Ευγένιος Ιονέσκο

Ο Ευγένιος Ιονέσκο (Eugen Ionescu, 26 Νοεμβρίου 1909 - 28 Μαρτίου 1994) ήταν Ρουμάνος θεατρικός συγγραφέας, από τους επιφανέστερους εκπροσώπους του Θεάτρου του παραλόγου.

Ευγένιος Ιονέσκο
Όνομα στη μητρική γλώσσα	Eugène Ionesco (Γαλλικά) και Eugen Ionescu (Ρουμανικά)
Γέννηση	26  Νοεμβρίου 1909 Σλάτινα
Θάνατος	28  Μαρτίου 1994 14ο δημοτικό διαμέρισμα του Παρισιού
Τόπος ταφής	Κοιμητήριο του Μονπαρνάς
Χώρα πολιτογράφησης	Ρουμανία
Σπουδές	Πανεπιστήμιο του Βουκουρεστίου, Carol I National College, Fraţii Buzeşti National College και Saint Sava College
Ιδιότητα	θεατρικός συγγραφέας, ποιητής, κριτικός λογοτεχνίας, ημερολογιογράφος, εικονογράφος, καλλιτέχνης γραφικών τεχνών, ηθοποιός ταινιών, ηθοποιός τηλεόρασης και σκηνοθέτης κινηματογράφου
Σύζυγος	Rodica Ionesco (από 1936)
Κίνημα	Θέατρο του Παραλόγου και ντανταϊσμός
Καλλιτεχνικά ρεύματα	Θέατρο του Παραλόγου και ντανταϊσμός
Σημαντικά έργα	The Chairs, Ρινόκερος, Δολοφόνος χωρίς αμοιβή, The New Tenant και Η Φαλακρή Τραγουδίστρια
Βραβεύσεις	Διοικητής του Τάγματος των Τεχνών και των Γραμμάτων, Βραβείο Ιδρύματος Πρίγκηπα Πιέρ, Ταξιάρχης του Εθνικού Τάγματος της Τιμής, βραβείο Ιερουσαλήμ (1973), Τάγμα της Αξίας για τις Τέχνες και Επιστήμες, Prix du Brigadier, Κρατικό Βραβείο της Αυστρίας για την Ευρωπαϊκή Λογοτεχνία (1971), Αξιωματικός της Λεγεώνας της Τιμής και star on Playwrights' Sidewalk
Σχετικά πολυμέσα

Αν κι έγραψε στη γαλλική γλώσσα, θεωρείται από τους πιο αξιόλογους ανθρώπους της διανόησης της Ρουμανίας. Στα έργα του, ο Ιονέσκο διακωμωδεί τις πιο κοινότοπες καταστάσεις, ενώ απεικονίζει τη μοναξιά του ανθρώπου και την ασημαντότητα της ύπαρξής του. Στα δοκίμια του εναντιώθηκε σε κάθε ολοκληρωτισμό και πολέμησε όσο κανένας άλλος διανοούμενος της Δύσης τον κομμουνισμό, κινούμενος τόσο από τις εμπειρίες που απέκτησε στην πατρίδα του Ρουμανία και στον στρατό της που υπηρέτησε, όσο και από τα σταλινικά συστήματα, όπου ερχόταν σε συχνή επαφή με αντιφρονούντες και ενημέρωνε το κοινό του για τις πραγματικές συνθήκες ζωής που επικρατούσαν στις αντίστοιχες χώρες, αντίθετα από τις πληροφορίες που διέδιδε η φιλοσοβιετική προπαγάνδα. Επίσης στήριξε με κάθε τρόπο τους αντιφρονούντες .Ενώ ειδοποιούσε με απελπισμένα κείμενα τους Δυτικούς ότι ο κομμουνισμός συν τω χρόνω θα επικρατήσει στην εκλογική διαδικασία και θα παγιωθεί καταργώντας το κοινοβούλιο. Έγραφε το 1978 : "Σε λίγο η Αφρική θα βρίσκεται στα χέρια των Σοβιετικών. Ήδη οι εφημερίδες με τις οποίες συνεργαζόμουν τακτικά αρνήθηκαν να πάρουν συγκεκριμένες συνεργασίες μου, λόγω της σφοδρότητάς τους. Οι ρωσικές στρατιές στα σύνορα της Γερμανίας είναι έτοιμες να καταλάβουν όλη την Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένης προφανώς και της Γαλλίας. Η Αμερική αδιαφορεί ...η Κίνα θα πάρει το πάνω χέρι..." , εκφράζοντας ένα εμμονικό, σχεδόν παράλογο άγχος που παρόμοιο θα βρούμε μόνο στα δικά του θεατρικά έργα.

Βιογραφία

Ο Ιονέσκο γεννήθηκε στις 26 Νοεμβρίου 1909 στη Σλάτινα της Ρουμανίας από Ρουμάνο πατέρα και Ρουμάνα-Γαλλίδα μητέρα. Πέρασε την παιδική του ηλικία στη Γαλλία, αλλά επέστρεψε στη Ρουμανία με τον πατέρα του το 1925, μετά το διαζύγιο των γονιών του. Μετά τις σπουδές του στο κολλέγιο, σπούδασε Γαλλική λογοτεχνία στο Πανεπιστήμιο του Βουκουρεστίου από το 1928 ως το 1933 και έγινε καθηγητής της γαλλικής γλώσσας.

To 1936 ο Ιονέσκο παντρεύτηκε τη Ροντίκα Μπουριλεάνου. Απέκτησαν μια κόρη κι επέστρεψαν στη Γαλλία το 1938, ώστε ο Ιονέσκο να τελειώσει τη διδακτορική του διατριβή. Το ξέσπασμα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου το 1939 τον βρήκε στη Γαλλία. Παρέμεινε στη Μασσαλία κατά τη διάρκεια του πολέμου και τελικά εγκαταστάθηκε με την οικογένειά του στο Παρίσι μετά την απελευθέρωσή του, το 1944.

Ο τάφος του Ευγένιου Ιονέσκο στο κοιμητήριο του Μονπαρνάς στο Παρίσι

Ο Ιονέσκο έγινε μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας το 1970 [1], ενώ κέρδισε πολυάριθμα βραβεία και τιμητικές διακρίσεις. Πέθανε στις 28 Μαρτίου 1994.

Συγγραφικό προφίλ

Όπως κι ο Σάμιουελ Μπέκετ, ο Ιονέσκο εμφανίστηκε σχετικά αργά στο θέατρο, καθώς το πρώτο του έργο, "Η Φαλακρή Τραγουδίστρια", γράφτηκε το 1948 και παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το 1950 με τον αγγλικό τίτλο "The Bald Soprano".

Πρώιμα μονόπρακτα έργα

Τα πρώτα και πιο καινοτόμα έργα του Ιονέσκο ήταν θεατρικά μονόπρακτα: Η Φαλακρή Τραγουδίστρια (1950), Το Μάθημα (1951), Οι Καρέκλες (1952). Τα έργα αυτά εκφράζουν το αίσθημα της αποξένωσης και την αδυναμία και ματαιότητα επικοινωνίας με σουρεαλιστικό και κωμικό τρόπο, παρωδώντας τον κομφορμισμό της αστικής τάξης και τις κοινές θεατρικές φόρμες. Ο Ιονέσκο απεικονίζει έναν αποκτηνωμένο κόσμο με μηχανικούς χαρακτήρες σαν μαριονέτες.

Κύρια περίοδος θεατρικών έργων

Το 1959, παρουσιάζεται το έργο του Δολοφόνος χωρίς αμοιβή, όπου πρωταγωνιστεί για πρώτη φορά ο κεντρικός του ήρωας, Μπερανζέ, ο οποίος εμφανίζεται σε μια σειρά έργων του Ιονέσκο (Ρινόκερος, Ο βασιλιάς πεθαίνει, Ο πεζός στον αέρα). Είναι ο "κύκλος Μερανζέ".(βλ. ΣκΑ σελ.126 και 140). Επίσης τη συνέχεια του "Ζακ ή η υποταγή" αποτελεί το θεατρικό του "Το μέλλον είναι στ' αυγά". Το θεατρικό "Αυτό το θαυμάσιο πορνείο ! " βασίζεται στο μυθιστόρημά του "Ο μονος".Το θεατρικό "Μακμπέττ" βασίζεται στον Σαίξπηρ φυσικά.Το θεατρικό "Ο άνθρωπος με τις βαλίτσες " βασίζεται στο έργο του Ανούιγ "Ταξιδιωτης χωρίς αποσκευές" .Παρατηρούμε ότι στα τελευταία θεατρικά του ο Ιονέσκο έχει ως πρότυπο έργα κλασικού ρεπερτορίου ή έργα κλασικής λογοτεχνίας.Όπως πλήθος πρωτοποριακών καλλιτεχνών ή συγγραφέων που επιστρέφουν στην παράδοση την οποία τόσο αμφισβήτησαν(όπως τηρουμένων των αναλογιών οι Αραγκόν,Εμπειρίκος,Ελυάρ,Τ.Πίντσον αλλά και Ντε Κίρικο κ.α.).Όπως π.χ.το θεατρικό του με τίτλο "Μακμπέττ" που είναι επηρεασμένο από τον Μάκβεθ του Σαίξπηρ, τον Υμπύ βασιλιά του Αλφρέ Ζαρρύ και το θεωρητικό βιβλίο του Γιαν Κοτ "Σαίξπηρ ο σύγχρονός μας".(βλ. Ιονέσκο Μακμπέττ εκδ.Παρισιάνου,εισαγωγή ). Στο Κολλέγιο Παταφυσικής που ιδρύθηκε προς τιμήν του Ζαρρύ ανήκε ο Ιονέσκο και του εξέδωσε το πρώτο θεατρικό κι έπειτα ακόμα τρία.

Ο Μπερανζέ αποτελεί μια σχεδόν αυτοβιογραφική φιγούρα, η οποία εκφράζει την απορία και την αγωνία του Ιονέσκο για την παράδοξη πραγματικότητα. Είναι κωμικός κι αφελής, κερδίζοντας έτσι τη συμπάθεια του κοινού. Στο Δολοφόνο χωρίς αμοιβή, συναντά το Θάνατο με τη φιγούρα ενός εκτελεστή. Στο Ρινόκερο, παρατηρεί τους φίλους του να προσβάλλονται από τον ιό της "ρινοκερίτιδας" και να μεταμορφώνονται σε ρινόκεροι, παραμένοντας στο τέλος μόνος ενάντια σε αυτό το κύμα κομφορμισμού. Σε αυτό το έργο, ο Ιονέσκο εκφράζει την απέχθειά του για τον ιδεολογικό κομφορμισμό, εμπνεόμενος από την άνοδο του φασισμού τη δεκαετία του '30,αλλά και του σταλινισμού.Γράφει στο Αρτς τον Ιανουάριο του 1961 : "Αρχικά η ρινοκερίτιδα ήταν πραγματικά ναζισμός.Ο Ρινόκερος που παίζεται τώρα σ'ένα σωρό χώρες, χτυπάει κατά τρόπο εκπληκτικό κάθε κοινό" [ΣκΑ σελ.137] . Στο έργο Ο βασιλιάς πεθαίνει, παρουσιάζεται ως ο Βασιλιάς Μπερανζέ Α', μια καθημερινή φιγούρα που παλεύει να συμβιβαστεί με το θάνατό του, περνώντας από τρία στάδια : την άρνηση, την αναγνώριση και την τελική αποδοχή του θανάτου.

Θεωρητικά έργα

Όπως ο Μπέρναρντ Σω κι ο Μπέρτολτ Μπρεχτ, ο Ιονέσκο συνέβαλε στο θέατρο με διάφορες θεωρητικές μελέτες, κυρίως απόπειρες να διορθώσει τους κριτικούς που είχαν παρεξηγήσει το έργο του κι έτσι επηρέαζαν εσφαλμένα το κοινό.

Ο Ιονέσκο στην ελληνική σκηνή

Ο Ιονέσκο είχε την τύχη τα έργα του να παίζονται στην Αθήνα την ίδια χρονιά που ανέβαιναν για πρώτη φορά στη γαλλική σκηνή.Κι αυτό οφειλόταν στην ευθυκρισία και την τόλμη του σκηνοθέτη Κάρολου Κουν,Ας δούμε τις χρονολογίες των παραστάσεων του Θεάτρου Τέχνης : Η φαλακρή τραγουδίστρια - Οι καρέκλες - Το μαθημα (παίχτηκαν τη θεατρική περίοδο 1960-61.Το πρώτο έργο ξαναπαίχτηκε το 1969-70 και 1981-82).Ο ρινόκερος (1961-62).Ο βασιλιάς πεθαίινει - Ο αρχηγός (1962-63). Ιάκωβος ή η υποταγή (1964-65)..Το παιχνίδι της σφαγής (1970:71 και ξαναπαιχτηκε στα 1996-97).Σε επιστολή του στον Κάρολο Κουν ο Ιονέσκο γράφει μεταξύ των άλλων "Οι παραστάσεις που παρακολούθησα στο Θέατρο Τέχνης είναι από τις καλύτερες που έχω δει στον κόσμο ολοκληρο" .Ο ρινόκερος ανέβηκε το 1997 στο Εθνικό Θέατρο σε σκηνοθεσία Γιάννη Ιορδανίδη.

Εργογραφία

• Elegii pentru fiinte mici (στα ρουμανικά, Βουκουρέστι 1931)

Θεατρικά έργα

• La cantatrice chauve (Η Φαλακρή Τραγουδίστρια, 1948)—μτφ. Γ.Πρωτοπαπάς (εκδ. "Δωδώνη"). --μτφ.Ερρίκος Μπελιές (εκδ.Κέδρος)
• Les Salutations (Οι χαιρετισμοί, 1950)
• La Leçon (Το Μάθημα, 1951)-- μτφ.Ερρίκος Μπελιές εκδ.Κέδρος. --μτφ.Γιάννης Θηβαίος εκδ.Μπιλιέτο 2011
• Les Chaises (Οι Καρέκλες, 1952) --μτφ.Ερρ.Μπελιές εκδ Κέδρος
• Le Maître (Ο αρχηγός,1953) --μτφ.Ερρ.Μπελιές εκδ.Κέδρος 2008
• Victimes du devoir (Θύματα του καθήκοντος, 1953) --μτφ.Ερρ.Μπελιές εκδ.Κέδρος
• La Jeune Fille à marier (Μια κόρη για παντρειά 1953. ). --μτφ.Φοίβος Πιομπίνος χ.ε. Αθήνα 1985
• Amédée ou Comment s'en débarrasser (Αμεδαίος ή Πώς να τον ξεφορτωθούμε, 1954)--μτφ.Μαρία Πορτολομαίου εκδ.Δωδώνη 1980--μτφ.Ερρ.Μπελιέ εκδ.Κέδρος 2010 (με τίτλο "Αμεντέ ή πως να το ξεφορτωθούμε")
• Jacques ou la soumission (Ιάκωβος ή η Υποταγή, 1955) --μτφ.Ερρ.Μπελιές Κέδρος 2008 (με τίτλο "Ζακ ή η υποταγή" )
• Le Nouveau Locataire (Ο Καινούριος Νοικάρης, 1955)
• Le Tableau ( Ο πίνακας,1955)
• L'Impromptu de l'Alma (Ο αυτοσχεδιασμός της Άλμα, 1956)
• L'avenir est dans les œufs (Το μέλλον είναι στα αυγά, 1957)
• Tueur sans gages (Δολοφόνος χωρίς αμοιβή, 1958) --μτφ.Ερρ.Μπελιές εκδ.Κεδρος 2012 (με τίτλο "Δολοφόνος χωρίς ανταμοιβή")
• Scène à quatre ( Σκηνή για τέσσερις,1959)
• Apprendre à marcher ( Μάθημα βαδισματος,1960)
• L'Œuf dur ( Το σφιχτό αυγό, 1961)
• Rhinoceros (Ρινόκερος, 1959). --μτφ. Γ.Πρωτοπαπάς (εκδ. "Δωδώνη") --μτφ.Ερρ.Μπελιές (εκδ."Κεδρος")
• Délire à deux (Παραληρημα για δύο, 1962)
• La Colère ( Η οργή, 1962)
• Le Roi se meurt (Ο βασιλιάς πεθαίνει, 1962) μτφ.Νίκη ΜΙΧΑΛΑ εκδ. Παρισιάνου 1972
• Le Piéton de l'air (Ο πεζός του αέρα, 1963)
• La Soif et la faim (Η δίψα και η πείνα, 1964). --μτφ. Γ.Πρωτοπαπάς (εκδ. "Δωδώνη")
• Exercices de conversation et de diction fransçaise pour étudiants (Ασκήσεις γαλλικής συνομιλίας και προφοράς για αμερικανους μαθητες, 1964)
• Pour preparer in œuf dur ( Για να προετοιμάσεις ένα αυγό, 1965)
• La Lacune (Η διακοπή, 1966)
• Au pied du mur ( Στη βάση του τοίχου, 1966)
• Jeux de massacre (Το παιχνίδι της σφαγής ή επιδημία, 1970). --μετ.Ερρ.Μπελιέ εκδ.Κέδρος 2009
• Macbett (Μακμπέττ 1972). --μτφ.Νίκη ΜΙΧΑΛΑ εκδ.Παρισιάνου χ.χ.
• Ce formidable bordel ! (Αυτό το υπέροχο πορνείο, 1973)
• L'Homme aux valises (Ο άνθρωπος με τις βαλίτσες, 1975)
• Voyage chez les morts (Ταξίδι στους νεκρούς, 1980) ((Αυτό θεωρείται το τριακοστό τρίτο θεατρικό του έργο.))
• Έγραψε και θέατρο για το ραδιόφωνο όπως το έργο La Salon de l' automobile ('Εκθεση αυτοκινήτου, 1953)

Δοκίμια και θεωρητικές μελέτες

• Nu (Γυμνό, Βουκουρέστι 1934)
• Hugoliade (Ουγκωλιάδα,Βουκουρεστι 1935)
• La Tragédie du langage (Η τραγωδία της γλώσσας1958)
• Expérience du théâtre (Εμπειρία του θεάτρου, 1958)
• Discours sur l'avant-garde (Λόγος για το κίνημα avant-garde, 1959)
• Notes et contre-notes (Σημειώσεις και αντισημειώσεις, 1962). --μτφ.Ιουλίας Ιατρίδη εκδ Αρίων 1971
• Fragments of a Journal (Αποσπάσματα ημερολογίου, 1966). --μτφ.Αντώνη Καραβασίλη εκδ.στιγμή 2018 (με τίτλο "Ψηφίδες ημερολογίου")
• Present passé,passé present (Παρόν παρελθόν,παρελθόν παρόν) 1968 (( δοκίμιαδημοσιευμένα σε εφημερίδα.Περιέχονται εδώ τα "Παραμύθια για παιδιά κάτω των τριών ετών".Μετάφρ.στα ελληνικά του "Conte no 4" της Έφης Μαρκωζόνε με τίτλο "Μπαμπά που είσαι;" εκδ.Κάστωρ ))
• Découvertes (Ανακαλύψεις, 1969)
• Antidotes (Αντίδοτα, 1977)
• Un homme en question (Ένας άνθρωπος διερωτάται 1979) μτφ.Μ.Σκάρα εκδ.Ροές 1986 (με τον τίτλο "Αναζητήσεις")

Νουβέλες και ιστορίες

• La Vase (Το βάζο, 1956)
• Le Piéton de l'air (Ο πεζός του αέρα, 1961)
• La Photo du colonel (Η φωτογραφία του συνταγματάρχη, 1962) —μτφ. Μέλπω Αξιώτη (εκδ. "Κέδρος")
• Le Solitaire (Ο μοναχικός, 1973)--μτφ.Ζωρζ Σαρή εκδ.Μπάυρον 1974 (με τίτλο "Ο μόνος")

Διασκευές σε όπερα και λιμπρέττα

• Le Maître (1962)
• Maximilien Kolbe (1988)

Πηγές

• The New Oxford Companion to Literature in French, (ISBN 0-19-866125-8)
• Ionesco : Théâtre complet, (ISBN 2-07-011198-9)
• Wellwarth, George E. The dream and the Play

Βιβλιογραφία

• Φρειδερίκη Ταμπάκη - Ιωνά, «Ιονέσκο: η γλώσσα του παραλόγου», Διαβάζω, τ/χ. 122, (1985), σελ. 17- 18

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Ιστότοπος για τον Ευγένιο Ιονέσκο
• Γαλλική Ακαδημία
• «Eugène Ionesco | French dramatist | Britannica». www.britannica.com (στα Αγγλικά). 24 Μαρτίου 2023. Ανακτήθηκε στις 18 Μαΐου 2023.

Ψηφιακό αρχείο ΕΡΤ

• Περισκόπιο, Ιονέσκο (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)