Βικιπαίδεια

Εμμανουήλ Παπάς

Ο Εμμανουήλ Παπάς (Δοβίστα Νταρνακοχωρίων, 1772 - Καφηρέας, 5 Δεκεμβρίου 1821) ήταν Έλληνας έμπορος, τραπεζίτης, μέλος της Φιλικής Εταιρείας και οπλαρχηγός της Ελληνικής Επανάστασης του 1821. Υπήρξε πρωτεργάτης της εξέγερσης στη Χαλκιδική και μία από τις αγνότερες και ηρωικότερες μορφές του Αγώνα της Ανεξαρτησίας.[2][3][4] Στις 17 Μαΐου του 1821 κήρυξε την Επανάσταση στη Μακεδονία ως "αρχηγός και υπερασπιστής της Μακεδονίας".[5][6]

Εμμανουήλ Παπάς
Γενικές πληροφορίες
Γέννηση1773 ή 1772[1]
Εμμανουήλ Παππάς Σερρών
Θάνατος5  Δεκεμβρίου 1821 ή 1821[1]
Χίντρα
Εκπαίδευση και γλώσσες
Ομιλούμενες γλώσσεςνέα ελληνική γλώσσα
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότηταστρατιωτικός
τραπεζίτης
Στρατιωτική σταδιοδρομία
Βαθμός/στρατόςστρατηγός
Πόλεμοι/μάχεςΕλληνική Επανάσταση του 1821
Αξιώματα και βραβεύσεις
ΑξίωμαΦιλικός
Commons page Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα

Πρώτα χρόνια

Επεξεργασία
 
Άγαλμα του Εμμανουήλ Παπά στην πλατεία Ελευθερίας, στις Σέρρες.

Ο Εμμανουήλ Παπάς γεννήθηκε στη Δοβίστα του σημερινού νομού Σερρών (σημερινή ονομασία: Εμμανουήλ Παπάς) το 1772 ή το 1773. Είχε ακόμα τέσσερα αδέλφια, τους Αθανάσιο, Μάλαμα, Γεώργιο και Κωνσταντίνο, καθώς και μία αδελφή, την Παναγιώτα. Η Δοβίστα, μαζί με ακόμα τέσσερα χωριά της περιοχής (Πεντάπολη, Άγιο Πνεύμα, Χρυσό και Νέο Σούλι), αποτελούν τα λεγόμενα Δαρνακοχώρια, τα οποία κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας διατήρησαν τον ελληνικό τους πληθυσμό, αλλά και την Ορθόδοξη πίστη τους.[7] Η μητέρα του Εμμανουήλ Παπά ονομαζόταν Βασιλική και κατάγονταν από αρχοντική οικογένεια, ενώ ο πατέρας του ονομαζόταν Δημήτριος και ήταν ένας από τους πλουσιότερους και πιο διακεκριμένους προύχοντες της επαρχίας. Ο πατέρας του, νεότατος στην ηλικία, χειροτονήθηκε ιερέας και τιμήθηκε με το εκκλησιαστικό αξίωμα του Οικονόμου.[3][8] Από την ιδιότητα του πατέρα του ως ιερέα, προέρχεται και το οικογενειακό όνομα Παπάς, όπως συνηθιζόταν την εποχή εκείνη.

Μετά τη στοιχειώδη μόρφωσή του στο χωριό, ο Εμμανουήλ Παπάς μετέβη στις Σέρρες για να συμπληρώσει τις σπουδές του στην εκεί περιώνυμη σχολή. Όταν αποφοίτησε από τη Σχολή των Σερρών, επανήλθε στη Δοβίστα όπου και παντρεύτηκε τη Φαίδρα, κόρη επίσης αρχοντικής οικογένειας, με την οποία, μέχρι και το 1816, απέκτησε έντεκα παιδιά (οκτώ αγόρια και τρία κορίτσια). Με την επιστροφή του στο χωριό, αρχίζει, μαζί με τα αδέλφια του, να χτίζει ευπρεπή ναό, χρησιμοποιώντας δικά του χρήματα. Φανατικοί Τούρκοι, ωστόσο, προσπαθούν να τους εμποδίσουν στο έργο τους και ο Παπάς τους εξαγοράζει με χρηματικά δώρα. Τελικά, ο ναός αποπερατώνεται το 1805 και αποτελεί μέχρι και σήμερα την εκκλησία του χωριού.[9] Το ίδιο έτος (1805), και ύστερα από το θάνατο του πατέρα του, η επαγγελματική του δράση τον επανέφερε στις Σέρρες, ακριβώς την εποχή που το εμπόριο βρισκόταν στην ακμή του.[10][11]

Εμπορικές δραστηριότητες

Επεξεργασία

Σύντομα αναδείχθηκε σε μεγάλο τραπεζίτη και μεγαλέμπορο της εποχής εκείνης, σεβαστό ακόμα και στους Τούρκους μπέηδες, τους οποίους πολλές φορές στήριζε οικονομικά, δανείζοντάς τους σημαντικά ποσά για τις συναλλαγές τους, ενώ η μεγάλη του εμπορική δραστηριότητα ξεπέρασε τα σύνορα, με υποκαταστήματα στη Θεσσαλονίκη, Κωνσταντινούπολη και Βιέννη, ενώ στις δύο τελευταίες πόλεις ίδρυσε και δικές του τράπεζες.[2] Η περιουσία του υπολογιζόταν σε 300 χιλιάδες δίστηλα χρυσά τάλιρα, τεράστιο ποσό για την εποχή.[12] Η μεγάλη περιουσία του τού επέτρεπε να κάνει πολλές φιλανθρωπίες, ενώ συχνά εξαγόραζε θανατικές ποινές συμπατριωτών του. Η επιρροή του έφτασε μέχρι και τον Οθωμανό τοπάρχη των Σερρών, Ισμαήλ Μπέη, τον αντίποδα του Αλή Πασά των Ιωαννίνων, του οποίου, από το 1810, αναλαμβάνει τη διαχείριση των οικονομικών και περιουσιακών υποθέσεών του, ενώ η ισχυρή θέση που κατείχε τού επέτρεπε να είναι παρών και να ενεργεί ακόμα και σε πολύ σοβαρές δημόσιες υποθέσεις. Μετά από ενέργειές του προς τον σουλτάνο, τον έπεισε να ανατεθεί στον μητροπολίτη Σερρών το δικαίωμα να επιλύει (δικάζει) τις διαφορές μεταξύ των χριστιανών. Συμβάλλει επίσης στην ίδρυση εμποροδικείου για την εκδίκαση των εμπορικών διαφορών, με πρόεδρο τον μητροπολίτη και διαιτητές εμπόρους.

Μετά το θάνατο του Ισμαήλ Μπέη, την εξουσία στην περιοχή των Σερρών αναλαμβάνει ο γιος του, Γιουσούφ Μπέης, ο οποίος αποδεικνύεται αισχροκερδής και σπάταλος, δημιουργώντας τεράστια χρέη προς τον Εμμανουήλ Παπά τα οποία αδυνατεί να αποπληρώσει. Το 1817 οι σχέσεις των δύο ανδρών χειροτερεύουν με τον Γιουσούφ να εκδηλώνει δολοφονικές διαθέσεις εναντίον του Παπά, γεγονός που οδηγεί τον τελευταίο να εγκαταλείψει την περιοχή των Σερρών μαζί με τον γιο του, Ιωάννη και λίγους επίλεκτους Σερραίους, γεγονός που τον λύπησε, αφού αναγκάστηκε και άφησε ανυπεράσπιστους τους συμπολίτες του υπό την τυραννία του αισχροκερδή Τούρκου διοικητή. Η ομάδα του Παπά εγκαθίσταται στην Κωνσταντινούπολη, ενώ η οικογένειά του τέθηκε υπό την προστασία του Μητροπολίτη Σερρών (και από το 1824 Πατριάρχη) Χρύσανθου, ύστερα και από την απόπειρα του Γιουσούφ να πυρπολήσει το σπίτι του Παπά.[13]

Μύηση στη Φιλική Εταιρία

Επεξεργασία

Κατά τη διάρκεια της παραμονής του στην Κωνσταντινούπολη, ο Παπάς μυήθηκε στη Φιλική εταιρεία από τον Κωνσταντίνο Παπαδάτο, άνθρωπο του Αλέξανδρου Υψηλάντη και έγινε αρχιταμίας της εταιρίας στις 21 Δεκεμβρίου 1819.[2] Η πρώτη ενέργεια του Παπά ως μέλος της εταιρίας, ήταν η προσφορά 1.000 γροσιών για την ενίσχυση του αγώνα. Η μύησή του σημειώνεται με τα εξής στοιχεία: "Εμμανουήλ Παπάς, Σέρραλης Χρόνων 47. Δια Κων/νου Παπαδάτου. 1819 Δεκεμβρίου 21. Κωνσταντινούπολης. Τω Αγίω Χρυσάνθω εις Σέρρας. Γρόσια 1000". Στην Κωνσταντινούπολη ο Παπάς συνεργάστηκε με τους Φιλικούς Κ. Κουμπάρη και Γ. Σταματά και προχώρησαν στη μύηση και άλλων μελών, ενώ σύμφωνα με τις υποδείξεις του Αλέξανδρου Υψηλάντη, οργάνωσαν ταμείο για να βοηθήσουν τον αγώνα. Με τα μέσα που διέθετε ο Παπάς, κατορθώνει μέσω της Πύλης να εισπράξει μεγάλο μέρος από το χρέος του Γιουσούφ Μπέη των Σερρών (500.000 χρυσές δραχμές), τις οποίες και διαθέτει επίσης εξ ολοκλήρου στον εθνικό αγώνα.[14] Στο μεταξύ η φήμη του για την πατριωτική του δράση είχε φτάσει σε κάθε άκρη της Ελλάδας. Είχε εκπονήσει μάλιστα και σχέδιο για δολοφονική απόπειρα κατά του σουλτάνου, το οποίο όμως απέτυχε λόγω προδοσίας.[15]

 
Επιστολή του Αλέξανδρου Υψηλάντη προς τον Εμμανουήλ Παπά, όπου εξαίρει τον πατριωτισμό του Σερραίου αγωνιστή.

Κήρυξη της επανάστασης στη Μακεδονία

Επεξεργασία

Ο Νικόλαος Κασομούλης μετέφερε στις Σέρρες το μήνυμα ότι στις 25 Μαρτίου του 1821 θα εκδηλωθεί σε όλη την Ελλάδα επανάσταση κατά των Τούρκων αλλά δεν βρήκε ανταπόκριση. Επίσης, ο Εμμανουήλ Παπάς έφυγε από την Κωνσταντινούπολη για το Άγιο Όρος και από εκεί ειδοποίησε το κέντρο των Σερρών και τους παρακίνησε να ξεσηκωθούν. Όμως οι Σερραίοι δεν ανταποκρίθηκαν και δεν επαναστάτησαν.[16]

Οι Σερραίοι δίστασαν και δεν ξεσηκώθηκαν κατά την Επανάσταση. Ο θάνατος του Πατριάρχου Γρηγορίου δείλιασε τον Μητροπολίτη και όλους τους Έλληνες επισήμους των Σερρών. Οι χωρικοί των Σερρών προδιατεθειμένοι έβλεπαν την αδράνεια του κέντρου και σιωπούσαν.[17] Την εποχή εκείνη οι Σέρρες είχαν πληθυσμό 25.000-30.000 κατοίκων, από τους οποίους οι 12.000-15.000 ήταν Τούρκοι καλά εξοπλισμένοι από το Μπέη των Σερρών, ο οποίος διατηρούσε ισχυρό και καλά εξοπλισμένο στρατό, αποτελούμενο από Τουρκοαλβανούς. Καθώς οι Σερραίοι δεν συμμετείχαν στην Επανάσταση η πόλη δεν υπέστη αντίποινα και οι Οθωμανοί δεν προχώρησαν σε καταστροφές όπως έκαναν στις επαναστατημένες περιοχές.[18]

O Εμμανουήλ Παπάς εγκατέλειψε την Κωνσταντινούπολη και στις 23 Μαρτίου 1821 μετέβη στη Μονή Εσφιγμένου στο Άγιο Όρος.[8] Την ίδια ημέρα, στην νότια Ελλάδα, η Καλαμάτα απελευθερωνόταν από τις επαναστατικές δυνάμεις της Πελοποννήσου. Η περιοχή του Αγίου Όρους εθεωρείτο το καταλληλότερο ορμητήριο για την εξέγερση της Μακεδονίας, όχι μόνο γιατί η χερσόνησος είναι φυσικώς οχυρωμένη, αλλά ακόμη γιατί οι περίπου 3.000 άνδρες που μόναζαν εκεί θα μπορούσαν να αποτελέσουν μία αξιόλογη στρατιά. Εκεί, αφού έφθασε με πλοίο του Θρακιώτη φιλικού Αντώνη Βισβίζη που ήταν γεμάτο όπλα και πολεμοφόδια, αγορασμένα από τον ίδιο, ύστερα από εντολή του Αλέξανδρου Υψηλάντη, έγινε δεκτός με ενθουσιασμό από ηγουμένους και μοναχούς.[2][19] Από εκεί, ο Παπάς προχωρούσε με προσεκτικά βήματα και ανάλωσε ολόκληρο τον Απρίλιο για την προπαρασκευή του αγώνα. Είχε επίγνωση της δυσκολίας, λόγω της γεωγραφικής θέσης της Μακεδονίας, κοντά στην πρωτεύουσα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και περιβαλλόμενης από εχθρικά στρατεύματα γειτονικών περιοχών, γεγονός που αύξανε τον κίνδυνο εγκλωβισμού των επαναστατών.

Οι εξελίξεις, όμως, τον έφεραν προ τετελεσμένων. Ο Τούρκος διοικητής της Θεσσαλονίκης, θορυβημένος από τις ειδήσεις σχετικά με τις επαναστάσεις των Ελλήνων στη Μολδοβλαχία και στη νότια Ελλάδα, αποφάσισε τη διενέργεια προληπτικών πληγμάτων. Στις 16 Μαΐου του 1821, η τοπική φρουρά του Πολυγύρου, εκτοξεύοντας απειλές για γενική σφαγή, άρχισε βιαιοπραγίες σε βάρος του ελληνικού πληθυσμού, ενώ προέβη στη δολοφονία του προκρίτου Κύρκου Παπαγεωργάκη.[20] Οι κάτοικοι αντέδρασαν και νωρίς το πρωί της επόμενης ημέρας επιτέθηκαν και εξόντωσαν τη φρουρά του τοπικού τουρκικού διοικητηρίου. Στη συνέχεια στράφηκαν εναντίον των προελαυνόντων τουρκικών δυνάμεων της Παζαρούδας και των Χασικοχωρίων, που αριθμούσαν 1.000 άνδρες, και τις απώθησαν.

Την ίδια ημέρα συγκλήθηκε έκτακτη σύνοδος με τη συμμετοχή λαϊκών και μοναχών στην πρωτεύουσα του Αγίου Όρους, τις Καρυές, η οποία αποφάσισε την άμεση κήρυξη της επανάστασης. Στις 17 Μαΐου του 1821, κηρύχθηκε η επανάσταση στην Μακεδονία, ενώ ο Εμμανουήλ Παππάς ανακηρύχθηκε "αρχηγός και υπερασπιστής της Μακεδονίας".[5][6] Αφού εγκατέστησε το αρχηγείο του στο Άγιο Όρος, με τους 2.500 άνδρες του, ανέλαβε δράση με παράλληλες εξεγέρσεις στην Κασσάνδρα, την Ορμύλια, τη Σιθωνία και τα Μαντεμοχώρια. Τον Ιούνιο του 1821, σε συνεργασία με τον καπετάν Χάψα, οπλαρχηγό της Δυτικής Χαλκιδικής, πετυχαίνουν σημαντικές επιτυχίες κατά των Τούρκων στα Στάγειρα και στο Σταυρό, ενώ καταλαμβάνουν και την Ιερισσό, με τον επίσκοπο της πόλης, Ιγνάτιο, να περιγράφει σε επιστολή του την είσοδο του Εμμανουήλ Παπά και των στρατευμάτων του, στην Ιερισσό: "Ευρισκόμενοι εις τον κίνδυνον όπου οι Τούρκοι είχον να μας κόψουν... κινδυνεύοντες ηλεήθημεν μετά Θεόν παρά του ευγενεστάτου και ορθοδοξάτου αρχιστρατήγου κ.κ. Εμμανουήλ Παπά προφθάσαντος με τα στρατεύματά του εκυρίευσε τον τόπο μας και αφάνισε τους Τούρκους χωρίς να βλαφθεί κανείς..."[2] Με τις πρώτες νίκες των επαναστατών, ο αγώνας γενικεύεται σε όλα τα χωριά της Χαλκιδικής, ενώ επαναστατούν και όλα τα μοναστήρια του Αγίου Όρους.

Η εξέλιξη της Επανάστασης

Επεξεργασία
 
Το λάβαρο των Μακεδόνων στη μάχη της Ρεντίνας της Μακεδονίας το 1821.

Η επανάσταση για να εξακολουθήσει να υφίσταται, απαιτούσε συνεχή ροή εισροών οι οποίες καλύπτονταν εξ ολοκλήρου από τον ίδιο τον Εμμανουήλ Παπά. Ωστόσο, οι πρώτες δυσκολίες άρχισαν να εμφανίζονται. Η επανάσταση στη Μολδοβλαχία είχε καταπνίγει, με τον Ιωάννη Φαρμάκη, που προορίζονταν να αναλάβει τη στρατιωτική ηγεσία των δυνάμεων στη Μακεδονία, να συλλαμβάνεται από τους Τούρκους στις εκεί περιοχές. Χωρίς έμπειρο στρατιωτικό διοικητή, ο Εμμανουήλ Παπάς ανέλαβε τη θέση του αρχηγού της επανάστασης. Παρά τα προβλήματα που άρχισαν να εμφανίζονται, οι επαναστάτες δεν πτοήθηκαν. Μετά τις πρώτες νίκες κινήθηκαν πάνω σε δύο άξονες. Ο Εμμανουήλ Παπάς προχώρησε βόρεια και συγκεκριμένα με κατεύθυνση τα στενά της Ρεντίνας της Μακεδονίας, τα οποία κατείχαν στρατηγική θέση πάνω στην οδό Καβάλας-Θεσσαλονίκης. Εκεί, ο Παπάς θα μπορούσε να αποτρέψει πιθανή απόπειρα τουρκικής ενίσχυσης από την πλευρά της Κωνσταντινούπολης. Όσον αφορά το δυτικό άξονα επίθεσης, ο καπετάν Χάψας (με καταγωγή από το χωριό Παζαράκι της Κασσάνδρας), με ιδιαίτερη ορμητικότητα, κατέφθασε στην επαναστατημένη κωμόπολη των Βασιλικών και έπειτα κατεδίωξε τουρκική δύναμη μέχρι το χωριό Σέδες (Θέρμη), μόλις τρεις ώρες από τη Θεσσαλονίκη, ωστόσο η έλλειψη ενισχύσεων και πολεμοφοδίων απειλούσαν τη συνέχιση της πορείας των στρατευμάτων. Ο Παπάς, στράφηκε για βοήθεια προς τους οπλαρχηγούς της περιοχής του Ολύμπου, που είχε μακρά παράδοση αρματολισμού, όμως αυτοί δίσταζαν να απομακρυνθούν από τις βάσεις τους.[21]

Στο αντίπαλο στρατόπεδο οι εκκλήσεις για βοήθεια συνάντησαν προσφορότερο έδαφος, με τον Μπαϊράμ πασά, που είχε συγκεντρώσει ισχυρή δύναμη από την ανατολική Θράκη και την Καλλίπολη για την καταστολή της επανάστασης στη νότια Ελλάδα, να σπεύδει προς βοήθεια, ύστερα και από εντολή του σουλτάνου, που του μήνυε να παραμείνει στη Μακεδονία για όσο καιρό χρειαστεί. Στα μέσα Ιουνίου του 1821 ο Μπαϊράμ πασάς, με 23.000 άνδρες, χτύπησε το σώμα του Εμμανουήλ Παπά στα στενά της Ρεντίνας και μετά από αρκετές ώρες μάχης, το απώθησε.[22] Ο Παπάς μέσω των βουνών κατέφυγε στον Πολύγυρο, ενώ το τουρκικό ιππικό (3.000 άνδρες) με απηνή καταδίωξη εξολόθρευσε την οπισθοφυλακή του. Στη συνέχεια ο Μπαϊράμ πασάς μετέβη στη Θεσσαλονίκη, όπου κήρυξε γενική επιστράτευση. Συγκεντρώθηκε μια εντυπωσιακή δύναμη 30.000 πεζών και 5.000 ιππέων. Επόμενος στόχος των Τούρκων ήταν τα Βασιλικά. Οι επαναστάτες επιχείρησαν να εκκενώσουν την κωμόπολη από τα γυναικόπαιδα, ωστόσο ο Αχμέτ μπέης των Γιαννιτσών πρόλαβε την κίνησή τους. Εισβάλλοντας στα Βασιλικά τα πυρπόλησε και έσφαξε τον πληθυσμό. Ο καπετάν Χάψας με 200 μόλις άνδρες επεδίωξε να οργανώσει γραμμή άμυνας μπροστά στον προελαύνοντα Μπαϊράμ πασά, έξω από τα Βασιλικά. Ύστερα από σκληρότατη σύγκρουση οι επαναστάτες κάμφθηκαν. Εξήντα δύο από αυτούς, μεταξύ των οποίων και ο καπετάν Χάψας, έπεσαν στο πεδίο της μάχης. Σε εκατοντάδες ανήλθαν οι απώλειες των Τούρκων, με ορισμένες πηγές να αναφέρουν πως οι απώλειές τους ήταν πάνω από 500 άντρες.[23] Με την κατάρρευση του μετώπου, η κεντρική Χαλκιδική παραδόθηκε στο εκδικητικό μένος των Τούρκων, οι οποίοι πυρπολούσαν και έσφαζαν χωρίς καμία διάκριση.

Οι διασωθείσες επαναστατικές δυνάμεις κατέφυγαν στις χερσονήσους της Κασσάνδρας, της Σιθωνίας και του Αγίου Όρους. Ο Παπάς, άφησε στο Άγιο Όρος τον φίλο του, Νικηφόρο Ιβηρίτη, για να αναλάβει την οχύρωση των μονών, ενώ ο ίδιος μετέβη στην Κασσάνδρα και οχύρωσε τη διώρυγα της Ποτίδαιας, που χώριζε την Κασσάνδρα από την υπόλοιπη Χαλκιδική. Οι Τούρκοι, στις αρχές Ιουλίου, πραγματοποίησαν ισχυρή επίθεση όπου τελικά κατάφεραν και πέρασαν τη διώρυγα, ωστόσο οι επαναστάτες με ελιγμό, απέκλεισαν ξανά τη διώρυγα, ενώ ταυτόχρονα ασκήθηκε ισχυρή πίεση στην εμπροσθοφυλακή των τουρκικών δυνάμεων. Τότε, οι Τούρκοι καταλήφθηκαν από πανικό και οδηγήθηκαν σε άτακτη φυγή. Πίσω τους άφησαν 500 νεκρούς, επτά σημαίες και άφθονα κιβώτια με πυρομαχικά. Επίσης, κατέφθασαν 11 ψαριανά πλοία τα οποία έπληξαν με τα πυροβόλα τους το εχθρικό στρατόπεδο και άφησαν πολεμοφόδια. Παρά τις θεαματικές αυτές επιτυχίες, ο Παπάς δεν έτρεφε αυταπάτες. Οι δυνάμεις του, αποκομμένες από τις υπόλοιπες επαναστατικές εστίες, απαιτούσαν συνεχή ροή μεγάλου όγκου εφοδίων.

Την ίδια περίοδο στις Σέρρες εκδηλώθηκε επαναστατικό κίνημα με την καθοδήγηση του μητροπολίτη Χρύσανθου, το οποίο όμως πολύ γρήγορα κατεστάλη. Οι Τούρκοι δεν διέπραξαν αντίποινα, γι΄ αυτό και η ημερομηνία αυτή, 8η Μαΐου του 1821, είναι ημέρα γιορτής του Ευαγγελιστή Ιωάννη του Θεολόγου, ο οποίος και θεωρήθηκε σωτήρας της πόλης. Το 1835 έχτισαν προς τιμή του ομώνυμο ναό στη συνοικία Άνω Καμενίκια. Ενώ όμως η πόλη απέφυγε την καταστροφή, η σύζυγος του Εμμανουήλ Παπά, Φαίδρα και επτά από τα έντεκα παιδιά του φυλακίστηκαν, η περιουσία του δημεύτηκε και το σπίτι του κάηκε.[24] Τα άλλα τρία από τα παιδιά του (Αναστάσιος, Αθανάσιος και Νικόλαος) βρίσκονταν στο εξωτερικό και γλύτωσαν τη σύλληψη, ενώ το τέταρτο παιδί που δεν συνελήφθη ήταν ο Ιωάννης Παπάς, που βρισκόταν μαζί με τον πατέρα του στη Χαλκιδική. Η αρχική ποινή για τα μέλη της οικογένειας του Παπά ήταν θάνατος με αποκεφαλισμό, ωστόσο ο μητροπολίτης Χρύσανθος εξαγόρασε την ποινή και η Φαίδρα με τα παιδιά της έμειναν στη φυλακή μέχρι και το 1826, οπότε και αποφυλακίστηκαν.

Το τέλος

Επεξεργασία
 
Προτομή του Εμμανουήλ Παπά στην Αθήνα.

Με την έλευση του φθινοπώρου, η κατάσταση στην Κασσάνδρα εκτραχυνόταν. Στις αρχές του Οκτωβρίου του 1821, ο Παπάς προέτρεψε τους αμάχους που είχαν βρει καταφύγιο στη χερσόνησο, από την κεντρική Χαλκιδική, να εγκαταλείψουν την Κασσάνδρα. Με κάθε δυνατό μέσο, πάνω από 200 οικογένειες απομακρύνθηκαν για τα νησιά Λήμνο, Σκύρο και Σκόπελο. Ωστόσο, η θέση των επαναστατών ήταν δύσκολη. Πείνα και επιδημίες ταλαιπωρούσαν τους μαχητές. Ο Παπάς έγραψε προσωπικές επιστολές απευθυνόμενες στον Δημήτριο Υψηλάντη και στους προύχοντες της Ύδρας και των Σπετσών, επικαλούμενος ανάγκη παροχής πολεμοφοδίων, αντρών και τροφίμων. Σε απάντησή του ο Υψηλάντης τον διόριζε επίσημα πληρεξούσιο αρχηγό και διοικητή του Αγίου Όρους, της Κασσάνδρας και της Θεσσαλονίκης. Του εξηγούσε, όμως, ότι δεν υπήρχαν πολλά διαθέσιμα εφόδια στην Πελοπόννησο, καθώς μαινόταν η πολιορκία της Τριπολιτσάς. Θα του παρείχε βοήθεια στο μέλλον και του συνιστούσε υπομονή. Ήταν προφανές ότι η Κασσάνδρα βρισκόταν στο έλεος των Τούρκων.[25] Ανάλογη ήταν η κατάσταση που επικρατούσε στο Άγιο Όρος.

Παράλληλα, οι Τούρκοι επείγονταν να ξεκαθαριστεί η κατάσταση στη Μακεδονία, ώστε να μπορούν να διέρχονται απερίσπαστα τα στρατεύματά τους με κατεύθυνση τις κύριες επαναστατικές εστίες της Στερεάς Ελλάδας και της Πελοποννήσου. Στις 30 Οκτωβρίου 1821 οι Τούρκοι επιτέθηκαν και διέσπασαν την οχύρωση της Ποτίδαιας, με αποτέλεσμα την πτώση της Κασσάνδρας. Λίγο καιρό μετά παραδόθηκε και η Σιθωνία. Ο Εμμανουήλ Παπάς μόλις και μετά βίας διέφυγε στο Άγιο Όρος.[2] Η κατάσταση εκεί δεν ήταν καλύτερη. Οι ηγούμενοι, μετά την αρνητική εξέλιξη της επανάστασης, αρνήθηκαν να συνεχίσουν τον αγώνα και επιθυμούσαν να διαπραγματευθούν, με τον Νικηφόρο Ιβηρίτη να αδυνατεί να επιβληθεί στους Αγιορείτες μοναχούς. Ο Εμμανουήλ Παπάς, μαθαίνοντας και αυτά τα δυσάρεστα νέα, απογοητευμένος, αποφάσισε να αναχωρήσει για την Ύδρα με το ίδιο πλοιάριο του Αντώνη Βισβίζη με το οποίο είχε φτάσει στο Άγιο Όρος στις 23 Μαρτίου του 1821, αλλά εξαντλημένος από τις κακουχίες του πολέμου και από τις συγκινήσεις της τραγικής του περιπέτειας, πέθανε από συγκοπή καρδιάς μέσα στο πλοιάριο, ακριβώς τη στιγμή που έπλεε τον Καφηρέα, στις 5 Δεκεμβρίου του 1821. Η σορός του ήρωα μεταφέρθηκε στην Ύδρα και κηδεύτηκε με τιμές αρχιστράτηγου.[8] Το 1843 αναρτήθηκε στο Ελληνικό Βουλευτήριο το όνομά του ως ενός από τους πρωταγωνιστές της ελληνικής επανάστασης.[24] Το 1927, προς τιμήν του ήρωα, η γενέτειρά του Δοβίστα άλλαξε το όνομά της σε Εμμανουήλ Παπάς. Τα λείψανά του μεταφέρθηκαν στις 17/5/1966 και εναποτέθηκαν κάτω από τον ανδριάντα του, στην Πλατεία Ελευθερίας των Σερρών.[26]

Η Συμβολή του Παπά και της επανάστασης της Μακεδονίας στον αγώνα για ανεξαρτησία

Επεξεργασία

Η επανάσταση στη Μακεδονία έπαιξε σπουδαίο ρόλο στην εδραίωση του αγώνα στη νότια Ελλάδα και στην εκεί δημιουργία ισχυρού επαναστατικού κέντρου. Μεγάλος όγκος τουρκικών δυνάμεων, που είχε σκοπό να κινηθεί προς τη νότιο Ελλάδα, έμεινε για μεγάλο χρονικό διάστημα, σχεδόν για όλο το έτος του 1821, στην περιοχή της Μακεδονίας, αντιμετωπίζοντας τις δυνάμεις του Εμμανουήλ Παπά. Το γεγονός αυτό εξασφάλισε μεγάλο πλεονέκτημα χρόνου στις επαναστατημένες δυνάμεις του νότου, για να οργανωθούν, αλλά και για να καταλάβουν μεγάλο μέρος των περιοχών από τις αποκομμένες από ενισχύσεις, τουρκικές δυνάμεις.[27]

Η ίδια η θυσία του Εμμανουήλ Παπά, που εκτός από την ίδια του τη ζωή, πρόσφερε στον αγώνα ολόκληρη την περιουσία του, ενώ και πολλά από τα παιδιά του ακολούθησαν το παράδειγμα του πατέρα τους, προσφέροντας τη ζωή τους για την ανεξαρτησία της Ελλάδας, ανέδειξαν τον Εμμανουήλ Παπά (και την οικογένειά του), ως μία από τις πιο αγνές και πατριωτικές μορφές του αγώνα προς την ανεξαρτησία.[28]

Απόγονοι

Επεξεργασία

Ο Εμμανουήλ Παπάς, από το γάμο του με τη Φαίδρα (Αφέντρα), απέκτησε έντεκα παιδιά, από τα οποία τα οκτώ ήταν αγόρια και τα τρία κορίτσια. Τέσσερα από τα παιδιά του (Αναστάσιος, Αθανάσιος, Ιωάννης και Νικόλαος) συμμετείχαν ενεργά στον αγώνα για ανεξαρτησία.

Αθανάσιος Παπάς (1794-1826): Το 1824 βρισκόταν στην Ύδρα, μαζί με περίπου άλλους 1.000 Μακεδόνες, που σκοπό είχαν να προστατέψουν το νησί από τον Ιμπραήμ. Το 1826, ακολούθησε τον Καραϊσκάκη, που μαχόταν στη Στερεά Ελλάδα. Πιάστηκε αιχμάλωτος από τους Τούρκους και αποκεφαλίστηκε στη Χαλκίδα το 1826.[29]

Αναστάσιος Παπάς (1796- ): Είχε σπουδάσει στην Αυστρία και στη Γερμανία. Με την έναρξη του αγώνα στη Μολδοβλαχία, αποφασίζει να ακολουθήσει τον Αλέξανδρο Υψηλάντη. Μετά την καταστολή της επανάστασης στην περιοχή, προσπάθησε να έρθει στην Ελλάδα, αλλά συνελήφθη στην Τεργέστη από τους Αυστριακούς. Όταν αποφυλακίστηκε, κατάφερε να φτάσει στην Ύδρα. Το 1825 βρέθηκε στο Μεσολόγγι. Κατά την έξοδο του Μεσολογγίου, διασώθηκε και πήγε στην Πάτρα, όπου έγινε έπαρχος και αργότερα δικαστικός. Νυμφεύθηκε την ανηψιά του Γρηγορίου του Ε', χωρίς ωστόσο να αποκτήσουν παιδιά.[30]

Ιωάννης Παπάς (1798-1825): Ακολούθησε τον πατέρα του κατά τη διάρκεια της επανάστασης στη Μακεδονία. Αργότερα, συμμετείχε στα μακεδονικά σώματα που πολεμούσαν στη νότια Ελλάδα. Τελικά, το 1825, ακολούθησε τον Παπαφλέσσα, μαζί με άλλους 50 Μακεδόνες, στη Μάχη στο Μανιάκι, όπου και σκοτώθηκε (20 Μαΐου 1825).[31]

Νικόλαος Παπάς (1803-1827): Πριν την έναρξη της επανάστασης βρισκόταν στη Βιέννη. Με την έναρξη του αγώνα, βρέθηκε στη γραμματεία της κυβέρνησης του Δημήτριου Υψηλάντη. Αργότερα, ακολούθησε τον αδελφό του Αθανάσιο, ενώ το 1826 βρισκόταν κάτω από τις διαταγές του Γεωργίου Καραϊσκάκη. Σκοτώθηκε στη Μάχη του Καματερού στις 27 Ιανουαρίου 1827.[32] Στο μνημείο του Γεωργίου Καραϊσκάκη στο Φάληρο, ανάμεσα τους 20 αγωνιστές καπεταναίους βρίσκεται και το όνομα του Νικολάου Παπά.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Επεξεργασία

Παραπομπές

Επεξεργασία
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 data.nlg.gr/resource/authority/record246035.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 Εγκυκλοπαίδεια Νέα Δομή. Αθήνα: Τεγόπουλος - Μανιατέας. Αθήνα: Τεγόπουλος - Μανιατέας. 1996. σελ. 57, τομ. 27. 
  3. ↑ 3,0 3,1 «Παπάς, Εμμανουήλ (Δοβίοτα Σερρών, 1772) - Εκδοτική Αθηνών Α.Ε.». www.greekencyclopedia.com. Ανακτήθηκε στις 1 Αυγούστου 2017. 
  4. ↑ www.news247.gr. «Ο πάμπλουτος τραπεζίτης που έγινε οπλαρχηγός του 1821». https://www.news247.gr/viral/koitazontas-apo-to-parathyro-toy-pamploytoy-trapeziti-poy-egine-oplarchigos-toy-21.6483597.html. 
  5. ↑ 5,0 5,1 Trikupēs, Spyridōn (1860). Historia tēs hellenikēs epanastaseōs. Leontos. 
  6. ↑ 6,0 6,1 Vakalopoulos, Kōnstantinos Apostolou (1990). Historia tou voreiou hellēnismou. Ekdot. Oikos Aphōn Kyriakidē. 
  7. ↑ users.sch.gr. «Δαρνακοχώρια». http://users.sch.gr//athanasiadi/darnakas/. 
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 «ΔΗΜΟΣΙΑ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΣΕΡΡΩΝ». www.serrelib.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 12 Ιουνίου 2017. Ανακτήθηκε στις 1 Αυγούστου 2017. 
  9. ↑ www.orthodoxtimes.gr. «Ιστορικό τέμπλο ζει ξανά για να γιορτάσει τα 200 έτη από το 1821». https://www.orthodoxtimes.gr/istoriko-templo-zei-xana-gia-na-giortasei-ta-200-eti-apo-to-1821/. 
  10. ↑ www.hellenic-college.gr. «Οι Ήρωες του 1821 Εμμανουήλ Παππάς». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2018-03-10. https://web.archive.org/web/20180310212505/http://www.hellenic-college.gr/works/1821/heroes/emmanouil_pappas/index.html. Ανακτήθηκε στις 2020-09-09. 
  11. ↑ http://www.emmpapas.com.+«Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΗΡΩΑ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΠΑΠΑ». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2020-09-30. https://web.archive.org/web/20200930162034/http://www.emmpapas.com/index.php/istorika-stoixeia/istoria-tou-iroa. Ανακτήθηκε στις 2020-09-11. 
  12. ↑ www.protothema.gr. «Εμμανουήλ Παπάς: Ο πάμπλουτος και ανιδιοτελής ήρωας που ηγήθηκε της Επανάστασης στη Χαλκιδική το 1821». https://www.protothema.gr/greece/article/1097629/emmanouil-papas-o-pabloutos-kai-anidiotelis-iroas-pou-igithike-tis-epanastasis-sti-halkidiki-to-1821/. 
  13. ↑ serrelib.gr. «Εμμανουήλ Παπάς (1773-1821)». https://serrelib.gr/el/prosopikotita/emmanoyil-papas-1773-1821. 
  14. ↑ «Εμμανουήλ Παπάς». Σαν Σήμερα .gr. https://www.sansimera.gr/biographies/736. Ανακτήθηκε στις 2017-08-01. 
  15. ↑ www.mixanitouxronou.gr. «Εμμανουήλ Παπάς. Ο θρυλικός οπλαρχηγός της Μακεδονίας που σχεδίασε ακόμη και τη δολοφονία του σουλτάνου. Θυσίασε τα πάντα για τη Μακεδονία». https://www.mixanitouxronou.gr/emmanoyil-papas-o-thrylikos-oplarchigos-tis-makedonias-poy-schediase-akomi-kai-ti-dolofonia-toy-soyltanoy-thysiase-ta-panta-gia-ti-makedonia/. 
  16. ↑ Απόστολου Ε. Βακαλόπουλου: Ειδήσεις για τις καταπιέσεις των Ελλήνων της Μακεδονίας πριν από την επανάσταση του 1821». Μακεδονικοί τόμοι ΚΕ'-ΚΣΤ', Θεσσαλονίκη 1986, σελ. 1722,
  17. ↑ [1]
  18. ↑ «Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας, Περιφερειακή Ενότητα Σερρών, Τουρισμός, Η Ελληνική Επανάσταση του 1821». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 23 Οκτωβρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 8 Μαρτίου 2022. 
  19. ↑ Modēs, Geōrgios Ch (1967). Ο Μακεδονικός Αγών και η νεώτερη μακεδονική ιστορία. Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών. 
  20. ↑ www.huffingtonpost.gr. «Mιλώντας για κάποιες πλευρές του 1821». https://www.huffingtonpost.gr/entry/milontas-yia-kapoies-pleeres-toe-1821_gr_5abe943be4b055e50acd9466. 
  21. ↑ serrelib.gr. «Η εποποιία του Εμμανουήλ Παπά». https://serrelib.gr/el/serraiko-apothetirio/i-epopoiia-toy-emmanoyil-papa. 
  22. ↑ www.armyvoice.gr. «Η Μάχη της Ρεντίνας: Όταν οι Μακεδόνες καθυστέρησαν τους Τούρκους». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2020-09-18. https://web.archive.org/web/20200918103852/https://www.armyvoice.gr/2018/06/i-machi-tis-rentinas-otan-i-makedones-kathisterisan-tous-tourkous/. Ανακτήθηκε στις 2020-09-11. 
  23. ↑ www.halkidikinews.gr. «Εορτασμός της Θυσίας του Καπετάν Χάψα και των Παλικαριών του στη φονική μάχη των Βασιλικών». https://www.halkidikinews.gr/%CE%B5%CF%80%CE%B9%CE%BA%CE%B1%CE%B9%CF%81%CF%8C%CF%84%CE%B7%CF%84%CE%B1/5140-%CE%B5%CE%BF%CF%81%CF%84%CE%B1%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CE%B8%CF%85%CF%83%CE%AF%CE%B1%CF%82-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CE%BA%CE%B1%CF%80%CE%B5%CF%84%CE%AC%CE%BD-%CF%87%CE%AC%CF%88%CE%B1-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CF%84%CF%89%CE%BD-%CF%80%CE%B1%CE%BB%CE%B9%CE%BA%CE%B1%CF%81%CE%B9%CF%8E%CE%BD-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CF%83%CF%84%CE%B7-%CF%86%CE%BF%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CE%BC%CE%AC%CF%87%CE%B7-%CF%84%CF%89%CE%BD-%CE%B2%CE%B1%CF%83%CE%B9%CE%BB%CE%B9%CE%BA%CF%8E%CE%BD. 
  24. ↑ 24,0 24,1 «Εμμανουήλ Παπάς: Ο πάμπλουτος τραπεζίτης που έγινε οπλαρχηγός του 1821 | tanea.ca». www.tanea.ca (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 1 Αυγούστου 2017. [νεκρός σύνδεσμος]
  25. ↑ www.halkidikinews.gr. «Ο Χαλασμός της Κασσάνδρας». https://www.halkidikinews.gr/%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%B9%CF%84%CE%B9%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82/2280-14-%CE%BD%CE%BF%CE%AD%CE%BC%CE%B2%CF%81%CE%B7-1821-%CE%BF-%CF%87%CE%B1%CE%BB%CE%B1%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CE%BA%CE%B1%CF%83%CF%83%CE%AC%CE%BD%CE%B4%CF%81%CE%B1%CF%82. 
  26. ↑ Εμμανουήλ Παππάς
  27. ↑ www.proinos-typos.gr. «Η συνεισφορά των Μακεδόνων στην Εθνεγερσία του 1821». http://www.proinos-typos.gr/synisfora-ton-makedonon-stin-ethnegersia-tou-1821-tou-k-kontinou-v-chiolou-didaktoros-nomikis-epit-dikigorou/. 
  28. ↑ www.anexartitos.gr. «Να αποδώσουμε τον επιβαλλόμενο φόρο τιμής και ευγνωμοσύνης στον Ηρωα Εμμανουήλ Παπά». https://www.anexartitos.gr/ascribe-the-imposition-of-tribute-and-gratitude-emmanouel-papas-in-irwa. 
  29. ↑ «ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΟΥ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΠΑΠΑ». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2021-04-21. https://web.archive.org/web/20210421203005/http://history-of-macedonia.com/2011/01/02/ta-paidia-tou-emmanouil-papa/. Ανακτήθηκε στις 2021-03-25. 
  30. ↑ www.eproodos.gr. «Αναστάσιος Παπάς: Ο δευτερότοκος γιος του ήρωα Εμμανουήλ Παπά». https://www.eproodos.gr/post/anastasios-papas-o-deyterotokos-gios-toy-iroa-emmanoyil-papa. 
  31. ↑ Νικόλαος Κασομούλης, "Ενθυμήματα Στρατιωτικά", τ. 2, σελ. 68 (Αθήνα, 1998)
  32. ↑ www.serres.gr. «Σερραίοι Αγωνιστές». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2020-09-21. https://web.archive.org/web/20200921010455/https://www.serres.gr/index.php/istoria/eikonografimeni-istoria-tzanakaki/2016-06-22-10-01-14#d4. Ανακτήθηκε στις 2020-09-13. 


Ανακτήθηκε από "https://el.wiki.x.io/w/index.php?title=Εμμανουήλ_Παπάς&oldid=10824977"