Βικιπαίδεια

Εγκυκλοπαίδεια

έργο με περιεκτική περίληψη πληροφοριών
Το λήμμα παραθέτει τις πηγές του αόριστα, χωρίς παραπομπές. Βοηθήστε συνδέοντας το κείμενο με τις πηγές χρησιμοποιώντας παραπομπές, ώστε να είναι επαληθεύσιμο.
Το πρότυπο τοποθετήθηκε χωρίς ημερομηνία. Για τη σημερινή ημερομηνία χρησιμοποιήστε: {{χωρίς παραπομπές|16|12|2024}}

Ο όρος εγκυκλοπαίδεια είναι ελληνικός και πηγάζει από τις λέξεις «εγκύκλιος παιδεία». Ουσιαστικά είναι μια σύνοψη της γνώσης. Ο όρος σε όλες τις γλώσσες προέρχεται από τον Ελληνικό, που κυριολεκτικά σημαίνει «η εν κύκλω προσφερομένη διδασκαλία» και ο ακριβής τονισμός της στο Μέγα Ελληνικόν Λεξικόν της Ελληνικής Γλώσσης, γνωστό επίσης ως Liddell-Scott είναι εγκυκλοπαιδεία, λέξη που κατά τον λεξικογράφο συνιστά βαρβαρισμό. Σύμφωνα όμως με το Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας του Γ. Μπαμπινιώτη επειδή (στην αρχαία ελληνική) το -α στο «παιδεία» ήταν μακρό, ο κανονικός τονισμός του συνθέτου «εγκυκλοπαιδεία» είναι στη παραλήγουσα (σύμφωνα με το κανόνα ότι, όταν η λήγουσα είναι μακρά, δεν τονίζεται η τρίτη συλλαβή, η προπαραλήγουσα).

Διαφήμιση του 1913 για την Encyclopædia Britannica
Aυτό το λήμμα χρειάζεται επιμέλεια ώστε να ανταποκρίνεται σε υψηλότερες προδιαγραφές συντακτικής ποιότητας. Δείτε και τη σχετική συζήτηση στη σελίδα συζήτησης του λήμματος. Για τις προδιαγραφές συντακτικής ποιότητας της Βικιπαίδειας δείτε Βικιπαίδεια:Πολιτική#Πολιτική συγγραφής. Εάν γνωρίζετε κάτι για το θέμα του λήμματος είστε ευπρόσδεκτος/-η να το επιμεληθείτε. Μετά την επιμέλεια του λήμματος, μπορείτε να αφαιρέσετε αυτή την επισήμανση. Για περαιτέρω βοήθεια, δείτε το λήμμα Πώς να επεξεργαστείτε μια σελίδα.

Ωστόσο, αναλογικώς προς τα πολλά ουσιαστικά σε -εια τα οποία τονίζονταν στη προπαραλήγουσα (κυρίως ως παράγωγα επιθέτων σε -ης με βραχύ το -α τού -εια) σχηματίστηκε και ο τύπος «εγκυκλοπαίδεια», όπως ευγένεια (<ευγενής), ασέβεια (<ασεβής), αμάθεια (<αμαθής), αλήθεια (<αληθής), ο οποίος τελικά επικράτησε αντί του ορθού εγκυκλοπαιδεία.

Οι εγκυκλοπαίδειες μπορούν να είναι γενικής φύσης, δηλαδή να περιέχουν λήμματα από θεματικές ενότητες πολλών διαφορετικών γνωστικών πεδίων, (η αγγλική Britannica, η γερμανική Brockhaus και η αμιγώς ελληνική Πυρσός είναι πολύ γνωστά παραδείγματα), ή να εξειδικεύονται σε ειδικά θέματα, (για παράδειγμα εγκυκλοπαίδεια της Ιατρικής, της Φιλοσοφίας, ή του Δικαίου). Υπάρχουν επίσης εγκυκλοπαίδειες που καλύπτουν μια ποικιλία θεματικών ενοτήτων από μια ιδιαίτερη πολιτισμική, εθνική ή ιδεολογική προοπτική, (όπως για παράδειγμα η Μεγάλη Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια, η Ιουδαϊκή Εγκυκλοπαίδεια, η Καθολική Εγκυκλοπαίδεια και η Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια'.

Πολλά λεξικά είναι εγκυκλοπαιδικά ως προς τη φύση τους, ιδιαίτερα εκείνα που σχετίζονται με ένα ιδιαίτερο πεδίο (όπως το Dictionary of National Biography, το Dictionary of American Naval Fighting Ships και το Black's Law Dictionary). Εγκυκλοπαιδικά έργα εκδόθηκαν σε ένα μεγάλο τμήμα της ανθρώπινης Ιστορίας, αλλά ο όρος εγκυκλοπαίδεια δεν χρησιμοποιείτο για έργα τέτοιου είδους έως τον 16ο αιώνα. Το The Macquarie Dictionary: Australia's National Dictionary, έγινε εγκυκλοπαιδικό λεξικό μετά την πρώτη του έκδοση σε αναγνώριση της χρήσης κατάλληλων ουσιαστικών, που σηματοδοτούνταν από το αρχικό κεφαλαίο γράμμα τους, καθώς και λέξεων που προέρχονταν από τέτοια κατάλληλα ουσιαστικά.

Υπάρχουν δύο κύριες μέθοδοι οργάνωσης των εγκυκλοπαιδειών: η μέθοδος της αλφαβητικής τάξης, (τα λήμματα οργανώνονται με αλφαβητική τάξη), ή η οργάνωση βάσει ιεραρχημένων κατηγοριών. Η πρώτη από τις δύο είναι η κοινότερη, ειδικά για γενικά έργα.

Πρώιμα εγκυκλοπαιδικά έργα

Επεξεργασία

Η ιδέα της συλλογής της γνώσης όλου του κόσμου σε μια κοινή στέγη ανάγεται στην αρχαία Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας και της Περγάμου. Πολλοί συγγραφείς της αρχαιότητας (όπως ο Αριστοτέλης) προσπάθησαν να γράψουν ευρέως για όλη την ανθρώπινη γνώση. Ο σημαντικότερος πιθανώς από αυτούς τους πρώιμους εγκυκλοπαιδιστές ήταν ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος του πρώτου μ.Χ. αιώνα, που έγραψε το Naturalis Historia (Φυσική Ιστορία), ένα 37τομο έργο περί του φυσικού κόσμου, ιδιαίτερα δημοφιλές στη δυτική Ευρώπη για ένα μεγάλο μέρος της μεσαιωνικής εποχής.

Η βυζαντινή εγκυκλοπαίδεια του Σούδα, του 10ου αιώνα και η οποία αριθμεί 30.000 σελίδες, είναι μια πολύτιμη πηγή πληροφοριών για τον κόσμο της αρχαιότητας και αυτόν του πρώιμου μεσαίωνα.

Ο Κινέζος αυτοκράτορας Γιονγκλέ της δυναστείας των Μινγκ επέβλεψε τη σύνθεση της Εγκυκλοπαίδειας Γιονγκλέ, μιας δηλαδή από τις μεγαλύτερες εγκυκλοπαίδειες της Ιστορίας, η οποία ολοκληρώθηκε το 1408 και συνίστατο από 11.000 χειρόγραφους τόμους, από τους οποίους μόνον 400 υπάρχουν σήμερα. Από την επόμενη δυναστεία Κινγκ, ο αυτοκράτορας Κιαν Λονγκ συνέθεσε περίπου 4.000 ποιήματα, ως τμήμα μιας βιβλιοθήκης με 4,7 εκατομμύρια σελίδες, χωρισμένη σε τέσσερις κατηγορίες, στις οποίες περιλαμβάνονταν χιλιάδες πραγματείες. Έχει ενδιαφέρον εδώ να συγκρίνουμε τον τίτλο εκείνης της «εγκυκλοπαίδειας» (Παρακολουθώντας τα κύματα στην Ιερή Θάλασσα) με τον σημερινό όρο που καλύπτει το σύνολο της ανθρώπινης γνώσης.

Τα πρώιμα έργα της ισλαμικής φιλοσοφίας στον μεσαίωνα περιλάμβαναν έργα που σχετίζονταν με την εγκυκλοπαιδική γνώση, και υπήρξε ευρύτατη ανάπτυξη αυτού που αποκαλούμε σήμερα επιστημονική, ιστορική μέθοδος και παραπομπή ή μνεία. Ανάμεσα στα σημαντικότερα έργα περιλαμβάνονται η Εγκυλοπαίδεια της Επιστήμης του Αμπού Μπακρ αλ-Ραζί (Abu Bakr al-Razi), το Μουτατζιλίτ του Αλ-Κίντι (Al-Kindi), μια γόνιμη απόδοση 270 βιβλίων, και η ιατρική εγκυκλοπαίδεια του Ιμπν Σινά, έργο αναφοράς επί αιώνες. Σημαντικά είναι, επίσης, έργα για την παγκόσμια Ιστορία (ή κοινωνιολογία) από τους Ασαρίτες αλ-Ταμπρί (al-Tabri), αλ-Μασουντί (al-Masudi), Ιμπν Ρουστάχ (Ibn Rustah), αλ-Αθίρ (al-Athir) και Ιμπν Κχαλντούν (Ibn Khaldun). Το έργο του τελευταίου, Μουκαντιμάχ (Muqadimmah), περιλαμβάνει οδηγίες για την πρόσληψη των γραπτών αρχείων που είναι εφαρμόσιμες ακόμη και σήμερα. Οι συγκεκριμένοι λόγιοι άσκησαν σημαντική επίδραση στις μεθόδους έρευνας και δημοσίευσης, οφειλόμενη εν μέρει στην ισλαμική πρακτική του ιζνάντ, που έδινε έμφαση στην έρευνα των πηγών και τη σκεπτικιστική αναζήτηση.

Ωστόσο, όλα αυτά τα έργα σπάνια ήταν διαθέσιμα στο ευρύ κοινό. Τα χρησιμοποιούσαν εκείνοι που εξειδίκευαν προσέτι την γνώση παρά εκείνοι που την ασκούσαν στην πράξη, με κάποιες εξαιρέσεις στην ιατρική.

Σύγχρονες εγκυκλοπαίδειες

Επεξεργασία
 
Η αρχική σελίδα της ελληνικής Βικιπαίδειας

Οι παλαιότερες εγκυκλοπαίδειες σε καμία περίπτωση δεν θα πρέπει να παραβλέπονται, ιδιαίτερα όταν χρησιμοποιούνται ως αρχεία των αλλαγών που συνέβησαν στην επιστήμη και την τεχνολογία.

Η δομή της εγκυκλοπαίδειας

Επεξεργασία

Η εξελισσόμενη φύση της ιεραρχικής δομής της εγκυκλοπαίδειας είναι ιδιαίτερα προσαρμόσιμη σε ψηφιακή μορφή κατάλληλη για CD-ROM ή τον σκληρό δίσκο ενός υπολογιστή. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα όλες οι μεγάλες εγκυκλοπαίδειες να στραφούν σε αυτή τη μορφή έκδοσης στα τέλη του 20ού αιώνα. Ψηφιακές εκδόσεις (σε τυπική CD-ROM μορφή) έχουν το πλεονέκτημα της φτηνής παραγωγής και της εύκολης χρήσης και μεταφοράς. Επιπλέον, περιλαμβάνουν πολυμέσα που δεν είναι δυνατό να συμπεριληφθούν στην έντυπη έκδοση. Επιπλέον, η υπερκειμενική δομή με κατάλληλους συνδέσμους είναι σημαντικό πλεονέκτημα. Οι διαδικτυακές εγκυκλοπαίδειες είναι δυνητικά δυναμικές. Η νέα πληροφορία προστίθεται άμεσα, χωρίς την αναμονή μιας νέας έκδοσης, (κάτι που συμβαίνει με το CD-ROM ή την έντυπη έκδοση). Όλα αυτά βέβαια για εκείνους που έχουν τη δυνατότητα πρόσβασης στο διαδίκτυο.

Η πληροφορία σε μια έντυπη εγκυκλοπαίδεια χρειάζεται αναγκαστικά κάποια μορφή ιεραρχικής δομής. Παραδοσιακά η μέθοδος που χρησιμοποιείται, είναι η παρουσίαση της πληροφορίας ταξινομημένης αλφαβητικά, βάσει του τίτλου του λήμμαυ. Ωστόσο με την έλευση των δυναμικών ηλεκτρονικών μορφών έκδοσης η ανάγκη της προκαθορισμένης δομής δεν είναι αναγκαία. Παρόλα αυτά, όμως, οι περισσότερες ηλεκτρονικές εγκυκλοπαίδειες προσφέρουν ακόμη μια γκάμα οργανωτικών στρατηγικών για τα λήμματα, ανά θεματική ενότητα ή αλφαβητικά.

Οι νεότερες στρατηγικές για την κατασκευή εγκυκλοπαιδειών δίνουν έμφαση στη σύμπτωση πολλών πιθανών τρόπων οργάνωσης της γνώσης με τη χρήση μητρών για τον συνδυασμό, την αλληλεπίδραση και τη σύνθεση των κειμένων. Αυτή η μετα-εγκυκλοπαιδική προσέγγιση διαθέτει διαμεσολαβητές (interfaces) για τη συστηματική ταξινόμηση και σύνθεση των λέξεων, των αριθμών, των ήχων και των εικόνων. Με αυτόν τον τρόπο παράγει συναισθητική (τέχνη) και συγκριτική (επιστήμη) οργάνωση της γνώσης.

Κατάλογος εγκυκλοπαιδειών

Επεξεργασία

Εγκυκλοπαίδειες και εγκυκλοπαιδιστές πριν το 1700

Επεξεργασία
  • Πλίνιου του Πρεσβύτερου Φυσική Ιστορία 77 μ.Χ. Άσκησε σημαντική επίδραση στον Μεσαίωνα.
  • Κασσιόδωρος Institutiones, 560 μ.Χ.. Πρώτη χριστιανική εγκυκλοπαίδεια.
  • Άγιος Ισίδωρος της Σεβίλλης (St. Isidore of Seville) Etymologiae, 636 μ.X. Χριστιανική εγκυκλοπαίδεια. Άσκησε σημαντική επιρροή στον πρώιμο μεσαίωνα.
  • Φα γιουάν τσου λιν (Fa yüan chu lin), 668 μ.Χ. Βουδιστική εγκυκλοπαίδεια 100 τόμων, που συντέθηκε από τον Τάο Σιχ Tao-shih.
  • Το Βιβλίο της Γνώσης, (Adab al-kātib) από τον Ibn Qutayba (828-889). Το πρωιμότερο αραβικό έργο που θα μπορούσε να αποκληθεί εγκυκλοπαίδεια.
  • Πατριάρχης Φώτιος Α΄ Βιβλιοθήκη (9ος αιώνας). Το πρωιμότερο βυζαντινό έργο που θα μπορούσε να αποκληθεί εγκυκλοπαίδεια.
  • Hrabanus Maurus, 842. De rerum naturis (Περί της φύσης των πραγμάτων). Προήλθε από το κείμενο του Ισιδώρου.
  • Λεξικό Σούδα (10ος αιώνας)
  • Βαρθολομαίος της Γκλανβιλλά (Bartholomeus de Glanvilla), De proprietatibus rerum, 1240. Η περισσότερο διαβασμένη στην ύστερη μεσαιωνική περίοδο.
  • Βενσάν της Μπωβαί (Vincent de Beauvais), Speculum Maius, ολοκληρώθηκε το 1250. Η πλέον φιλόδοξη εγκυκλοπαίδεια της ύστερης μεσαιωνικής περιόδου με πάνω από 3 εκατομμύρια λέξεις.
  • Εγκυκλοπαίδεια Γιονγκλέ (1403-1408). Πρώιμη κινεζική εγκυκλοπαίδεια.
  • Τέοντορ Τσβίνγκερ (Theodor Zwinger) (1533-1588), Theatrum Vitae Humanae, 1588.
  • Λουΐ Μορερί (Louis Moréri), The Great Historical Dictionary, 1671.
  • Πιέρ Μπελ (Pierre Bayle), Historical and Critical Dictionary, 1695.
  • Βιντσέντζο Κορονέλλι, εκδότης της Biblioteca Universale Sacro-Profana, αρχές του 18ου αιώνα. Η πρώτη αλφαβητική εγκυκλοπαίδεια.
  • Τζον Χένρι Όλστεντ (John Henry Alsted).
  • Τζον Τζέικομπ Χόφμαν, (John Jacob Hoffman).

Εγκυκλοπαίδειες που εκδόθηκαν από το 1700 έως το 1800

Επεξεργασία
  • Lexicon technicum (1704)
  • Cyclopaedia, or Universal Dictionary of Arts and Sciences, (1723.
  • An Universal History of Arts and Sciences, (1745).
  • Encyclopædia Britannica, (1771, και τρεις επανεκδόσεις έως το 1800)
  • Encyclopædia Perthensis (1796-1806, δύο επανεκδόσεις έως το 1816)

Γαλλικές εγκυκλοπαίδειες

Επεξεργασία
  • Encyclopédie (1751-1772)
  • Encyclopédie Méthodique
  • Πιέρ Λαρούς (Pierre Larousse), Grand dictionnaire universel du XIXme siècle.
  • Κλοντ Οζέ (Claude Auge'), Nouveau Petit Larousse Illustre'

Γερμανικές εγκυκλοπαίδειες

Επεξεργασία
  • Grosses vollständiges Universal-Lexicon (1751-1754)
  • Conversations Lexikon mit vorzüglicher Rücksicht auf die gegenwärtigen Zeiten (1796-1808)

Εγκυκλοπαίδειες που εκδόθηκαν από το 1800 έως το 1900

Επεξεργασία
  • Rees's Cyclopaedia, (1802–1819)
  • Encyclopædia Britannica, (εκδ. 4-9 έως το 1900)
  • Edinburgh Encyclopaedia, (1808)
  • British Encyclopaedia, (1809)
  • Encyclopaedia Londinensis, (1810)
  • Pantologia, (1813)
  • Encyclopaedia Metropolitana, (1817–1845)
  • Penny Cyclopaedia (1833–1846)
  • English Encyclopaedia (1854–1862, συμπλ. 1869–1873)
  • Chambers's Encyclopaedia (1860–1868

Ειδικές εγκυκλοπαίδειες

Επεξεργασία
  • Engineer's and Mechanic's Encyclopaedia, (1836/1837, 2η έκδ. 1849)
  • Cyclopaedia of Useful Arts and Manufactures, (1852)
  • A Dictionary of Greek and Roman Antiquities ,(1842)
  • Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology, (1870)

Αμερικανικές εγκυκλοπαίδειες

Επεξεργασία
  • New American Encyclopaedia, (1858–1863 ετήσια συμπληρώματα έως το 1902)
  • American Encyclopaedia, (1873–1876)
  • New Universal Encyclopaedia, (1875–1877)
  • Johnson's Universal Encyclopaedia, (1893–1895)
  • Encyclopedia Americana, (1839–1847)
  • International Encyclopaedia, (1884–1898)
  • New International Encyclopaedia, (1902)
  • Collier's Encyclopedia, (1951–1952)
  • The Nuttall Encyclopaedia

Γερμανικές εγκυκλοπαίδειες

Επεξεργασία
  • Ökonomische Encyklopädie, εκδότης D. Johann Georg Krünitz (242 τόμοι 1773–1858)
  • Brockhaus, (εκδ. 1–14 έως το 1900)
  • Pierers Universal-Lexikon, (1824–1836, 7η έκδ. 1888–1893)
  • Meyers Konversations-Lexikon, (1839–1855, 5η έκδ. 1893–1897)
  • Herders Konversations-Lexikon (1854–1857, 2η έκδ. 1875–1879)

Σουηδικές εγκυκλοπαίδειες

Επεξεργασία

Εγκυκλοπαίδειες που εκδόθηκαν από το 1900–2000

Επεξεργασία
  • Encyclopædia Britannica, (εκδ. 10–16 έως το 2000)
  • Harmsworth's Encyclopaedia, (1905; γνωστή στις ΗΠΑ ως Nelson's Encyclopaedia)
  • Everyman Encyclopaedia, (c. 1910)
  • The Children's Encyclopedia, (1911)
  • World Book|World Book Encyclopedia, (1917)
  • Encyclopedia International, (1963)
  • Encarta, (1993) (ενσωματωμένο περιεχόμενο από την Funk and Wagnalls)
  • Encyclopædia Iranica, 1973
  • Encyclopedia of Life Support Systems
  • Funk and Wagnalls, (1912–2001?)

Ελληνικές εγκυκλοπαίδειες

Επεξεργασία
 
Το Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ήλιος

Γερμανικές εγκυκλοπαίδειες

Επεξεργασία

Θρησκευτικές εγκυκλοπαίδειες

Επεξεργασία

Σοβιετικές εγκυκλοπαίδειες

Επεξεργασία

Εγκυκλοπαίδειες που εκδόθηκαν από το 2000 και εντεύθεν

Επεξεργασία

Ισπανικές εγκυκλοπαίδειες

Επεξεργασία

Προτεινόμενη βιβλιογραφία

Επεξεργασία
  • Robert Collison, Encyclopaedias: Their History Throughout the Ages, 2nd ed. (New York, London: Hafner 1966)

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Επεξεργασία


Ανακτήθηκε από "https://el.wiki.x.io/w/index.php?title=Εγκυκλοπαίδεια&oldid=10627738"