Εμμανουήλ Ξάνθος

Ο Εμμανουήλ Ξάνθος (Πάτμος, 1772 – Αθήνα, 28 Νοεμβρίου 1851) ήταν Έλληνας γραμματικός, έμπορος και επαναστάτης. Υπήρξε ο εμπνευστής και ένας από τους τρεις ιδρυτές της Φιλικής Εταιρείας μαζί με τους Νικόλαο Σκουφά και Αθανάσιο Τσακάλωφ. Η προσφορά του στην διοργάνωση, και στον μετέπειτα οργανωτικό τομέα της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 χαρακτηρίζεται ανεκτίμητη.

Εμμανουήλ Ξάνθος
Γενικές πληροφορίες
Όνομα στη μητρική γλώσσα	Εμμανουήλ Ξάνθος (Ελληνικά)
Γέννηση	1772 Πάτμος
Θάνατος	28  Νοεμβρίου 1852 Αθήνα
Τόπος ταφής	Πρώτο Νεκροταφείο Αθηνών
Χώρα πολιτογράφησης	Οθωμανική Αυτοκρατορία
Εκπαίδευση και γλώσσες
Ομιλούμενες γλώσσες	νέα ελληνική γλώσσα
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	έμπορος
Οικογένεια
Σύζυγος	Σεβαστή Ξάνθου
Στρατιωτική σταδιοδρομία
Πόλεμοι/μάχες	Ελληνική Επανάσταση του 1821
Αξιώματα και βραβεύσεις
Αξίωμα	Φιλικός
Σχετικά πολυμέσα

Ο τάφος του Εμμανουήλ Ξάνθου στο Α΄ Νεκροταφείο

Η Φιλική Εταιρία

Ο Εμμανουήλ Ξάνθος γεννήθηκε το 1772 και έζησε αρχικά στη Σμύρνη και έπειτα στην Ιταλία και συγκεκριμένα στην Τεργέστη, όπου και δούλεψε ως υπάλληλος σε εμπορική επιχείρηση. Το 1810 εγκαταστάθηκε στην Οδησσό όπου και εργάστηκε ως γραμματικός του εμπόρου Βασιλείου Ξένη. Το 1812 γνωρίστηκε στην Κωνσταντινούπολη με δύο εμπόρους από τα Ιωάννινα και δύο χρόνια αργότερα αποφάσισαν να δημιουργήσουν δική τους εμπορική εταιρεία. Κατά το 1813, πραγματοποιεί εμπορικά ταξίδια στην Πρέβεζα, στα Ιωάννινα και στη Λευκάδα. Υπήρξε ελευθεροτέκτονας.

Μόλις επέστρεψε από την Οδησσό, ανακοίνωσε στους Τσακάλωφ και Σκουφά τις ιδέες του και με τον τρόπο αυτό, ιδρύθηκε η Φιλική Εταιρεία το 1814. Ο Ξάνθος ανέλαβε καθήκοντα ταμία και γραμματέα, ενώ παράλληλα χρησιμοποιούνταν ως σύνδεσμος με τα άλλα ηγετικά μέλη, όπως τον Παναγιώτη Αναγνωστόπουλο. Είχε το ψευδώνυμο «Θεοδωρίδης».

Άγαλμα του Εμμανουήλ Ξανθού στη Πάτμο

Το 1819 ο Ξάνθος μετέβη στη Ρωσία, με σκοπό να προτείνει την αρχηγία της Φιλικής Εταιρείας στον Ιωάννη Καποδίστρια, πρόσωπο που οι τρεις ιδρυτές οραματίζονταν ως την «Ανωτάτη Αρχή». Έφτασε τον Ιανουάριο του 1820 στην Αγία Πετρούπολη, όπου και συνάντησε την άρνηση του Καποδίστρια να αναλάβει την αρχηγία. Ο Καποδίστριας γνώριζε τις δυσμενείς συνθήκες που επικρατούσαν στην Ευρώπη έναντι των φιλελευθέρων και εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων των λαών και υπολογίζοντας τις συνέπειες μιας λαϊκής εξέγερσης, προσπάθησε να πείσει τον Ξάνθο για την ανάγκη να αναβληθούν οι επαναστατικές ενέργειες, ωσότου έρθουν καταλληλότερες περιστάσεις που θα ευνοήσουν την απόπειρα αυτή. Έτσι, ο Ξάνθος πρότειενε την αρχηγία της Εταιρείας στον Αλέξανδρο Υψηλάντη, πρόσωπο που έχαιρε της εκτίμησης των συμπατριωτών του και που, ως υπασπιστής του τσάρου, θα μπορούσε ίσως να επηρεάσει θετικά τη στάση της Ρωσίας για πιθανή επανάσταση στον ελλαδικό χώρο, ο οποίος και δέχεται. Από εκείνη τη στιγμή, ο Εμμανουήλ Ξάνθος διατηρούσε στενή συνεργασία με τον Υψηλάντη και έγιναν προσπάθειες για το συντονισμό του έργου στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες.

Μετά το τέλος της επαναστάσεως στην περιοχή της Μολδοβλαχίας, ο Ξάνθος μετέβη στην Ιταλία και συνέχισε προς την Πελοπόννησο, η οποία είχε ήδη επαναστατήσει. Στην περιοχή αυτή παρέμεινε ως το 1826, οπότε και αναχώρησε για την Αυστρία, προκειμένου να οργανώσει την απόδραση του Αλέξανδρου Υψηλάντη από το Μουγκάτς . Η επιχείρηση απέτυχε και αναγκάστηκε να φύγει για τη Βλαχία. Άγνωστος παρέμεινε εκεί ως το 1837, οπότε και πήρε την απόφαση να επιστρέψει στην Ελλάδα. Δυο χρόνια αργότερα, διορίστηκε σε διοικητική θέση στην Ύδρα και αργότερα στο Ελεγκτικό Συνέδριο, απολύθηκε όμως ύστερα από λίγο καιρό. Έζησε τα υπόλοιπα χρόνια της ζωής του σε πλήρη ανέχεια, μάταια αποζητώντας από το Δημόσιο σύνταξη ή έστω ένα ελάχιστο βοήθημα. Απεβίωσε στην Αθήνα, στις 28 Νοεμβρίου 1851.

Η εναντίον του πολεμική

Σχετικά με την πολεμική που ασκήθηκε εναντίον του, από τον Παναγιώτη Αναγνωστόπουλο και τον Ιωάννη Φιλήμονα μέσω της εφημερίδας του «Αιών» ήδη από το 1834 και κράτησε μέχρι το θάνατό του, αντλούνται σημαντικά στοιχεία από το ημερολόγιο του Κωνσταντίνου Μπέλλιου και από το βιβλίο του Κωστή Παπαγιώργη «Εμμανουήλ Ξάνθος, Ο Φιλικός».

Τα ιστορικά κείμενα του Ξάνθου

Προηγουμένως, το 1845, ο Ξάνθος είχε δημοσιεύσει τα «Απομνημονεύματά» του, τα οποία αποτελούν πολύτιμη πηγή πληροφοριών για την ιστορία της Φιλικής Εταιρείας, καθώς κανείς από τους άλλους δυο πρωτεργάτες, ο Νικόλαος Σκουφάς και ο Αθανάσιος Τσακάλωφ, δεν έτυχε να αφήσουν παραπλήσιας μορφής κείμενο. Έχει επίσης συντάξει την Έκθεση ανωνύμου τινός αφορώσα τας αρχάς και τας αποστολάς της Εταιρείας μέχρι της εποχής του Αλέξ. Υψηλάντη και για την οποία πληροφορούμαστε από τον Αθανάσιο Χριστόπουλο στα Πολιτικά Παράλληλα, Παρίσι 2000. Μνεία αυτής κάνει και ο Ιωάννης Φιλήμων. Επίσης συνέταξε Υπόμνημα, αυτόγραφο του υπάρχει στο τμήμα χειρογράφων της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος. Επίσης, μια Απολογία-κι αυτή στην Εθνική Βιβλιοθήκη-για την οποία πρωτομιλάει ο Τάκης Κανδηλώρος στην εργασία του για τη Φιλική Εταιρεία το 1926. Η Έκθεση και το Υπόμνημα είναι σύντομες αφηγήσεις, όπου ανώνυμα γράφει σε τρίτο πρόσωπο για την ίδρυση και την πρόοδο της Φιλικής Εταιρείας έως την ανάθεση της αρχηγίας στον Αλέξανδρο Υψηλάντη. Η Απολογία είναι η απάντηση στο Δοκίμιο περί Φιλικής Εταιρείας του Ιωάννη Φιλήμονος και η απόπειρα αναίρεσης των όσων λανθασμένων έγραψε ο ιστοριογράφος.

Πηγές

• Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών Α.Ε., 1975, τόμοι ΙΑ΄ και ΙΒ΄
• Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς, Εκδοτικός οργανισμός Πάπυρος, 1994-1996, τόμος 59
• Ξάνθος Ε.: Απομνημονεύματα για τη Φιλική Εταιρεία, (φωτομηχανική ανατ. της εκδ. του 1834), εκδ. «Βεργίνα», Αθήνα 1996
• Ιωάννης Μαζαράκης-Αινιάν: Τρισεύγενη Τσιμπάνη-Δάλλα (επιμ.), Αρχείο Εμμανουήλ Ξάνθου, εκδ. Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος, Αθήνα, 1997