Ιστορία των Εβραίων στον Βόλο
| Το λήμμα παραθέτει τις πηγές του αόριστα, χωρίς παραπομπές. |
Ιστορικές πηγές αναφέρουν ότι ήδη από τον 1ο αιώνα μ.Χ. ζούσαν Εβραίοι στην περιοχή της Μαγνησίας και συγκεκριμένα στον Αλμυρό. Στην αρχαία Δημητριάδα, τον σημερινό δηλαδή Βόλο, αναφέρεται εβραϊκή παρουσία ήδη από τον 2ο αιώνα μ.Χ.
Βυζάντιο και Τουρκοκρατία
ΕπεξεργασίαΤον 12ο αιώνα ο ραβίνος και περιηγητής Βενιαμίν Μπεν Γιονά, από το Τολέδο, αναφέρει ότι στον Αλμυρό συνέχιζε να υπάρχει μια ακμάζουσα κοινότητα 400 περίπου Εβραίων. Η παρουσία τους στον Βόλο συνεχίστηκε αδιάκοπα την περίοδο της τουρκοκρατίας, ενώ αρκετά διπλωματικά έγγραφα του 16ου αιώνα αναφέρονται σε αυτούς.
Η εβραϊκή συνοικία βρισκόταν στη δυτική πλευρά της πόλης και το 1860 αριθμούσε 35 οικίες. Η κατασκευή της συναγωγής ξεκίνησε το 1865 με οικονομική συνδρομή Εβραίων της Θεσσαλονίκης και λειτούργησε το 1870 στη σημερινή της θέση στο κέντρο της εβραϊκής συνοικίας, αντικαθιστώντας μια παλαιότερη πρόχειρη κατασκευή, αλλά κατά τη διάρκεια της Κατοχής ανατινάχτηκε από τους Ναζί. Επίσης στη συνοικία της Νεάπολης υπήρχε εβραϊκό νεκροταφείο.
Οι Εβραίοι του Βόλου στα πλαίσια του Ελληνικού κράτους
ΕπεξεργασίαΌταν το 1881 η πόλη απελευθερώθηκε, υπήρχε μια οργανωμένη εβραϊκή κοινότητα, όπως μαρτυρούν δημοσιεύματα εφημερίδων της εποχής. Η αλλαγή στην εξουσία δεν απέτρεψε τους Εβραίους από το να συνεχίσουν να επιδεικνύουν έντονη παρουσία στην εμπορική, κοινωνική και πνευματική ζωή της πόλης. Το 1888 λειτούργησε για πρώτη φορά το εβραϊκό δημοτικό σχολείο καθώς και η Γαλλική Σχολή Αλλιάνς, ενώ το 1894 ιδρύθηκε η Ιερατική Σχολή.
Καθώς η εβραϊκή κοινότητα είχε νομική υπόσταση και ήταν καλά οργανωμένη, στον Βόλο συνέρρεαν Εβραίοι από διάφορες περιοχές της Ελλάδας, με αποτέλεσμα το 1901 η κοινότητα να φτάσει να αριθμεί 200 οικογένειες και περίπου 1.000 μέλη.
Στις αρχές της δεκαετίας του 1900 ιδρύθηκαν διάφοροι εβραϊκοί, φιλανθρωπικοί κυρίως, αλλά και αθλητικοί σύλλογοι. Έντονη όμως υπήρξε η δραστηριότητα των Εβραίων του Βόλου στην ανάπτυξη της οικονομίας της περιοχής με τη δημιουργία εμπορικών και βιοτεχνικών καταστημάτων καθώς και εργοστασίων που απασχολούσαν ένα σημαντικό αριθμό εργαζομένων. Το 1920 οι Εβραίοι ξεπερνούσαν τα 2.000 άτομα, όμως ο αριθμός τους άρχισε να μειώνεται σταδιακά με αποτέλεσμα το 1935 να αριθμούν σχεδόν 1.250 άτομα και τις παραμονές του Ελληνοϊταλικού Πολέμου μόλις 882 άτομα.
Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και Κατοχή
ΕπεξεργασίαΚατά την διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου πολέμησαν στο μέτωπο 71 Εβραίοι του Βόλου, από τους οποίους σκοτώθηκε στο πεδίο της μάχης ένας ενώ άλλοι δύο έμειναν ανάπηροι. Τον Απρίλιο του 1941 με τη συνθηκολόγηση της Ελλάδας, η πόλη πέρασε στα χέρια των Ιταλών, αλλά οι Εβραίοι δεν αντιμετώπισαν άμεσο κίνδυνο. Μάλιστα όσο η πρωτεύουσα της Μαγνησίας βρισκόταν υπό ιταλική διοίκηση, πολλοί από τους Εβραίους της Θεσσαλονίκης για να αποφύγουν την ανελέητη καταδίωξη από τους Ναζί κατέφυγαν στο Βόλο.
Η κατάσταση άλλαξε δραματικά τον Σεπτέμβριο του 1943, όταν η Ιταλία συνθηκολόγησε με τους συμμάχους και ο Βόλος βρέθηκε υπό την κατοχή των Γερμανών. Τα πρώτα αντιεβραϊκά μέτρα των Γερμανών εκδηλώθηκαν τον Οκτώβριο του 1943, ενώ στις 25 Μαρτίου του 1944 συνελήφθησαν και στάλθηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, όπου και εξοντώθηκαν, 155 Εβραίοι. Όμως υπολογίζεται πως χάρις στις προσπάθειες που κατέβαλαν ο αρχιραβίνος Πεσσάχ, ο μητροπολίτης Ιωακείμ και το ΕΑΜ που φυγάδευσαν αρκετούς διωκόμενους στο Πήλιο σώθηκε το 74% των Εβραίων του Βόλου.
Από την Απελευθέρωση μέχρι σήμερα
ΕπεξεργασίαΜε την αποχώρηση των κατοχικών στρατευμάτων τον Οκτώβριο του 1944, αρκετές εβραϊκές οργανώσεις του εξωτερικού βοήθησαν τους ομοθρήσκους τους να ορθοποδήσουν. Από το 1948 και έπειτα παρατηρήθηκε μετανάστευση των Εβραίων της Ελλάδας προς το Ισραήλ και τις ΗΠΑ. Όπως ήταν φυσικό, οι Εβραίοι του Βόλου δεν υπήρξαν η εξαίρεση. Οι σεισμοί που έπληξαν τη Μαγνησία το 1955 προκάλεσαν μεγάλες ζημιές σε σπίτια και καταστήματα αλλά και στη Συναγωγή που κτίστηκε το 1948 στη θέση της προηγούμενης που είχε ανατιναχτεί από τους Ναζί το 1943. Η βοήθεια πάντως που προσέφεραν η πολιτεία αλλά και ξένοι εβραϊκοί οργανισμοί ήταν καταλυτική.
Το 1960 κτίστηκε νέα συναγωγή στο χώρο των δύο προηγούμενων, η οποία λειτουργεί μέχρι τις μέρες μας, όπως και το καινούργιο εβραϊκό κοιμητήριο παραπλεύρως του χριστιανικού. Το 1998 ο Δήμος Βόλου, για να τιμήσει τα θύματα των ναζιστικών θηριωδιών αλλά και τη συμβολή των Εβραίων στην πόλη, ανήγειρε στην κεντρική πλατεία μνημείο για τα θύματα του Ολοκαυτώματος.
Σήμερα οι Εβραίοι του Βόλου αριθμούν περί τους 120.