούκας του Δυρραχίου, πρίγκιπας της Αχαΐας και του Τάραντα.

Ιωάννης της Γραβίνας
Η σαρκοφάγος του Ιωάννη της Γραβίνας (Giovanni d'Angiò), δούκα του Δυρραχίου, στην εκκλησία San Domenico Maggiore της Νάπολης (έργο του γλύπτη Τίνο ντι Καμάινο
Γενικές πληροφορίες
Γέννηση	1294 Νάπολη
Θάνατος	5  Απριλίου 1336 Νάπολη
Τόπος ταφής	Basilica of St. Dominic
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	αριστοκράτης
Οικογένεια
Σύζυγος	Αγνή του Περιγκόρ
Τέκνα	Ροβέρτος του Δυρραχίου Κάρολος του Δυρραχίου Λουδοβίκος του Δυρραχίου Στέφανος του Δυρραχίου
Γονείς	Κάρολος Β΄ της Νάπολης και Μαρία της Ουγγαρίας
Αδέλφια	Ελεονώρα του Ανζού Λευκή του Ανζού Μαργαρίτα του Ανζού (1273-1299) Μαρία του Ανζού Άγιος Λουδοβίκος της Τουλούζης Ροβέρτος της Νάπολης Κάρολος Μαρτέλος της Ουγγαρίας Ραϋμόνδος Βερεγγάριος της Άντρια Πέτρος του Έμπολι Φίλιππος Α΄ του Τάραντα
Οικογένεια	Οίκος των Καπετιδών-Ανζού
Αξιώματα και βραβεύσεις
Αξίωμα	Παλατινός Κόμης Κεφαλληνίας και Ζακύνθου Πριγκιπάτο της Αχαΐας Πρίγκιπας της Αχαΐας
Θυρεός
Σχετικά πολυμέσα

Ονομασία και ζητήματα προφοράς

Στο Χρονικόν του Μορέως αναγράφεται ως «Ιωάννης Δε Γραβινάς». Στην παλαιότερη ελληνική βιβλιογραφία απαντά ως: «Ιωάννης κόμης της Γραυΐνης» (1845), «Ιωάννης Γραυίνας» (1887), «Ιωάννης κόμις της Γραυίνης» (1909), «Ιωάννης Γραβίνα» (1928).. Στις πρόσφατες ελληνικές μεταφράσεις, μελέτες και κείμενα, το όνομά του παρατίθεται ως «Ιωάννης της Γραβίνας», ως Ιωάννης Γκραβίνας και με λατινική γραφή: Ιωάννης Gravina, και Ιωάννης de Gravina. Στην ιταλόγλωσση ιστοριογραφία αναφέρεται ως Τζοβάνι ντ' Αντζό (Giovanni d' Angiò), ή Τζοβάνι κόντε ντι Γκραβίνα (Giovanni, conte di Gravina), και ντούκα ντι Ντουράτσο (duca di Durazzo) Επιπλέον, ως Τζοβάνι ντι Ντουράτσο (Giovanni di Durazzo) και Τζοβάνι ντι Γκραβίνα-Ντουράτσο (Giovanni di Gravina-Durazzo). Σε παλιό γαλλικό εγκυκλοπαιδικό λεξικό, το οποίο πρωτοεκδόθηκε τον 17ο αι. και επανεκδόθηκε υπομνηματισμένο το 1820, το όνομά του υπάρχει ως Ζαν ντε Ντυραζό (Jean de Durazzo). Στη γνωστή μελέτη του Jean Longnon για τη Λατινική Αυτοκρατορία της Κωνσταντινούπολης και το Πριγκιπάτο της Αχαΐας (1949), παρατίθεται ως Ζαν ντε Γκραβινά (Jean de Gravina). Στην αγγλόγλωσση βιβλιογραφία εμφανίζεται ως Τζον της Γκραβίνα (John of Gravina)..

Οι ελληνικές παραφράσεις αντικατάστασης του —γκ με —γ παρατηρούνται σε παλαιότερες και νεότερες μεταφράσεις και βρίσκονται σε ευθεία αντίθεση με την ορθή προφορά του g τόσο στη λατινική, στην οποία το -g αποτελεί πρόσθεση του 3ου ΠΚΕ αι., όσο και στην νεότερη εκδοχή προφοράς της ιταλικής γλώσσας. Στην κατωιταλική διάλεκτο το /γ/ προφέρεται ως [g] πριν από τα [a], [ο] και [u]. Το δε -[gr] απαντά ως -[γκρ], για παράδειγμα Grico (Γκρίκο.)

Βιογραφικά στοιχεία

Το οικόσημο του Ιωάννη του Δυρραχίου

Ήταν ο έβδομος γιος του Καρόλου Β΄ της Νάπολης και της Μαρίας των Άρπαντ, κόρης του Στεφάνου Ε΄ της Ουγγαρίας. Μεγαλύτερα αδέλφια του ήταν ο Κάρολος Μαρτέλος τιτουλάριος βασιλιάς της Ουγγαρίας, ο Λουδοβίκος επίσκοπος της Τουλούζης, ο Ροβέρτος της Νάπολης, ο Φίλιππος Α΄ πρίγκιπας του Τάραντα, ο Ραϋμόνδος-Βερεγγάριος κόμης της Άντρια και ο Πέτρος κόμης της Γραβίνας.

To 1312 ηγήθηκε των στρατευμάτων του αδελφού του Ροβέρτου, όταν εκείνος υποστήριξε τον Πάπα Κλήμη Ε΄ στη διαμάχη του με τον νεοστεφθέντα (29 Ιουνίου 1312) αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας Ερρίκο Ζ΄ (διαμάχη Γουέλφων και Γιβελλίνων). Το 1315 διαδέχτηκε τον αδελφό του Πέτρο κόμη της Γραβίνας, όταν αυτός σκοτώθηκε στη μάχη του Μοντεκατίνι. Το 1318 νυμφεύτηκε με τη βία τη Ματθίλδη του Αινώ πριγκίπισσα της Αχαΐας, κόρη της Ισαβέλλας Βιλλεαρδουίνου και έλαβε το Πριγκιπάτο της Αχαΐας, με σκοπό να εξασφαλίσει την εξουσία των Καπετιδών-Ανζού στον Μωρέα. Η Ματθίλδη, όμως, αντιτάχθηκε στον επικείμενο γάμο, προσφεύγοντας στον πάπα, επικαλούμενη άλλο, μυστικό γάμο, που είχε ήδη συνάψει με τον Ούγο ντε Λα Παλίς. Αργότερα ο γάμος του Ιωάννη με τη Ματθίλδη ακυρώθηκε, αλλά ο Ιωάννης συνέχισε να ασκεί την εξουσία του στην Πελοπόννησο μέσω αντιπροσώπων (βάιλων), τους οποίους διόριζε με ετήσια ή διετή θητεία. Το 1321 νυμφεύτηκε την Αγνή του Περιγκόρ, η ομορφιά της οποίας υμνήθηκε από τον Βοκκάκιο και έλαβε ως προίκα 35.000 χρυσά φιορίνα.

Τον Ιανουάριο του 1323 διευθετήθηκε ειρηνικά η μακρά διένεξη μεταξύ του Ιωάννη και του αδελφού του Φιλίππου Α΄ πρίγκιπα του Τάραντα, ο οποίος επικαλείτο δικαιώματα επί του πριγκιπάτου της Αχαΐας, ως απευθείας κληρονομιά από τον πατέρα του. Ο Ιωάννης τελικά, με τη μεσολάβηση του Φλωρεντινού τραπεζίτη Νικολό Ατσαγιόλι, αντάλλαξε τα δικαιώματα επί του πριγκιπάτου με το δουκάτο του Δυρραχίου και 5.000 ουγγιές χρυσού. Έτσι ο κλάδος που δημιούργησε στον Οίκο των Καπετιδών-Ανζού, ονομάστηκε του Δυρραχίου.

Ο Ιωάννης ξεκίνησε το 1324 με ισχυρό στόλο και κατέλαβε την Κεφαλλονιά και τη Ζάκυνθο, καταλύοντας την εξουσία του Ιωάννη Β΄ Ορσίνι, ο οποίος, αρνούμενος να αναγνωρίσει την επικυριαρχία του βασιλιά της Νάπολης, έφυγε από τα νησιά και οχυρώθηκε στην Άρτα. Στην συνέχεια (1325–1326) ο Ιωάννης αποβιβάστηκε στον Μορέα, με στόχο την εδραίωση της κυριαρχίας του Οίκου του εκεί. Είχε σχεδιάσει την επιχείρηση από κοινού με τον αδελφό του Φίλιππο Α΄, ως πρώτο στάδιο εκστρατείας για ανακατάληψη της Κωνσταντινούπολης υπέρ της συζύγου του τελευταίου Αικατερίνης Β΄ των Βαλουά τιτουλάριας Λατίνας αυτοκράτειρας. Η προσπάθεια του Ιωάννη, που είχε χρημοτοδοτηθεί -με αντάλλαγμα την παραχώρηση δύο φέουδων- από τη Φλωρεντινή οικογένεια τραπεζιτών Ατσαγιόλι, δεν επέτυχε και πολλά πράγματα στην Πελοπόννησο. Στη συνέχεια μετέβη στη Φλωρεντία και το 1330 στη Ρώμη, όπου έγινε γερουσιαστής. Το 1333 έγινε κατορθωτό με τη διαμεσολάβηση των Ατσαγιόλι να εξαγοραστούν τα δικαιώματά του επί του πριγκιπάτου της Αχαΐας, τα οποία τελικά παραχώρησε στον ανιψιό του (γιο του αποθανόντος Φιλίππου Α΄ πρίγκιπα του Τάραντα και της Αικατερίνης Β΄ των Βαλουά) Ροβέρτο πρίγκιπα του Τάραντα. Αυτός, υπό την κηδεμονία της μητέρας του, συνέχισε τις δοσοληψίες με τον εμπλεκόμενο τραπεζίτη -και πλέον φεουδάρχη- Νικολό Ατσαγιόλι, οι οποίες επισημοποιήθηκαν το Φεβρουάριο του 1335.

Ο Ιωάννης επέστρεψε στη Νάπολη, φέροντας μέχρι το τέλος του τον τίτλο του δούκα του Δυρραχίου. Απεβίωσε μεταξύ 7ης και 22ας Μαΐου του 1335 και ο τάφος του βρίσκεται στην εκκλησία Σαν Ντομένικο Ματζόρε της Νάπολης.

Οικογένεια

Νυμφεύτηκε το 1318 τη Ματθίλδη του Αινώ, κόρη του Φλωρέντιου των Αβέν και της Ισαβέλλας Α΄ Βιλλεαρδουίνου πριγκίπισσας της Αχαΐας, τίτλο που κληρονόμησε η Ματίλντα. Δεν απέκτησαν απογόνους και διαζεύχθηκαν.

Το 1321 έκανε δεύτερο γάμο με την Αγνή του Περιγκόρ, κόρη του Ηλία Ζ΄ κόμη του Περιγκόρ και παιδιά του ήταν:

• Κάρολος 1323–1348, δούκας του Δυρραχίου, νυμφεύτηκε την κόρη του εξαδέλφου του Μαρία των Καπετιδών-Ανζού-Νάπολης.
• Λουδοβίκος 1324–1362, κόμης της Γκραβίνα, νυμφεύτηκε τη Μαργαρίτα Σανσεβερίνο. Είναι πατέρας του:
  • Καρόλου Γ΄ της Νάπολης.
• Ροβέρτος 1326–1356, κύριος των Καπάτσιο, Μούρο & Μοντάλμπανο.

Ο παρακάτω ισχυριζόταν ότι είναι τέκνο του από την Αγνή, αλλά αυτό αμφισβητείται:

• (;) Στέφανος π. 1320-1380, σταυροφόρος στην Πορτογαλία με το όνομα Εστεβάνο δε Νάπολες. Ιδρυτής του (υποτιθέμενου) κλάδου Νάπολες.

Δείτε επίσης

• Ακροκόρινθος

Πηγές

Ελληνόγλωσσες

• «Γραβίνα (Ιωάννης)». Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν. Δ΄. Αθήνα: Ελευθερουδάκης. 1928. σελ. 107. 

• «Περί τινων πονηματίων και υπομνημάτων αναφερομένων εις την ιστορίαν της Ηπείρου, Αιτωλίας, Ακαρνανίας και των παρακειμένων νήσων». Ελληνομνήμων ή Σύμμικτα Ελληνικά 6: σελ. 350. 1845. http://digital.lib.auth.gr/record/141161/files/5156_6.pdf?version=1. Ανακτήθηκε στις 2016-05-20. 

• Αδαμαντίου, Αδαμάντιος (2015) [1906]. Τα Χρονικά του Μορέως. Συμβολαί εις την φραγκοβυζαντινήν ιστορίαν και φιλολογίαν. (Ηλεκρονική έκδοση). Αθήνα: Πελεκάνος. σελ. 593. ISBN 978-960-400-858-2. 

• Γιαννακόπουλος, Δημήτριος (2001). Το φλωρεντινοκρατούμενο Δουκάτο των Αθηνών (1385-1460) (pdf). (Διδακτορική διατριβή). Αθήνα: Πανεπιστήμιο Αθηνών. σελίδες 48–49. doi:10.12681/eadd/12639. Ανακτήθηκε στις 24 Μαΐου 2016.  Μορφή που εκδόθηκε: Δουκάτο των Αθηνών. Η κυριαρχία των Acciaiuoli. Θεσσαλονίκη: Βάνιας, 2006. ISBN 960-288-148-8.

• Μαλτέζου, Χρύσα (1980). «Λατινοκρατούμενη Ελλάδα. Βενετικές και Γενουατικές κτήσεις». Ιστορία του Ελληνικού Έθνους. Θ΄. Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών. σελίδες 244–278. 

• Μίλλερ, Ουίλλιαμ (1909–1910). Ιστορία της φραγκοκρατίας εν Ελλάδι (1204-1566) (pdf). Α΄. (Μετάφρασις Σπυρ. Π. Λάμπρου, μετά προσθηκών και βελτιώσεων). Αθήνα: Ελληνική Εκδοτική Εταιρεία. Ανακτήθηκε στις 23 Μαΐου 2016.  Ανατύπωση από εκδ. Πελεκάνος (Αθήνα 2013). ISBN 9789604005154.

• Μίλλερ, Ουίλλιαμ (1990). Η ιστορία της φραγκοκρατίας στην Ελλάδα (1204-1566). (Μετάφραση Γιώργου Κουσουνέλου). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. 

• Ντούρου-Ηλιοπούλου, Μαρία (2005). Το φραγκικό πριγκιπάτο της Αχαΐας (1204-1432): ιστορία, οργάνωση, κοινωνία. Θεσσαλονίκη: Βάνιας. σελίδες 45–53. ISBN 960-288-153-4. 

• Παπακωσμά, Κωνσταντίνα (2010). Η αγροτική ζωή στην Πελοπόννησο κατά την ύστερη βυζαντινή εποχή (pdf). (Διδακτορική διατριβή). Αθήνα: Πανεπιστήμιο Αθηνών. σελίδες 56–58. doi:10.12681/eadd/18648. Ανακτήθηκε στις 24 Μαΐου 2016. 

• Παπαρρηγόπουλος, Κωνσταντίνος (1930). Ιστορία του Ελληνικού Έθνους (pdf). Ε΄α. (Συμπλ. «υπό Παύλου Καρολίδου»). Αθήνα: Ελευθερουδάκης. σελίδες 200–203. Ανακτήθηκε στις 28 Μαΐου 2016. 

Ξενόγλωσσες

• Abbate, Francesco (1998). Storia dell'arte nell'Italia meridionale (στα Ιταλικά). II. Ρώμη: Donzelli. σελ. 266. ISBN 978-8-8798-9429-6. Ανακτήθηκε στις 22 Μαΐου 2016. 

• Coniglio, Giuseppe (1961). «Angiò, Giovanni d'». Dizionario biografico degli Italiani tom.III (στα Ιταλικά). Treccani. La cultura italiana. Ανακτήθηκε στις 22 Μαΐου 2016. 

• Heers, Jacques (1995). La Città nel medioevo in occidente: paesaggi, poteri e conflitti (στα Ιταλικά). (Επιμέλεια: Marco Tangheroni). Μιλάνο: Jaka Book. σελίδες 509, 556. ISBN 9788842593423. Ανακτήθηκε στις 24 Μαΐου 2016. 

• Kiesewetter, Andreas (2016). «I grandi ufficiali e le periferie del regno. I dirigenti della cancelleria dei principi di Taranto e dei duchi di Durazzo (ca. 1305-1380)». Στο: Riccardo Rao. Les grands officiers dans les territoires angevins - I grandi ufficiali nei territori angioini. (Ηλεκρονική έκδοση). Ρώμη: École française de Rome. ISBN 9782728312078. Ανακτήθηκε στις 30 Μαΐου 2016. (Γαλλικά) (Ιταλικά)

• Meyer Setton, Kenneth (1976). The Papacy and the Levant, 1204-1571. Φιλαδέλφεια (Πενσυλβ.): American Philosophical Society. ISBN 978-0-8716-9114-9. 

• Tsougarakis, Nickiphoros και Peter Lock, επιμ. (2014). A Companion to Latin Greece. Άμστερνταμ: Brill. ISBN 978-9004284029. 
• (Αγγλικά) Miller, W. (1908) "The Latins in the Levant.  A History of Frankish Greece (1204-1566)" (Cambridge and New York). Αρχειοθετήθηκε 10/11/2017. Ανακτήθηκε 17/06/2017.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Giovanni d'Angiò, Duke of Durazzo. Getty Images. Γλυπτό (λεπτομ.) του Τίνο ντι Καμάινο στην εκκλησία San Domenico Maggiore της Νάπολης. Ανακτήθηκε στις 28.05.2015.