Ζάμπια

Η Ζάμπια είναι μια μεσόγεια χώρα στα βόρεια της Νότιας Αφρικής με έκταση 752.614 τ.χλμ. και πληθυσμό 19.610.769, σύμφωνα με την απογραφή του 2022. Πρώην βρετανική αποικία ως Βόρεια Ροδεσία, έγινε ανεξάρτητη το 1964 ως Ζάμπια. Έλαβε την ονομασία της από τον ποταμό Ζαμβέζη που τη διαρρέει. Πρόκειται για το μεγαλύτερο ποταμό στο κράτος. Συνορεύει με τη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό βόρεια, την Τανζανία βορειοανατολικά, το Μαλάουι ανατολικά, τη Μοζαμβίκη, τη Ζιμπάμπουε, την Μποτσουάνα και τη Ναμίμπια νότια και με την Ανγκόλα δυτικά. Το μεγαλύτερο μήκος της χώρας από τον Βορρά προς τον Νότο είναι 821 χιλιόμετρα και από την Ανατολή προς τη Δύση 1.380 χιλιόμετρα. Πρωτεύουσά της είναι η Λουσάκα. Επίσημη γλώσσα είναι η αγγλική.

Δημοκρατία της Ζάμπιας Republic of Zambia
Σημαία Εθνόσημο
Εθνικό σύνθημα: "One Zambia, One Nation" (Μία Ζάμπια, ένα κράτος)
Εθνικός ύμνος: Stand and Sing of Zambia, Proud and Free «Σηκωθείτε και τραγουδήστε για τη Ζάμπια, Περήφανη και Ελεύθερη»
Τοποθεσία της χώρας στον κόσμο Η θέση της Ζάμπιας (πράσινο)
Πρωτεύουσα και μεγαλύτερη πόλη	Λουσάκα 15°25′S 28°17′E
Επίσημες γλώσσες	Αγγλικά Τσιμπέμπα, Τσινγιάνια, Λούντα, Τόνγκα, Σιλόζι, Νκόγια, Λουβάλε, Τουμπούκα, Κάοντε και άλλες 70 τοπικές γλώσσες.
Πολίτευμα	Προεδρική Δημοκρατία
Πρόεδρος	Χακαΐντε Χιτσιλέμα
Ανεξαρτησία Από Ην. Βασίλειο Ισχύον Σύνταγμα	24 Οκτωβρίου 1964 24 Αυγούστου 1991, αναθεωρήθηκε το 1996.
Έκταση  • Σύνολο  • % Νερό  • Σύνορα	752.618 km2 (39η) 1 5.664 km
Πληθυσμός  • Απογραφή 2022   • Πυκνότητα	19.610.769 (65η)  26,1 κατ./km2 (192η)
ΑΕΠ (ΙΑΔ)  • Ολικό  (2016)  • Κατά κεφαλή	64,867 δισ. $ (123η)   3.880 $ (154η)
ΑΕΠ (ονομαστικό)  • Ολικό  (2016)  • Κατά κεφαλή	21,310 δισ. $ (110η)   1.274 $ (141η)
ΔΑΑ (2021)	0,565 (154η) – μεσαίος
Νόμισμα	Κουάτσα (ZMW)
Ζώνη ώρας	Ώρα Κεντρικής Αφρικής (UTC +2)
Internet TLD	.zm
Οδηγούν στα	αριστερά
Κωδικός κλήσης	+260

Φυσική γεωγραφία

Χάρτης της Ζάμπιας

Η χώρα χωρίζεται σε δύο τμήματα, στο βορειοανατολικό και στο νοτιοδυτικό τμήμα, από μια λεπτή λωρίδα της Λαϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό. Στο μεγαλύτερο μέρος του το βορειοανατολικό τμήμα καταλαμβάνεται από τα όρη Μουτσίγκα, με μεγαλύτερο υψόμετρο τα 2.068 μ., στα νότια της λίμνης Τανγκανίκα. Στο νοτιοδυτικό τμήμα της χώρας υπάρχουν πολλά υψίπεδα, που καταλήγουν στις μεγάλες κοιλάδες του Ζαμβέζη και των παραποτάμων του. Ο εν λόγω ποταμός σχηματίζει, στα σύνορα με τη Ζιμπάμπουε, τους Καταρράκτες της Βικτόριας, οι οποίοι έχουν ύψος 108 μ. Εξάλλου, στη Ζάμπια βρίσκονται και πολλές λίμνες, όπως η Μπαγκουέλου στα βορειοδυτικά και η τεχνητή λίμνη Καρίμπα, η οποία δημιουργήθηκε το 1961. Η Καρίμπα βρίσκεται στη συμβολή με τον Καφούε, μεγαλύτερο ποταμό που ρέει ολόκληρος στη Ζάμπια.

Μορφολογία εδάφους

Η Ζάμπια παρουσιάζει κυρίως ορεινή διαμόρφωση με πολλά οροπέδια. Το μέσο υψόμετρο της χώρας είναι 1.000 - 1.500 μέτρα. Ο κυριότερος ορεινός όγκος της χώρας, τα όρη Μουτσίνγκα, βρίσκεται στο βόρειο τμήμα της, όπου εντοπίζεται και η ψηλότερη κορυφή της χώρας, με υψόμετρο 2.370 μέτρα. Μεγάλα υψόμετρα σημειώνονται και στο οροπέδιο Εμπάλα, στο βόρειο τμήμα της Ζάμπιας (μέχρι 2.000 μ.), όπως και στα όρη Μουίνγκα (2.340 μέτρα).

Υδρογραφία

Μεγαλύτερος ποταμός της χώρας είναι ο Ζαμβέζης. Το συνολικό του μήκος είναι 2.660 χιλιόμετρα και η λεκάνη αποστράγγισής του εκτείνεται σε 1.295.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Οι πηγές του βρίσκονται στη βορειοδυτική Ζάμπια και στην Ανγκόλα. Ρέει στο ανατολικό τμήμα της Ανγκόλα και στο δυτικό τμήμα της Ζάμπιας σε κατεύθυνση Βορρά - Νότου και στη συνέχεια στρέφεται προς τα ανατολικά, σχηματίζει το φυσικό σύνορο ανάμεσα στη Ζάμπια και τη Ζιμπάμπουε, εισέρχεται στο έδαφος της Μοζαμβίκης, στρέφεται προς τα νοτιοανατολικά και εκβάλλει στον Ινδικό ωκεανό.

Οι καταρράκτες της Βικτορίας

Στον ρου του Ζαμβέζη σχηματίζονται αρκετοί καταρράκτες, οι σημαντικότεροι από τους οποίους είναι οι καταρράκτες Ενγκόγκε και οι καταρράκτες της Βικτόριας. Παρ` όλα αυτά, ο ποταμός είναι πλωτός σε μεγάλο μήκος του. Άλλοι ποταμοί της χώρας είναι ο Λουάνγκουα και ο Τσαμπέζι, στο ανατολικό τμήμα της, ο Καφούε (παραπόταμος του Ζαμβέζη, μήκους 1.570 χιλιομέτρων), στην κεντρική Ζάμπια, και ο Λουαπούλα, που αποτελεί το φυσικό σύνορο σε μεγάλο μέρος της μεθορίου με τη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό. Στο βόρειο τμήμα της Ζάμπιας βρίσκεται η λίμνη Τανγκανίκα (έκταση 31.900 τετρ. χλμ.), η οποία βρέχει επίσης τη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, την Τανζανία και το Μπουρούντι και της οποίας μόνο ένα μικρό τμήμα ανήκει στη Ζάμπια, καθώς και η λίμνη Μουέρου (έκταση 4.340 τετρ. χλμ.), η οποία ανήκει και στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό. Η λίμνη Μπανγκουεούλου (έκταση 5.000 τετρ. χλμ.) βρίσκεται στο βορειοανατολικό τμήμα της Ζάμπιας, ενώ στο νότιο τμήμα της, πάνω στο ρου του ποταμού Ζαμβέζη, βρίσκεται η τεχνητή λίμνη Καρίμπα (έκταση 5.000 τετρ. χλμ), η οποία βρέχει και τη Ζιμπάμπουε.

Κλίμα

Η Ζάμπια βρίσκεται στην τροπική ζώνη, αλλά το κλίμα της, κυρίως εξαιτίας του μεγάλου υψομέτρου, είναι υποτροπικό. Διακρίνονται τρεις διαφορετικές εποχές. Από τον Μάιο έως τον Αύγουστο ο καιρός είναι ψυχρός και ξερός. Στην περίοδο από τον Αύγουστο έως τον Οκτώβριο επικρατεί θερμό και ξερό κλίμα, ενώ από τον Οκτώβριο έως τον Μάιο ο καιρός είναι θερμός και υγρός και σημειώνονται πολλές βροχοπτώσεις. Η μέση θερμοκρασία του Ιουλίου, που είναι ο ψυχρότερος μήνας, είναι 17 °C, ενώ του Ιανουαρίου, που είναι ο θερμότερος μήνας, είναι 22 °C. Το μεγαλύτερο μέρος των βροχοπτώσεων σημειώνεται στη Ζάμπια από τον Νοέμβριο έως τον Απρίλιο με τη μορφή των τροπικών καταιγίδων. Το ύψος των ετήσιων βροχοπτώσεων κυμαίνεται από 762 χιλιοστόμετρα, στο νότιο τμήμα της χώρας, ως 1.397 χιλιοστόμετρα, στο βόρειο τμήμα της. Μεγάλο τμήμα του εδάφους περιβάλλεται από τη σαβάνα, που παρουσιάζει ποικιλομορφία. Μεταξύ των λιμνών Μπανγκεούλου, Τανγκανίκα και Μουέρου βρίσκεται η βροχερή περιοχή του βορρά, με δάσος ισημερινού τύπου.

Χλωρίδα και πανίδα

Στο τοπίο της Ζάμπιας κυριαρχεί η σαβάνα με θάμνους, ψηλά χόρτα και μικρά δέντρα. Στο νοτιοδυτικό τμήμα της υπάρχουν τροπικά δάση, τα οποία καλύπτουν περίπου το 28% της επιφάνειας της χώρας και στα οποία συναντιέται μεγάλη ποικιλία δέντρων. Πάνω από το 8% της έκτασης της Ζάμπιας βρίσκεται σε καθεστώς κρατικής προστασίας μέσα στα πλαίσια των 19 εθνικών πάρκων της. Μέσα στη μεγάλη ποικιλία της χλωρίδας της Ζάμπιας περιλαμβάνεται και ο πάπυρος, που φυτρώνει στις όχθες των λιμνών της. Αναλόγως πλούσια με την άγρια χλωρίδα της χώρας είναι και η άγρια πανίδα της. Στη Ζάμπια υπάρχουν ελέφαντες, ρινόκεροι, ιπποπόταμοι, λεοπαρδάλεις, λιοντάρια, ύαινες, αγριόγατες, αντιλόπες, καμηλοπαρδάλεις, πίθηκοι, ζέβρες, αγριόχοιροι, βουβάλια, κροκόδειλοι και πολλά είδη ερπετών, πτηνών και εντόμων. Καθώς η Ζάμπια είναι μία από τις πιο βιομηχανοποιημένες χώρες της Αφρικής, η ατμοσφαιρική ρύπανση και η όξινη βροχή αποτελούν σημαντικούς κινδύνους για τη χλωρίδα και την πανίδα της.

Ιστορία

Μέχρι τον 20ό αιώνα

Σύμφωνα με τα αρχαιολογικά δεδομένα, η Ζάμπια κατοικήθηκε στο απώτατο παρελθόν: το 1921 ανακαλύφθηκαν λείψανα του λεγόμενου homo rhodesiensis (άνθρωπος της Ροδεσίας), ο οποίος έζησε πριν από 1.000.000–2.000.000 χρόνια. Έχουν επίσης εντοπιστεί πολλοί οικισμοί και υλικά κατάλοιπα της Λίθινης Εποχής και της Πρώιμης Εποχής του Σιδήρου. Μετά από μια σειρά μετακινήσεων διαφόρων φύλων, από τον 11ο ως τον 18ο αιώνα, εγκαταστάθηκαν στη χώρα τα διάφορα φύλα Μπαντού, που κυριαρχούν και σήμερα (η φυλή Μπέμπα, η φυλή Τόνγκα κ.α.). Οι πρώτοι Ευρωπαίοι που έφτασαν στη Ζάμπια ήταν οι Πορτογάλοι μιας εμπορικής αποστολής που εγκαταστάθηκε στην περιοχή της λίμνης Μουέρου το 1798. Το 1851 ο Σκότος Ντέιβιντ Λίβινγκστον έφτασε στον άνω ρου του Ζαμβέζη. Στη συνέχεια, το 1855 ανακάλυψε τους καταρράκτες της Βικτορίας και εξερεύνησε ολόκληρη τη λεκάνη του Ζαμβέζη. Η Βρετανική Εταιρεία της Νότιας Αφρικής, που ιδρύθηκε από τον Σέσιλ Ρόουντς, έκανε συμφωνίες με τους φυλάρχους της περιοχής, στα τέλη της δεκαετίας του 1880 και στις αρχές της δεκαετίας του 1890, για την αποκλειστική εκμετάλλευση των μεταλλευτικών δικαιωμάτων της περιοχής. Το 1895 η περιοχή που ήταν υπό τον έλεγχο της Βρετανικής Εταιρείας Νότιας Αφρικής, ονομάστηκε Ροδεσία προς τιμή του ιδρυτή της Εταιρείας, Σέσιλ Ρόουντς.

20oς αιώνας

Το 1911 οι κτήσεις της Εταιρείας Νότιας Αφρικής διαιρέθηκαν σε δύο διοικητικές ενότητες, τη Βόρεια Ροδεσία, που αντιστοιχεί στη σημερινή Ζάμπια, και τη Νότια Ροδεσία, που αντιστοιχεί στη σημερινή Ζιμπάμπουε. Η σημερινή επικράτεια της Ζάμπιας αντιστοιχεί στη Βόρεια Ροδεσία του 1911. Το 1924 η περιοχή ανακηρύχθηκε βρετανικό προτεκτοράτο. Το 1920 περίπου ανακαλύφθηκε ο χαλκός. Τα ορυχεία της Ζάμπιας άρχισαν να αναπτύσσονται και μέχρι την έκρηξη του Β΄ Παγκόσμιου πολέμου, η χώρα ήταν από τους μεγαλύτερους παραγωγούς χαλκού του κόσμου. Η Βρετανική Εταιρεία Νότιας Αφρικής διατήρησε την εκμετάλλευσή τους ως το 1960. Με την οικονομική ανάπτυξη της περιοχής, Ευρωπαίοι τεχνικοί και διοικητικοί άρχισαν να συρρέουν στη χώρα. Το 1924 ήταν εγκαταστημένοι στη Ζάμπια 4.000 Ευρωπαίοι. Το 1935 η πρωτεύουσα της χώρας μεταφέρθηκε στη Λουσάκα.

Το 1953 η Βρετανία δημιούργησε την Κεντροαφρικανική Ομοσπονδία της Ροδεσίας και της Νυασαλάνδης, στην οποία συμμετείχαν η Βόρεια Ροδεσία (Ζάμπια), η Νότια Ροδεσία (Ζιμπάμπουε) και η Νυασαλάνδη (Μαλάουι). Το αντιαποικιακό κίνημα των Αφρικανών είχε στο μεταξύ δραστηριοποιηθεί μέσω του Ενωμένου Εθνικού Κινήματος Ανεξαρτησίας και του Εθνικού Αφρικανικού Κογκρέσου. Η Κεντροαφρικανική Ομοσπονδία διαλύθηκε το 1963.

Οι πρώτες εκλογές για την ανάδειξη Εθνοσυνέλευσης στη Βόρεια Ροδεσία ήταν ταραγμένες και διεξήχθησαν στις 22 Ιανουαρίου του 1964. Το αβυσσαλέο μίσος μεταξύ οπαδών του Κόμματος Εθνικής Ανεξαρτησίας του Κένεθ Καούντα και του Εθνικού Αφρικανικού Κογκρέσου του Χάρι Νκουμπούλα εκδηλώθηκε βίαια το 1963. Κανείς, όμως, δεν αμφισβήτησε τα αποτελέσματα των εκλογών του επόμενου Αυγούστου, που ανέδειξαν νικητή τον Κένεθ Καούντα.

Στις 24 Οκτωβρίου του 1964 η χώρα έγινε ανεξάρτητη, με το όνομα Δημοκρατία της Ζάμπιας, μέσα στα πλαίσια της Βρετανικής Κοινοπολιτείας. Ένα εθνικιστικό κόμμα, το Εθνικό Κόμμα της Ανεξαρτησίας, κέρδισε τις εκλογές και ο ηγέτης του Κένεθ Καούντα έγινε πρόεδρος της Δημοκρατίας. Στα τέλη της δεκαετίας του 1960 εφάρμοσε μια πολιτική εθνικοποιήσεων, που αφορούσε κατά κύριο λόγο τη βιομηχανία χαλκού, αλλά επεκτάθηκε και σε άλλες βιομηχανίες, σε επιχειρήσεις, στην έγγεια ιδιοκτησία και στα εκμισθούμενα ακίνητα. Κατάφερε να ενώσει την πολυφυλετική κοινωνία της Ζάμπιας, φρόντισε για τη δημόσια εκπαίδευση και για τη δημόσια ιατροφαρμακευτική περίθαλψη των κατοίκων.

Με το Σύνταγμα του 1973 ο Κένεθ Καούντα επέβαλε τη μονοκομματική διακυβέρνηση της χώρας από το Εθνικό Κόμμα της Ανεξαρτησίας. Τη δεκαετία του 1970 ο Καούντα υποστήριξε τους αντάρτες που βρίσκονταν σε ένοπλη αναμέτρηση με τα καθεστώτα των γειτονικών χωρών της Μοζαμβίκης, της Νότιας Αφρικής, της Ανγκόλα και της Ροδεσίας (Ζιμπάμπουε), παρέχοντάς τους μια σειρά διευκολύνσεων και την ευχέρεια να καταφεύγουν στη Ζάμπια. Στο μεταξύ, η οικονομία της χώρας, που είχε δεχθεί ισχυρό πλήγμα με την επιβολή κυρώσεων από τον ΟΗΕ στη γειτονική Ροδεσία το 1965, συνέχισε να επιδεινώνεται εξαιτίας της διεθνούς μείωσης της τιμής του χαλκού από τα μέσα της δεκαετίας του 1970 και εξής. Το εξωτερικό χρέος της χώρας διογκώθηκε και το βιοτικό επίπεδο των κατοίκων της χειροτέρευσε. Μπροστά στην αυξανόμενη δυσαρέσκεια το καθεστώς Καούντα διέκοψε την οικονομική πολιτική λιτότητας που είχε ακολουθήσει με τις συμβουλές του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, περιόρισε την αποπληρωμή των ξένων πιστωτών της χώρας και έλαβε μια σειρά μέτρων κοινωνικής πρόνοιας.

Στις εκλογές του 1988 εκλέχτηκε στη θέση του προέδρου ο Κένεθ Καούντα. Όμως η δεινή οικονομική θέση της χώρας και τα μέτρα που πήρε για τη βελτίωση των οικονομικών δεικτών (περικοπή κρατικών δαπανών, μείωση επιδοτήσεων κλπ.) οδήγησαν σε σοβαρές ταραχές. Ο Καούντα αναγκάστηκε να υποχωρήσει στις πιέσεις του δυσαρεστημένων πολιτών και επέτρεψε, με νόμο, την ίδρυση και άλλων πολιτικών κομμάτων. Ο Φρέντερικ Τσιλούμπα, πρόεδρος του νεοσύστατου κόμματος Κίνημα για την Πολυκομματική Δημοκρατία, κέρδισε τις εκλογές του 1991 και εκλέχτηκε πρόεδρος της χώρας. Ο Κένεθ Καούντα παραιτήθηκε από την ηγεσία του κόμματός του και διάδοχός του αναδείχτηκε ο Κέμπι Μουσοκοτουάνε. Στις εκλογές του 1996 ο Τσιλούμπα εκλέχτηκε πρόεδρος της Ζάμπιας.

Σημερινή πολιτική κατάσταση

Στις εκλογές του 2001, πρόεδρος αναδείχτηκε ο Λέβι Μουαναγουάσα αλλά τουλάχιστον δύο κόμματα αμφισβήτησαν τα αποτελέσματα. Τελικά τα δύο κόμματα κράτησαν την πλειοψηφία στην Εθνική Συνέλευση. Ο Μουαναγουάσα επανεξελέγη το 2006 αλλά απεβίωσε εν ενεργεία το 2008, έπειτα από εγκεφαλικό επεισόδιο. Στις 19 Αυγούστου του 2008, ημέρα θανάτου του Μουαναγουάσα, έγινε πρόεδρος ο αντιπρόεδρος Ρουπία Μπάντα. Μετά τον θάνατο του διαδόχου του, του εκλεγμένου προέδρου Μάικλ Σάτα το 2014, υπηρεσιακός πρόεδρος ανέλαβε ο Γκάι Σκοτ.

Δημογραφία

Η εγκατάσταση του σημερινού πληθυσμού συντελέστηκε στις πιο πρόσφατες εποχές. Προηγήθηκε η κατά κύματα εγκατάσταση άλλων πληθυσμών, όπως οι Βουσμάνοι κατά τα αρχαία χρόνια, οι Οτεντότοι στα υψίπεδα, οι Μπατούα στη λίμνη Μπανγκουεούλου, οι Μπατόνγκα τον 12ο αιώνα και οι Λόζι, τους οποίους οι Βρετανοί ονόμασαν Μπαρότσε (εξ ου και Μπαροτσελάνδη ονομάστηκε το λεκανοπέδιο του Ζαμβέζη, όπου εγκαταστάθηκαν). Οι κάτοικοι της χώρας ανήκουν σε φυλές που ομιλούν τη γλώσσα Μπαντού. Περισσότερες από 70 εθνοτικές ομάδες που κατοικούν στη Ζάμπια ανήκουν στην ομογλωσσία των Μπαντού. Σημαντικότερες εξ αυτών είναι οι Μπατόνγκα (Τόνγκα, στον Νότο), Μπαμπέμπα (οι Μπέμπα του Βορρά), Νιάνζα, Μπαλούντα, Μπαμπούε και Λόζι. Σχεδόν το 99% του συνολικού πληθυσμού είναι αφρικανικής καταγωγής. Ελάχιστοι Ευρωπαίοι ζουν στη Ζάμπια σήμερα, περίπου 1,3%. Το 40% του συνόλου των κατοίκων ζει στις πόλεις. Η χώρα διαιρείται διοικητικά σε 9 διαμερίσματα: Ανατολικό, Βόρειο, Βορειοδυτικό, Δυτικό, Κεντρικό, Κόπερμπελτ, Λουαπούλα, Λουσάκα και Νότιο. Η Κόπερμπελτ αποτελεί, όπως λέει και το όνομά της, τη ζώνη παραγωγής χαλκού. Εκεί βρίσκονται οι σημαντικότερες πόλεις στη χώρα, όπως η Τσινγκόλα.

Δημογραφικά στοιχεία

Εξέλιξη του πληθυσμού της Ζάμπιας (1961–2003)

Η Ζάμπια έχει πληθυσμό 19.610.769 κατοίκους, σύμφωνα με την απογραφή του 2022.

Το προσδόκιμο ζωής στο σύνολο του πληθυσμού, σύμφωνα με εκτιμήσεις του 2019 του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας ήταν 62,5 χρόνια (59,5 χρόνια οι άνδρες και 65,4 οι γυναίκες).

Πόλεις

Η Λουσάκα, πρωτεύουσα της Ζάμπιας από το 1935 (μέχρι τότε πρωτεύουσα ήταν το Λίβινγκστον), είναι μια σύγχρονη πόλη, που βρίσκεται σε ένα οροπέδιο στο νότιο τμήμα της χώρας, σε υψόμετρο 1.280 μέτρων. Είναι η μεγαλύτερη πόλη της Ζάμπιας και αποτελεί το οικονομικό και διοικητικό της κέντρο. Ο πληθυσμός της ανέρχεται σε 982.000 κατ. Ιδρύθηκε το 1905 από Ευρωπαίους αποίκους. Το όνομά της το πήρε από έναν τοπικό Αφρικανό ηγέτη. Το Κίτουε, που ιδρύθηκε το 1936 ως κέντρο εξόρυξης χαλκού, σήμερα αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα αστικά κέντρα της Ζάμπιας. Ο πληθυσμός του φτάνει τις 338.207. Άλλες μεγάλες πόλεις είναι η Ντόλα, πρωτεύουσα της επαρχίας Κόπερμπελτ και σημαντικό βιομηχανικό κέντρο της χώρας, με 376.311 κατ., η Μουφουλίρα με 152.944 κατ., η Τσίνγκολα με 187.130 κατ. κ.ά.

Γλώσσα

Επίσημη γλώσσα στη χώρα είναι η αγγλική. Ωστόσο, περισσότερες από 70 τοπικές διάλεκτοι ομιλώνται σε ολόκληρο το κράτος, όπως η Νιάνζα, η Μπέμπα, η Τόνγκα, η Λόζι και άλλες.Οι τηλεοπτικές εκπομπές χρησιμοποιούν την αγγλική γλώσσα, ενώ στις ραδιοφωνικές εκπομπές χρησιμοποιούνται και οι επικρατέστερες τοπικές γλώσσες.

Σύνθεση πληθυσμού

Το 98,7% των κατοίκων της Ζάμπιας είναι Αφρικανοί και μόλις το 1,1% Ευρωπαίοι, ενώ υπάρχει και ένα 0,2% Ασιατών (κυρίως Ινδών). Στη Ζάμπια κατοικούν σχεδόν αποκλειστικά φυλές Μπαντού. Στις βόρειες περιοχές κατοικούν μέλη της φυλής Μπέμπα, που αποτελούν περίπου το 36,2% του πληθυσμού, και στις νότιες περιοχές της χώρας κατοικούν κυρίως μέλη της φυλής Τόνγκα, που αποτελούν το 15,1% του πληθυσμού. Το υπόλοιπο τμήμα του πληθυσμού της Ζάμπιας αποτελείται από τις εθνοφυλετικές ομάδες των Μαλάουι (13,7%), των Λόζι (9,3%), των Λούντα (6,3%), των Λουένα (5%) κ.ά. Συνολικά οι Αφρικανοί κάτοικοι της χώρας ανήκουν σε περισσότερες από 70 διαφορετικές φυλές Μπαντού.

Θρησκεία

Το 72% περίπου των κατοίκων της Ζάμπιας είναι χριστιανοί (33% προτεστάντες, 26% ρωμαιοκαθολικοί, 9% οπαδοί χριστιανικών δογμάτων αναμεμιγμένων με τοπικά ανιμιστικά στοιχεία). Επίσης, υπάρχουν 170.861 Μάρτυρες του Ιεχωβά και 2.758 Μορμόνοι της Εκκλησίας του Ιησού Χριστού των Αγίων των Τελευταίων Ημερών. Οι υπόλοιποι κάτοικοι, περίπου το 27% του πληθυσμού, ακολουθούν τοπικές ανιμιστικές θρησκείες, ενώ υπάρχει και μια μικρή μουσουλμανική κοινότητα και λίγοι ινδουιστές. Οι εκτιμήσεις για τις θρησκευτικές πεποιθήσεις του πληθυσμού παρουσιάζουν αποκλίσεις.

Διακυβέρνηση

Η χώρα είναι Προεδρική Δημοκρατία με τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας να είναι αρχηγός κράτους και αρχηγός κυβέρνησης. Η θητεία του είναι πενταετής και διορίζει το υπουργικό συμβούλιο. Το Κοινοβούλιο αποτελείται από 150 μέλη και ασκεί τη νομοθετική εξουσία. Οι βουλευτές εκλέγονται με άμεση καθολική ψηφοφορία για πενταετή θητεία. Η χώρα έχει Σύνταγμα από τις 24 Αυγούστου του 1991.

Πολίτευμα και Συνταγματικοί θεσμοί

Σύμφωνα με το ισχύον Σύνταγμα του 1991, η Ζάμπια είναι πολυκομματική προεδρική Δημοκρατία. Ο πρόεδρος, που ασκεί και καθήκοντα πρωθυπουργού, εκλέγεται για πενταετή θητεία. Το νομοθετικό σώμα, η Εθνοσυνέλευση, αποτελείται από 150 μέλη, επίσης πενταετούς θητείας. Υπάρχει και ένα 27μελές συμβουλευτικό σώμα, το Συμβούλιο των Αρχηγών, στο οποίο συμμετέχουν οι 27 σημαντικότεροι φύλαρχοι. Τα μέλη της Εθνοσυνέλευσης και ο πρόεδρος εκλέγονται με γενικές εκλογές, στις οποίες δικαίωμα ψήφου έχουν όλοι οι πολίτες της Ζάμπιας που έχουν συμπληρώσει το 18ο έτος της ηλικίας τους.

Υγεία και πρόνοια

Η δημόσια υγεία στη Ζάμπια δε βρίσκεται σε ικανοποιητικό επίπεδο. Ασθένειες όπως η φυματίωση και η λέπρα και διάφορες μολύνσεις είναι συνηθισμένες, ενώ συχνό είναι και το φαινόμενο της βλάβης της υγείας λόγω ασιτίας.

Εκπαίδευση

Η εκπαίδευση παρέχεται δωρεάν και είναι υποχρεωτική από την ηλικία των 7 έως την ηλικία των 15 χρόνων. Σχεδόν όλα τα παιδιά φοιτούν στα σχολεία της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, αλλά μόνο το ένα τέταρτο απ` αυτά συνεχίζει στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Υπάρχουν δύο πανεπιστήμια.

Ένοπλες Δυνάμεις

Ο στρατός ξηράς και η πολεμική αεροπορία της Ζάμπιας αριθμούν 1.228.385 άντρες (2002), ενώ η χώρα δε διαθέτει πολεμικό ναυτικό.

Διοικητική διαίρεση

Διοικητική διαίρεση της χώρας

Η Ζάμπια διαιρείται σε 9 επαρχίες και 72 συνοικίες. Οι επαρχίες:

• Ανατολική
• Βόρεια
• Βορειοδυτική
• Δυτική
• Κεντρική
• Κόππερμπελτ
• Λουαπούλα
• Λουσάκα
• Νότια

Οικονομία

Ορυχείο χαλκού

Η χώρα διαθέτει ορυκτό πλούτο και επιπλέον μπορεί να είναι αυτάρκης στην παραγωγή τροφίμων. Πρόκειται για μία από τις χώρες με τη μεγαλύτερη παραγωγή χαλκού στον κόσμο. Βάση της οικονομίας της αποτελεί η εξόρυξη χαλκού. Ωστόσο, οι εξαγωγές χαλκού επλήγησαν τη δεκαετία του 1980 από τη διεθνή πτώση στις τιμές του προϊόντος. Στο υπέδαφος της χώρας υπάρχουν επίσης μεγάλες ποσότητες μολύβδου, κοβαλτίου και ψευδαργύρου. Η ενέργεια προέρχεται κυρίως από υδροηλεκτρικά εργοστάσια.

Η κακοδιαχείριση και η διαφθορά συνετέλεσαν στην επαύξηση των οικονομικών προβλημάτων κατά την ίδια περίοδο. Τη δεκαετία του 1990 η κυβέρνηση συνεργάστηκε με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και προέβη στη λήψη μέτρων, όπως η υποτίμηση του νομίσματος και οι ιδιωτικοποιήσεις των κρατικών εταιρειών. Τα μέτρα αυτά οδήγησαν σε αύξηση της ανεργίας και σε αυξημένα οικονομικά προβλήματα. Νόμισμα της χώρας είναι το Κουάτσα το οποίο αντικατέστησε τη Λίρα της Ζάμπιας το 1968.

Ο πρωτογενής τομέας δεν είναι ανεπτυγμένος και περιορίζεται στο να ικανοποιεί εσωτερικές ανάγκες. Το ίδιο συμβαίνει και με την κτηνοτροφία. Καλλιεργούνται ζαχαροκάλαμο, μανιόκα, καπνά, κεχρί, καλαμπόκι, αραχίδες. Εκτρέφονται βοοειδή και αιγοπρόβατα.

Το ΑΕΠ της Ζάμπιας ήταν 8,5 δισ. δολάρια το 2001 και το κατά κεφαλήν ΑΕΠ 870 δολάρια. Εθνικό νόμισμα είναι το Κουάτσα της Ζάμπιας, που υποδιαιρείται σε 100 ενγκουέε. Η ισοτιμία κουάτσα - δολαρίου ΗΠΑ τον Ιανουάριο του 2002 ήταν 3.848 κουάτσα προς 1 δολάριο. Το εξωτερικό χρέος της χώρας ήταν 5,8 δισ. δολάρια το 2001, ενώ ο πληθωρισμός έφτασε το 21,5% το 2001. Το 27,2% της επιφάνειας της χώρας αποτελείται από δασικές εκτάσεις, το 47,2% είναι βοσκότοποι και λιβάδια και το 7% είναι καλλιεργήσιμη γη.

Γεωργία, υλοτομία, αλιεία και κτηνοτροφία

Ο πρωτογενής τομέας συνεισφέρει το 24% του ΑΕΠ και απασχολεί το 85% του οικονομικά ενεργού πληθυσμού. Πολλοί από τους κατοίκους της χώρας καλλιεργούν καλαμπόκι, κασάβα και άλλα είδη για προσωπική χρήση. Υπάρχει μια κατηγορία μεγάλων αγροκτημάτων στη Ζάμπια, τα οποία τα κατέχουν Ευρωπαίοι, και στα οποία εφαρμόζονται σύγχρονες μέθοδοι καλλιέργειας και οργάνωσης της αγροτικής παραγωγής, με αποτέλεσμα να παράγουν το ήμισυ περίπου της συνολικής αγροτικής παραγωγής της χώρας. Τα σημαντικότερα προϊόντα της γεωργικής παραγωγής της Ζάμπιας είναι το καλαμπόκι, ο καπνός, τα φιστίκια, το βαμβάκι, η κασάβα, το ζαχαροκάλαμο, διάφορα φρούτα κ.ά. Στη χώρα εκτρέφονται βοοειδή, αιγοπρόβατα, χοίροι και πουλερικά. Επίσης, σημαντική είναι και η παραγωγή της υλοτομίας. Είναι συχνό το φαινόμενο της καλλιέργειας δασικών εκτάσεων που εκχερσώνονται και γι` αυτόν τον λόγο οι κυβερνήσεις της Ζάμπιας εφαρμόζουν κατά καιρούς φιλόδοξα προγράμματα αναδάσωσης.

Ορυκτός πλούτος

Ο δευτερογενής τομέας στη Ζάμπια παράγει το 25% του ΑΕΠ και απασχολεί το 6% του οικονομικά ενεργού πληθυσμού. Οι μεταλλευτικές βιομηχανικές μονάδες και οι μεγαλύτερες από τις υπόλοιπες βιομηχανίες ανήκουν στο κράτος, τουλάχιστον κατά 51%. Η βασικότερη πλουτοπαραγωγική πηγή της Ζάμπιας είναι η εκμετάλλευση του υπεδάφους και ιδιαίτερα των κοιτασμάτων χαλκού (περιοχές Concola και Samba κοντά στην πόλη Casumbalesa). Υπάρχουν επίσης σημαντικά κοιτάσματα γαιάνθρακα, μολύβδου, ψευδαργύρου, σιδήρου, κοβαλτίου, χρυσού και σπανίων γαιών.

Βιομηχανία

Οι υπόλοιπες βιομηχανίες της χώρας έχουν κατά κύριο λόγο μεταποιητικό χαρακτήρα: είναι βιομηχανίες τροφίμων, υφαντουργίες, χημικές βιομηχανίες, βιομηχανίες δομικών υλικών, εκρηκτικών υλών κ.ά. Τα υδροηλεκτρικά εργοστάσια της Ζάμπιας παρήγαγαν 7.822.000.000 κιλοβατώρες το 2000.

Εμπόριο

Ο τριτογενής τομέας παράγει το 51% του ΑΕΠ απασχολώντας το 9% των εργαζομένων της χώρας. Μεγάλη ανάπτυξη τα τελευταία χρόνια παρουσιάζει ιδιαίτερα ο κλάδος της παροχής υπηρεσιών. Το εμπορικό ισοζύγιο των συναλλαγών της Ζάμπιας με χώρες του εξωτερικού επιδεινώθηκε ραγδαία κατά τη δεκαετία του 1970, καθώς η ζήτηση και η τιμή του χαλκού, που αποτελεί το βασικότερο εξαγωγικό προϊόν της χώρας, μειώθηκαν παγκοσμίως. Το 2001 έγιναν εισαγωγές προϊόντων αξίας 12,05 δισεκατομμυρίου δολαρίων και εξαγωγές προϊόντων αξίας 876 εκατομμυρίων δολαρίων. Το 67,1% των εισαγωγών προήλθε από τη Νότια Αφρική, το 9,8% από τη Μεγάλη Βρετανία, το 7,5% από τη Ζιμπάμπουε, το 5,9% από τις Ηνωμένες Πολιτείες κ.α. Οι εξαγωγές κατευθύνθηκαν στη Μεγάλη Βρετανία (25,2%), τη Νότια Αφρική (24,5%), την Ελβετία (9,4%), το Μαλάουι (7,5%) κ.α.

Εργασία και απασχόληση

Σύμφωνα με στοιχεία του 2001, ο οικονομικά ενεργός πληθυσμός της Ζάμπιας ήταν 3,4 εκατομμύρια. Η συμμετοχή των γυναικών στην αγορά εργασίας παρουσιάζεται μικρή. Η ανεργία το 2000 ήταν 50%.

Μεταφορές και επικοινωνιακό δίκτυο

Το οδικό δίκτυο καλύπτει 91.440 χλμ., με βάση στοιχεία του 2001. Εξ αυτών τα 20.117 ήταν ασφαλτοστρωμένα. Η οδήγηση γίνεται στα αριστερά. Κέντρο των συγκοινωνιών από αέρος είναι το διεθνές αεροδρόμιο στη Λουσάκα. Στην πόλη Κιτούε βρίσκεται επίσης αεροδρόμιο, ένα από τα 100 και πλέον σε ολόκληρο το κράτος. Αρκετές πόλεις διαθέτουν σιδηροδρομικές γραμμές, όπως η γραμμή Λουσάκα - Λουμπουμπάσι, η οποία εξυπηρετεί με διακλάδωση την πόλη Κιτούε και η Μουφουλίρα, που διαθέτει δευτερεύουσα σιδηροδρομική γραμμή, η οποία ενώνεται με τη σιδηροδρομική γραμμή Ντόλα - Τσινγκόλα. Μη έχοντας διέξοδο προς τη θάλασσα, η Ζάμπια δεν διαθέτει λιμάνια. Οι υδάτινες οδοί φθάνουν σε συνολικό μήκος τα 2.250 χλμ., με στοιχεία του 2005 και είναι αυτές των ποταμών Ζαμβέζη και Λουαπούλα, όπως επίσης και της λίμνης Τανγκανίκα.Σημαντική είναι και η συμβολή του ποτάμιου συστήματος της χώρας στη διεξαγωγή των μεταφορών. Το τηλεφωνικό δίκτυο της χώρας δεν είναι επαρκώς αναπτυγμένο. Όσον αφορά τις συσκευές επικοινωνίας αντιστοιχεί 1 τηλέφωνο ανά 112 άτομα, 1 τηλεοπτική συσκευή ανά 46 άτομα και 1 ραδιόφωνο ανά 5,5 άτομα. Η κυκλοφορία των ημερήσιων εφημερίδων της Ζάμπιας είναι 13 φύλλα ανά 1.000 κατοίκους.

Πολιτισμός

Οι φυλές της Ζάμπια έχουν δημιουργήσει αξιοσημείωτη παράδοση ξυλογλυπτικής, αγγειοπλαστικής και καλαθοπλεκτικής. Ιδιαίτερα διαδεδομένη είναι και η παραδοσιακή μουσική, η οποία ποικίλλει από φυλή σε φυλή. Η μουσική ήταν και εξακολουθεί να είναι απαραίτητο στοιχείο των τοπικών τελετουργιών κάθε είδους. Η παραδοσιακή μουσική των φυλών της Ζάμπιας χρησιμοποιεί τύμπανα, ξυλόφωνα, διάφορους τύπους εγχόρδων, αυλούς, κουδούνια, κρόταλα και τη σάνσα, ένα παραδοσιακό αφρικανικό είδος πιάνου. Στα αστικά κέντρα της χώρας, η παραδοσιακή μουσική φτάνει κυρίως ως επιρροή σε συνθέσεις νεοτερικής, δυτικότροπης μουσικής. Ο ίδιος ο πρόεδρος Κένεθ Καούντα, μέσα στα πλαίσια της πολιτικής προβολής της εθνικής ταυτότητας της Ζάμπιας, ενθάρρυνε τη διάδοση της παραδοσιακής μουσικής, ακόμη και μέσα από έργα νέων συνθετών.

Αξιοθέατα

Οι καταρράκτες Βικτορίας του ποταμού Ζαμβέζη έχουν πλάτος 1.600 μέτρα και πέφτουν από ύψος 120 μ. σε ένα στενό φαράγγι. Αποτελούν το σημαντικότερο αξιοθέατο στη Ζάμπιας και ανακαλύφθηκαν από τον Ντέιβιντ Λίβινγκστον (1855), ο οποίος τους έδωσε το όνομα της Βασίλισσας Βικτωρίας. Οι ντόπιοι ονομάζουν τους καταρράκτες Μόζι όα Τούνια (=ο καπνός που βροντά) ή Σεόνγκο (=ουράνιο τόξο). Το 1989 το εθνικό πάρκο των καταρρακτών ανακηρύχθηκε Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς από την UNESCO. Το εθνικό πάρκο μοιράζεται ανάμεσα στη Ζάμπια και στη Ζιμπάμπουε.

Εξάλλου, στη χώρα βρίσκεται και το Εθνικό Πάρκο Καφούε, στην περιοχή όπου ρέει ο ομώνυμος ποταμός και οι ποταμοί Λούνγκα και Λουπούφα, με αλιευτικό πλούτο. Η προστατευόμενη αυτή περιοχή δημιουργήθηκε το 1950 και εκτείνεται στα 22.400 τετραγωνικά χλμ. Στις σαβάνες του πάρκου βρίσκουν καταφύγιο πολλά είδη της άγριας πανίδας.

Καλλιτεχνική δημιουργία

Τα πρώτα δείγματα καλλιτεχνικής δημιουργίας στην πρώην βρετανική αποικία ανάγονται στα παλαιολιθικά χρόνια. Οι παλαιότερες βραχογραφίες είναι ηλικίας περίπου 18.000 ετών και ανακαλύφθηκαν κοντά στην πόλη Μπίκα, στο Βόρειο Διαμέρισμα, όπου σήμερα λειτουργεί Μουσείο. Εκτός από αυτό το μουσείο, αξιόλογο είναι και το Μουσείο και Κέντρο Κοινοπραξίας Τεχνών της Τσόμα, στην πόλη αυτή. Στα ανατολικά της χώρας βρέθηκαν επίσης (1940) βραχογραφίες της Παλαιολιθικής Εποχής, τα σύμβολα των οποίων δεν έχουν ακόμα αποκρυπτογραφηθεί. Ενδιαφέροντα είναι και τα μνημεία από την εποχή της αποικιοκρατίας, όπως ο παλαιότερος λιθόκτιστος ναός, του 1895, που οικοδομήθηκε από την Ιεραποστολική Εταιρεία του Λονδίνου αλλά και το οχυρό Μόνζε, στα νότια της πρωτεύουσας. Στην πόλη Τσιπάτα, όπου ζουν πολλοί Ινδοί, βρίσκονται ινδουιστικοί ναοί και τζαμί. Εκεί βρέθηκαν και βραχογραφίες, που ανάγονται στην Εποχή του Σιδήρου.

Μουσική

Η μουσική παράδοση περιλαμβάνει κυρίως αυτοσχέδια έγχορδα, όπως το babatone, που κατασκευάζεται από δέρματα ζώων και χρησιμοποιείται από τους Μπαμπέμπε του Βορρά. Οι Λόζι και Νιάνζα που ζουν κυρίως στα δυτικά, χρησιμοποιούν ξυλόφωνα, ενώ τα κρουστά κυριαρχούν στους Καόντε και Λουβάλε του Βορειοδυτικού Διαμερίσματος.

Βιβλιογραφία

• Συλλογικό έργο, Παγκόσμιος Γεωγραφικός Άτλας, εκδ. ΔΟΜΗ, 2007, τ. 8, σελ. 508-531.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Ζάμπια στο Curlie