Ζαν-Μαρί Γκυστάβ Λε Κλεζιό

Ο Ζαν-Μαρί Γκυστάβ Λε Κλεζιό (Jean-Marie Gustave Le Clézio, γεννημένος στις 13 Απριλίου 1940), γνωστός υπογράφοντας ως J.M.G. Le Clézio, είναι Γάλλος συγγραφέας, τιμημένος το 2008 με Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας.

Ζαν-Μαρί Γκυστάβ Λε Κλεζιό
Γενικές πληροφορίες
Όνομα στη μητρική γλώσσα	J. M. G. Le Clézio (Γαλλικά)
Γέννηση	13  Απριλίου 1940 Νίκαια
Χώρα πολιτογράφησης	Γαλλία Μαυρίκιος
Εκπαίδευση και γλώσσες
Μητρική γλώσσα	Γαλλικά
Ομιλούμενες γλώσσες	Αγγλικά Ισπανικά Ιταλικά Γαλλικά
Σπουδές	Πανεπιστήμιο του Μπρίστολ Πανεπιστήμιο Αιξ-Μασσαλίας University of Nice Sophia Antipolis Πανεπιστήμιο της Προβηγκίας-Αιξ-Μασσαλίας 1 University of Côte d'Azur
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	συγγραφέας μεταφραστής μυθιστοριογράφος δοκιμιογράφος συγγραφέας παιδικής λογοτεχνίας δημοσιογράφος διδάσκων πανεπιστημίου
Αξιοσημείωτο έργο	Το πρόστιμο Désert
Περίοδος ακμής	2008
Περίοδος ακμής	1963
Οικογένεια
Σύζυγος	Jémia Le Clézio
Τέκνα	Anna Jean
Αξιώματα και βραβεύσεις
Βραβεύσεις	βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας (2008) Αξιωματικός της Λεγεώνας της Τιμής Βραβείο Ιδρύματος Πρίγκηπα Πιέρ Stig Dagerman Prize (2008) Βραβείο Ρενοντό (1963) Grand prix de littérature Paul-Morand (1980)
Σχετικά πολυμέσα

Είναι συγγραφέας πάνω από σαράντα έργων (μυθιστορήματα, διηγήματα, νουβέλες, δοκίμια) με έντονο το αυτοβιογραφικό στοιχείο, το στοιχείο της περιπλάνησης και των ταξιδιών αλλά και το στοιχείο της οικολογίας, του μύθου και της ψευδαίσθησης. Ο Λε Κλεζιό είναι από τους πιο μεταφρασμένους γαλλόφωνους συγγραφείς του οποίου τα έργα έχουν μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες της υδρογείου (αγγλικά, γερμανικά, ιταλικά, ισπανικά, καταλανικά, πορτογαλικά, ρωσικά, κινεζικά, ιαπωνικά, κορεατικά, δανέζικα, σουηδικά, ελληνικά, τουρκικά).

Βιογραφία

Η μητέρα του Λε Κλεζιό γεννήθηκε στην πόλη Νις (Γαλλική Ριβιέρα) και ο πατέρας του στο νησί του Αγίου Μαυρικίου (το οποίο ήταν υπό αγγλική κατοχή, αλλά ο πατέρας του ήταν γαλλικής εθνικότητας). Οι πρόγονοι και των δύο γονιών του κατάγονταν από τη Βρετάνη στη δυτική Γαλλία. Ο πρόγονος του πατέρα του Φρανσουά Αλέξις Λε Κλεζιό εγκατέλειψε τη Γαλλία το 1798 και εγκαταστάθηκε με τη γυναίκα και την κόρη του στο νησί του Αγίου Μαυρικίου, το οποίο ήταν τότε στην κατοχή των Γάλλων, μετέπειτα όμως, το 1810, με τους ναπολεόντειους πολέμους, πέρασε στην κατοχή των Βρετανών. Οι Γάλλοι έποικοι έτυχαν ήπιας συμπεριφοράς από τους Βρετανούς και τους επιτράπηκε να διατηρήσουν τα έθιμά τους και τη χρήση της γαλλικής γλώσσας. Παρόλο που ο Λε Κλεζιό δεν έχει ζήσει σε αυτό το νησί παρά μόνο μερικούς μήνες κατά καιρούς, αρέσκεται να αναφέρει ότι είναι κάτοχος της γαλλικής γλώσσας και της μαυρικιανής κουλτούρας. Έχει τη γαλλική και την μαυρικιανή υπηκοότητα και αποκαλεί το νησί αυτό του Ινδικού Ωκεανού «μικρή πατρίδα» του.

Ο Λε Κλεζιό γεννήθηκε στη Νις το 1940 κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου και ενώ ο πατέρας του υπηρετούσε σε τμήμα του Βρετανικού Στρατού στη Νιγηρία (ο Άγιος Μαυρίκιος το 1940 ανήκε ακόμα στους Βρετανούς, ανεξαρτητοποιήθηκε το 1968). Πέρασε τα παιδικά του χρόνια στο Ροκμπιλιέρ (Roquebillière), ένα μικρό χωριό κοντά στη Νις μέχρι το 1948, όταν επιβιβάστηκε με τη μητέρα και τον αδελφό του σε πλοίο για να μεταβούν στη Νιγηρία να συναντήσουν τον πατέρα του.

Αφού σπούδασε Αγγλικά στο Πανεπιστήμιο του Μπρίστολ στην Αγγλία από το 1958 έως το 1959, ολοκλήρωσε τις σπουδές του στο Ινστιτούτο Φιλολογικών Σπουδών του Πανεπιστημίου της Νις. Το 1964 έκανε το μεταπτυχιακό του στο Πανεπιστήμιο του Αιξ-αν-Προβάνς. Μετά από αρκετά χρόνια στο Λονδίνο και στο Μπρίστολ, μετακόμισε στις ΗΠΑ για να εργαστεί ως καθηγητής.

Κατά τη διάρκεια του 1967 υπηρέτησε στο γαλλικό στρατό στην Ταϊλάνδη, αλλά γρήγορα απελάθηκε από τη χώρα για τη διαμαρτυρία του ενάντια στην παιδική πορνεία και στάλθηκε στο Μεξικό να ολοκληρώσει τη θητεία του. Από το 1970 μέχρι το 1974 έζησε με τη φυλή των ιθαγενών Εμπέρα στον Παναμά. Είναι παντρεμένος από το 1975 με την Ζεμιά, η οποία είναι Μαροκινή, και έχει τρεις κόρες (μία από τον πρώτο του γάμο). Από το 1990 μοιράζει το χρόνο του ανάμεσα στο Αλμπουκέρκι του Νέου Μεξικού των Η.Π.Α, τον Άγιο Μαυρίκιο και τη Νις.

Τον Οκτώβριο του 2008 τού απονέμεται το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας. Η πρώτη του αντίδραση ήταν να επιβεβαιώσει ότι αυτή η επιβράβευση δεν πρόκειται να αλλάξει τίποτα στον τρόπο γραψίματός του.

Οι φορμαλιστικές αναζητήσεις των πρώτων χρόνων

Κατά την έκδοση των πρώτων του βιβλίων στη δεκαετία του '60 ο νεαρός συγγραφέας (Το Πρόστιμο, La Fièvre, Le Déluge), προσεγγίζει τους φορμαλισμούς του Νέου Μυθιστορήματος (Nouveau Roman), ιδιαιτέρως εκείνους των Ζωρζ Περέκ (Georges Perec), Μισέλ Μπυτόρ (Michel Butor) και Ναταλί Σαρότ (Nathalie Sarraute).

Τα θέματα που πραγματεύεται-ο πόνος, η αγωνία, η θλίψη στον αστικό κοινωνικό κύκλο-ενέχουν την κληρονομιά της αμφισβήτησης και της καταγγελίας των Υπαρξιστών και πιο πολύ του Αλμπέρ Καμύ (Albert Camus).Το Πρόστιμο ανακαλεί αβίαστα στη μνήμη μας τον Ξένο του Καμύ, αν και θα μπορούσε εξίσου να μας θυμίζει και το Nexus του Χένρυ Μίλλερ (Henry Miller).

Η επίδραση των ταξιδιών και η πολιτιστική εξερεύνηση

Ο Λε Κλεζιό από τα τέλη της δεκαετίας του ’60 παράγει έργα πιο προσωπικά, λιγότερο χαρακτηρισμένα από το φορμαλισμό, χωρίς όμως να χάνει την ικανότητά του για αντίσταση και αμφισβήτηση. Τα έργα του κυριαρχούνται από την εξερεύνηση άλλων πλευρών του κόσμου και τις οικολογικές του ανησυχίες (Terra Amata, Le Livre des fuites, La Guerre) και είναι όλο και πιο πολύ επηρεασμένα από τα ταξίδια του συγγραφέα και τη διαμονή του στα μέρη των Ινδιάνων-ιθαγενών του Μεξικού, όπως το μυθιστόρημα Οι Γίγαντες (Les Geants). Τα δοκίμια του Λε Κλεζιό καθιστούν πασιφανή την στοχαστική περιπλάνησή του, γαλουχημένη από την κουλτούρα των ιθαγενών Εμπέρα (Embera), κουλτούρα με ροπή προς τον πανθεϊσμό, (L’ Extase matérielle),την ψευδαίσθηση και την εμπειρία των ναρκωτικών ουσιών (Mydriase, Haϊ), και πάντα ως επίκεντρο της περιπλάνησης αυτής την αναζήτηση διόδου διαφυγής στη σύγχρονη δυτική αστική κοινωνία.

Ο Λε Κλεζιό οφείλει σε αρκετές ξένες επιρροές την πολιτιστική του οπτική. Ο ίδιος αναφέρει στα έργα που κατέχουν περίοπτη θέση μεταξύ των αναγνωσμάτων του αυτά των ποιητών Τζον Κητς και Γ.Χ. Ώντεν (W.H. Auden). Παραδέχεται κυρίως την επίδραση του Τ.Ν. Σάλιντζερ τον οποίο διαβάζει πιο συχνά, του Ουίλιαμ Φώκνερ (William Faulkner) και του Έρνεστ Χέμινγουεϊ. Από τον πρώτο, ο Λε Κλεζιό κρατά την αντιπαράθεση ανάμεσα στο ατομικό και το ευρύτερο, το κοινωνικό. Από τον δεύτερο το λυρισμό (όλο και περισσότερο πιο φανερό στο έργο του) και την επιρροή του εσωτερικού, ενδόμυχου μονολόγου, της "ροής της συνείδησης". Από τον τρίτο κρατά τα βήματα του συγγραφέα-περιηγητή. Εξίσου επηρεασμένος εμφανίζεται από το μυστικισμό του Λωτρεαμόν, πάνω στον οποίο γράφει μια θέση και εκδίδει πολυάριθμα άρθρα και προλόγους.

Επιπλέον επιρροή τού ασκείται από συγκεκριμένες ιδέες του Ανρί Μισώ (εχθρότητα απέναντι στην κοινωνία, χρήση των ναρκωτικών ως επέκταση της συνείδησης), στον οποίο αφιερώνει μία διατριβή του κατά τη διάρκεια των σπουδών του. Αξιοσημείωτη και η επίδραση του ασυμβίβαστου πνεύματος του Αντονέν Αρτώ τον οποίο ο Λε Κλεζιό χαιρετίζει ως πρόδρομο του ονείρου ενός κόσμου νέου όπου όλα είναι δυνατά. Τελικά, ο Λε Κλεζιό αποδεικνύεται ακόρεστος και ανικανοποίητος αναγνώστης, παθιασμένος με την ανακάλυψη νέων οριζόντων, όπως το εκδηλώνει με την έκδοση δοκιμίων σχετικών με συγγραφείς ποικίλων καταβολών και προσανατολισμών όπως η Μάργκαρετ Μίτσελ, ο Λάο Σε (Lao She), ο Τόμας Μόφολο (Thomas Mofolo), ο Β.Σ. Νάιπολ (V.S. Naipaul) και άλλοι. Αυτή η εξέλιξη αναδύεται με έργα-δημιουργήματα της φαντασίας που πραγματεύονται τα θέματα του ταξιδιού, της παραίσθησης και του στοχασμού και βρίσκουν μια ευνοϊκή απήχηση από το κοινό αρχίζοντας από το Mondo et autres histoires (1978) και κυρίως με την Έρημο (Désert) που εκδόθηκε το 1980.

Θέματα οικογενειακά και αυτοβιογραφικά

Στο μέσο της δεκαετίας του ’80, ο Λε Κλεζιό αρχίζει να προσεγγίζει στα έργα του θέματα πιο προσωπικά, ειδικά μέσα από την επίκληση της οικογένειάς του. Αυτή η πλοκή και οι προσωπικότητες εμπνέονται από τους οικείους του. Ο Αλέξης, ο αφηγητής του Ο Γυρευτής του χρυσού (1985), είναι εμπνευσμένος από τον παππού του συγγραφέα, Λεόν, στον οποίο είναι αφιερωμένο το βιβλίο και ο οποίος απαντάται και στο διήγημα Voyage à Rodrigues (1986).

Αυτή η τάση ενισχύεται με το Onitsha (1991), απόδοση τιμής στα παιδικά χρόνια του Λε Κλεζιό στην Αφρική και συνεχίζεται με τον παππού του εκ νέου στο επίκεντρο στο La Quarantaine (1995). Η αυτοβιογραφική τάση συνάγεται ακολούθως ξεκάθαρα στο Révolutions (2003). Ακολουθεί η μορφή του πατέρα του που γίνεται διάσημη με το L'Africain (2004), πριν ο Λε Κλεζιό εμπνευστεί και από τη μητέρα του για το χαρακτήρα της Ετέλ Μπρυν (Ethel Brun) στο Ritournelle de la faim (2008).

Βιβλία

Όλα τα παρακάτω έργα είναι γραμμένα και έχουν εκδοθεί στα γαλλικά. Δίνεται και ο ελληνικός τίτλος όπως έχει αποδοθεί και σε περίπτωση που έχει κυκλοφορήσει στα ελληνικά.

Μυθιστορήματα

• Le Procès-Verbal - Το Πρόστιμο
• Le Jour où Beaumont fit connaissance avec sa douleur
• Le Livre des fuites (The Book of Flights: An Adventure Story)
• Le déluge (The Flood)
• Terra amata (Terra amata)
• La Guerre (War)
• Voyages de l'autre côté
• Désert - Έρημος
• Le Chercheur d'or - Ο Γυρευτής του χρυσού
• Étoile errante - Περιπλανώμενο Αστέρι
• Onitsha - Ονίτσα
• La Quarantaine
• Poisson d'or - Το χρυσόψαρο
• Hasard suivi de Angoli Mala
• Fantômes dans la rue
• Révolutions
• Ourania - Ουρανία
• Ritournelle de la faim

Δοκίμια

• Le Rêve mexicain ou la pensée interrompue (The Mexican Dream, Or, The Interrupted Thought of Amerindian Civilizations)
• Conversations avec J.M.G. Le Clézio
• Haï
• Mydriase
• Vers les icebergs (Essai sur Henri Michaux)
• L'Inconnu sur la Terre
• Trois Villes saintes
• Dans la maison d'Edith
• Sur Lautréamont
• Diego et Frida - Ντιέγκο και Φρίντα
• Ailleurs
• Enfances
• Le Llano en flammes
• L'Extase matérielle
• L’Africain
• Une lettre de J.M.G. Le Clezio
• Ballaciner
• La liberté pour rêver (Freedom to Dream)
• La liberté pour parler (Freedom to Speak)
• Sur la lecture comme le vrai voyage (On reading as true travel)

Σύντομες ιστορίες

• La Fièvre (Fever)
• Mondo et autres histoires - Μόντο και άλλα διηγήματα
• La ronde et autres faits divers (The Round & Other Cold Hard Facts )
• Printemps et autres saisons
• Awaité Pawana (Pawana)
• La Fête chantée et autres essais de thème amérindien
• Cœur brûle et autres romances
• Tabataba suivi de pawana

Ταξιδιωτικά ημερολόγια

• Voyage à Rodrigues
• Gens des nuages
• Raga. Approche du continent invisible

Συλλογές μεταφρασμένες από τον συγγραφέα στα γαλλικά

• Les Prophéties du Chilam Balam
• Relation de Michoacan
• Sirandanes

Παιδικά Βιβλία

• Celui qui n'avait jamais vu la mer (The Boy Who Had Never Seen the Sea)
• Lullaby
• Les Géants (The Giants)
• Voyage au pays des arbres
• Villa Aurore ; suivi de, Orlamonde
• Villa Aurore
• L'enfant de sous le pont
• La Grande Vie suivi de Peuple du ciel
• Peuple du ciel, suivi de 'Les Bergers
• Balaabilou

Βραβεία και Τιμές

Βραβεία

• 1963 - Βραβείο Τεοφράστ-Ρενοντό για το Le Procès-Verbal (Το Πρόστιμο)
• 1972 - Φιλολογικό Βραβείο Βαλερύ-Λαρμπώ
• 1980 - Βραβείο Λογοτεχνίας Πωλ Μοράν, από τη Γαλλική Ακαδημία
• 1997 - Βραβείο Ζαν Ζιονό
• 1998 - Βραβείο "Πρίγκηπας του Μονακό"
• 2008 - Βραβείο Στιγκ Ντάγκερμαν (Σουηδία)
• 2008 - Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας

Τιμές

Ονομάστηκε Ιππότης της Λεγεώνας της Τιμής στις 25 Οκτωβρίου 1991 και προάχθηκε σε αξιωματικό της Λεγεώνας το 2009. Το 1996 ονομάστηκε αξιωματικός του Τάγματος της Τιμής.

Πηγές

^ "A Frenchman and a geographer". 5th paragraph. London: review is taken from the TLS. April 21, 2006. http://entertainment.timesonline.co.uk/tol/arts_and_entertainment/the_tls/article709674.ece Αρχειοθετήθηκε 2011-09-04 στο Wayback Machine.. Retrieved 9 December 2008. ""Le Clézio's family were originally from Morbihan on the west coast of Brittany. At the time of the Revolution, one of his ancestors, who had refused to enlist in the Revolutionary Army because they had insisted he cut his long hair, fled France with the intention of reaching India, but disembarked on Mauritius, and stayed there"

^ "Internet might have stopped Hitler". comcast.net. 2008-12-07. https://web.archive.org/web/20081209075618/http://www.comcast.net/articles/news-entertainment/20081207/EU.Sweden.Nobel.Le.Clezio/. Retrieved 12 December 2008. ""Though he was born in France, Le Clézio's father is British and he holds dual nationality with Mauritius, where his family has roots""

^ "A Frenchman and a geographer". Adrian Tahourdin. London: The Times Literary Supplement. 2006-04-21. http://entertainment.timesonline.co.uk/tol/arts_and_entertainment/the_tls/article709674.ece Αρχειοθετήθηκε 2011-09-04 στο Wayback Machine.. Retrieved 11 December 2008. ""Le Clezio regards himself as Franco-Mauritian"

^ Angelique Chrisafis (2008-10-10). "Nobel award restores French literary pride". The Guardian. http://www.guardian.co.uk/books/2008/oct/10/nobelprize-france. ""He has joint Mauritian citizenship and calls the island his "little fatherland""

^ a b "Jean-Marie Gustave Le Clezio wins the 2008 Nobel Literature Prize". London: Times Online. 2008-10-09. http://entertainment.timesonline.co.uk/tol/arts_and_entertainment/books/article4913765.ece Αρχειοθετήθηκε 2011-06-16 στο Wayback Machine.. Retrieved 2008-10-09. "Le Clézio, who was born in Nice and has lived in England, New Mexico and South Korea, said that he was touched by the honour. He mentioned his British father, a surgeon, and his childhood in Mauritius and Nigeria. “I was born of a mix, like many people currently in Europe,” he said."

^ della Fazia Amoia, Alba; Alba Amoia, Bettina Liebowitz (2009). Multicultural Writers Since 1945. Westport,Connecticut: Greenwood Publishing Group. ISBN 978-0-313-30688-4.

^ "Jean-Marie Gustave Le Clézio wins Nobel Prize". University of Bristol. 2008-10-10. http://www.bris.ac.uk/news/2008/5946.html. Retrieved 2008-11-07.

^ Marshall, Bill; Cristina Johnston. France and the Americas. ABC-CLIO, 2005. ISBN 1-85109-411-3. p.697

^ Pollard, Niklas; Estelle Shirbon (2008-10-09). ""Nomadic" writer wins Nobel prize". International Herald Tribune. https://archive.today/20130629120739/www.iht.com/articles/reuters/2008/10/09/europe/OUKWD-UK-NOBEL-LITERATURE.php. Retrieved 2008-10-09.

^ Le Clézio, La Conquista divina de Michoacán. Fondo de Cultura Económica

^ Lee Esther (2008-01-02). "Acclaimed French author praises Korean literature". JoongAng Daily. http://joongangdaily.joins.com/article/view.asp?aid=2884578.

^ Yonhap News (2008-10-09). "한국과 각별한 인연 가진 르클레지오" (in Korean). Dong-a Ilbo. http://www.donga.com/fbin/output?f=total&n=200810090575 Αρχειοθετήθηκε 2008-12-11 στο Wayback Machine..

^ "A Frenchman and a geographer". 5th paragraph. London: review is taken from the TLS. April 21, 2006. http://entertainment.timesonline.co.uk/tol/arts_and_entertainment/the_tls/article709674.ece Αρχειοθετήθηκε 2011-09-04 στο Wayback Machine.. Retrieved 9 December 2008. ""Le Clezio received the Academie Francaise's Grand Prix Paul Morand in 1980 for Desert, a novel that revealed a move towards a more expansive and lyrical style. The book has a dual narrative. The first, dated 1909–10, chronicles the tragic fate of a Tuareg clan fleeing across Morocco from their French and Spanish colonial oppressors ("les chrétiens")"."

^ "Maurice : Source d’Inspiration pour le Prix Nobel de Littérature, Jean-Marie Gustave Le Clézio (Lire, "Le Clézio N° 1" , 1994, 22s. )" (in French). Portail Ocean Indie. modéré par CEDREFI. 2008-10-14. https://archive.today/20121209174423/http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:qfubSVNi7v8J:www.mediaterre.org/ocean-indien/actu,20081014083035.html+%22Prix+du+plus+grand+%C3%A9crivain+francophone+du+magazine+Lire%22.&hl=en&ct=clnk&cd=2&client=firefox-a. Retrieved 12 December 2008. "Prix du plus grand écrivain francophone du magazine Lire"

^ "The Nobel Prize in Literature 2008". Nobelprize.org. http://nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/2008/. Retrieved 2008-10-09.

^ Thompson, Bob (2008-10-09). "France's Le Clézio Wins Nobel Literature Prize". The Washington Post. http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2008/10/09/AR2008100900243.html?hpid=topnews. Retrieved 2008-10-09.

^ "Le Clézio uses Nobel lecture to attack information poverty". guardian.co.uk home. 2008-12-08. http://www.guardian.co.uk/books/2008/dec/08/jmg-clezio-nobel-lecture. Retrieved 14 December 2008.

^ THE NOBEL FOUNDATION 2008 (2008-12-07). "THE NOBEL FOUNDATION 2008". Nobel Lecture. THE NOBEL FOUNDATION 2008. http://nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/2008/clezio-lecture_en.html. Retrieved 11 December 2008.

^ "Prix Valery Larbaud". Prix littéraires. 2009. http://www.prix-litteraires.net/prix/440,prix-valery-larbaud.html Αρχειοθετήθηκε 2010-03-04 στο Wayback Machine.. Retrieved 2009-02-16. "Pour l'ensemble de son oeuvre"

^ "Prix Jean Giono" (in French). Fondation Pierre Bergé - Yves Saint Laurent. 2009. https://web.archive.org/web/20090105204458/http://www.fondation-pb-ysl.net/site/Litterature-200.html. Retrieved 2009-02-16. "Grand Prix Jean Giono". Prix littéraires. 2009. http://www.prix-litteraires.net/prix/117,grand-prix-jean-giono.html Αρχειοθετήθηκε 2016-08-16 στο Wayback Machine.. Retrieved 2009-02-16.

^ pour l'ensemble de son œuvre, à l'occasion de la sortie de Poisson d'or 2008

^ "Ritournelle de la faim - Jean-Marie-Gustave Le Clézio" (in French). Ses Prix et Récompenses. ciao.fr. 2008. http://www.lehman.cuny.edu/ile.en.ile/paroles/leclezio.html. Retrieved 2009-02-16. "pour l'ensemble de son œuvre, à l'occasion de la sortie suédoise de Raga. Approche du continent invisible"

^ "Décret du 31 décembre 2008 portant promotion et nomination". JORF 2009 (1): 15. 2009-01-01. PREX0828237D. http://www.legifrance.gouv.fr/WAspad/UnTexteDeJorf?numjo=PREX0828237D. Retrieved 2009-04-05.

^ "Simone Veil, Zidane et Lagardère décorés" (in French). C.M. (lefigaro.fr) avec AFP. lefigaro.fr. 2009-01-01. http://www.lefigaro.fr/actualite-france/2009/01/01/01016-20090101ARTFIG00231-simone-veil-zidane-et-lagardere-decores-.php. Retrieved 2009-04-14. "Le Clézio est pour sa part élevé au grade d'officier"

^ "ORDRE NATIONAL DU MERITE Décret du 14 novembre 1996 portant promotion et". JORF 1996 (266): 16667. 1996-11-15. PREX9612403D. http://www.legifrance.gouv.fr/WAspad/UnTexteDeJorf?numjo=PREX9612403D. Retrieved 2009-04-05.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Η σελίδα του Ιδρύματος Νόμπελ για τον συγγραφέα (Αγγλικά)