Διαλογισμός

Ο διαλογισμός είναι μία μορφή πνευματικής συγκέντρωσης που επιτυγχάνεται με τη βαθιά χαλάρωση, την απομάκρυνση κάθε σκέψης και εξωτερικών ερεθισμάτων από τη συνειδητότητα του υποκειμένου. Σκοπός του διαλογισμού είναι η άντληση γνώσης ή και εμπειριών άμεσα, χωρίς τη χρήση των αισθητηρίων οργάνων του ανθρώπου ή οποιασδήποτε πηγής πληροφόρησης. Γενικότερα θεωρείται και μέσο ψυχικής χαλάρωσης και ευεξίας.

Τεραστίων διαστάσεων άγαλμα του Σίβα σε στάση διαλογισμού

Προϋποθέσεις

Ο διαλογισμός απαιτεί ορισμένες προϋποθέσεις προκειμένου να επιτευχθεί. Η πρώτη είναι η αδιατάρακτη συγκέντρωση της προσοχής μας σε ένα αντικείμενο. Ακόμα και στην πρακτική της Χάθα Γιόγκα έχουμε μάθει ότι οι ασκήσεις έχουν καλύτερο αποτέλεσμα, όταν ο νους είναι προσηλωμένος στο σημείο του σώματος που ασκείται. Η συγκέντρωση θεωρείται το «Έκτο σκαλοπάτι της Γιόγκα». Η δεύτερη είναι η δημιουργία ενός είδους διπλής προσοχής. Το ένα σκέλος της κατευθύνεται προς το παρατηρούμενο αντικείμενο (εσωτερικό ή εξωτερικό), και το άλλο σκέλος στρέφεται προς τον εαυτό μας, που ασκεί τη διαδικασία της παρατήρησης. Δεν παρατηρούμε απλώς κάτι, έστω και με εστιασμένη προσοχή, αλλά είμαστε συνειδητοί ότι το κάνουμε.

Αυτό είναι ένα σημείο κλειδί στην όλη διαδικασία του διαλογισμού, δηλαδή η δημιουργία ενός εσωτερικού «παρατηρητή». Το πρώτο στάδιο είναι η χαλάρωση και η συγκέντρωση του νου. Το δεύτερο στάδιο είναι η δημιουργία της διπλής προσοχής, το να έχουμε επίγνωση του εαυτού μας καθώς εστιάζεται στο αντικείμενο της συγκέντρωσής του.

Τι είναι διαλογισμός

Οι ευρύτατα διαδεδομένες σύγχρονες απόψεις θεωρούν τον διαλογισμό ως ένα είδος χαλάρωσης, απαλλαγής από το άγχος, μια κατάσταση όπου «οραματιζόμαστε» ευχάριστες σκηνές ειδυλλιακών τοπίων, ακούγοντας χαλαρωτική μουσική κ.λ.π.. Στη πραγματικότητα όμως έχουμε να κάνουμε με μια βαθύτατα μυστικιστική διαδικασία διότι αποκτούμε την συνειδητοποίηση του γεγονότος ότι είμαστε κάτι περισσότερο από τον κοινό καθημερινό εαυτό μας. Κάτι που ζει μέσα του, τον παρατηρεί και τον κατευθύνει.

Ο διαλογιζόμενος εισέρχεται σε μια κατάσταση αυξημένης εγρήγορσης, εστιασμένης προσοχής και εσωτερικής σιγής, η οποία μπορεί να βιωθεί σε οποιαδήποτε στιγμή της καθημερινότητάς μας, χωρίς να απαιτεί ειδικές προϋποθέσεις απομόνωσης, ειδικών στάσεων του σώματος, διατροφής, θρησκευτικών πεποιθήσεων, κ.ά.. Μπορεί και πρέπει να ασκηθεί μέσα στη «δίνη» των καθημερινών μας υποχρεώσεων, χωρίς να τις διαταράσσει ή να διαταράσσεται από αυτές. Σημαντικό κλειδί για την απόλυτη χαλάρωση είναι ο έλεγχος της αναπνοής, η οποία πρέπει να είναι αργή και σταθερή.

Επόμενο βήμα μετά τη σωματική χαλάρωση και πριν την εστίαση του νου είναι η χαλάρωσή του. Ο νους χαλαρώνει με την απαλή στροφή του από τη «δίνη» αρνητικών ή αγχωτικών σκέψεων στη συνειδητή δημιουργία σκέψεων που αφορούν στην πνευματική μας ταυτότητα και φύση: Σκέψεις όπως «είμαι ένα γαλήνιο πνευματικό ον» ή και ερωτήσεις που γίνονται με πηγαίο ενδιαφέρον προς τον εαυτό όπως «ποιος είμαι στ' αλήθεια; τι ον είμαι; είμαι μόνο αυτό που βλέπουν τα φυσικά μου μάτια;», «τι είναι η γαλήνη;», μπορούν να φέρουν τον διαλογιζόμενο από το στάδιο της σκέψης στο στάδιο της εσωτερικής εμπειρίας της κάθε σκέψης. Η εσωτερική εμπειρία αρετών όπως η γαλήνη θα μπορούσε να πει κάποιος ότι είναι συνώνυμη με τα θετικά βιώματα τα οποία με τη σειρά τους αναβαθμίζουν τον χαρακτήρα ενός ανθρώπου.

Στη δύση

Βουδιστής μοναχός διαλογίζεται

Τις τελευταίες δεκαετίες, όσο η Δύση ερχόταν σε μεγαλύτερη επαφή με την Ανατολή, οι τεχνικές του διαλογισμού και του mindfulness (ενσυνειδητότητα) άρχισαν να διδάσκονται και να εισάγονται στο δυτικό κόσμο.

Με τα χρόνια στη Δύση το mindfulness και ο διαλογισμός έφυγε από την θρησκευτική του σύνδεση με το Βουδισμό και μελετήθηκε επιστημονικά. Έτσι μεταλλάχθηκε για το δυτικό κόσμο ως μια στάση και φιλοσοφία για μια καλύτερη ζωή με πληρότητα και νόημα.

Ο πρώτος που ασχολήθηκε με εκτεταμένη έρευνα και μελέτη ήταν ο Dr. Jon Kabat-Zinn στο Ιατρικό Τμήμα του Πανεπιστημίου της Μασαχουσέτης το 1979. Δημιούργησε το πρόγραμμα 8 εβδομάδων Mindfulness Based Stress Reduction (M.B.S.R) το οποίο εφάρμοσε σε πληθυσμούς με υψηλό στρες. Το M.B.S.R και τα ευρήματά του είναι η βάση που στηρίζονται σχεδόν όλα τα προγράμματα mindfulness ανά τον κόσμο.

Βιβλιογραφία

• Μάντεση, Αναστασία: «Διαλογισμός: Είναι κάτι περισσότερο από μόδα;», Περισκόπιο της Επιστήμης, τεύχος 207 (Ιούνιος 1997), σελ. 29
• Strano, Anthony: Slaying the Three Dragons: Overcoming Doubt, Worry, and Fear, εκδ. Sterling Ethos, 2010, ISBN 1-402766-40-8. βήματα διαλογισμού στην καθημερινότητα