Απομνημονεύματα του Μακρυγιάννη

Τα Απομνημονεύματα του Μακρυγιάννη είναι ένα είδος γραπτής αυτοβιογραφίας που συνέταξε ο στρατηγός και ήρωας της Ελληνικής Επανάστασης, Ιωάννης Μακρυγιάννης. Σε αυτά αποτυπώνει τις σκέψεις για τη δράση του, ενώ το έργο του είναι ένα από τα πρώτα δείγματα του είδους. επίσης μας έχει αποδείξει ότι ο καθένας μπορεί να γίνει σπουδαίος για κάτι.

Ιστορική συγκυρία συγγραφής

Ο Μακρυγιάννης άρχισε να γράφει τα Απομνημονεύματά του στο Άργος, όταν υπηρετούσε την Κυβέρνηση Καποδίστρια ως αρχηγός της εκτελεστικής δυνάμεως Πελοποννήσου, και συγκεκριμένα από τις 26 Φεβρουαρίου, 1829. Όπως αναφέρεται σε μεταγενέστερο πρόλογό του, που τον έγραψε κατά το 1850, όταν ξαναδιάβασε το έργο αντικατέστησε τα τρία πρώτα φύλλα του, που είχαν σαπίσει από την υγρασία, με άλλα όμοια, κατά την ουσία και όχι κατά γράμμα. Το έργο που ξεκίνησε στο Άργος το συνέχισε στο Ναύπλιο και κυρίως στην Αθήνα. Μετά την ολοκλήρωσή του, για λόγους προληπτικούς τα έκρυψε σε ένα τενεκέ. Η επιλογή να καταγράψει τα γεγονότα όπως τα έζησε «υποδεικνύει πως ο Μακρυγιάννης είχε διαμορφώσει, από πολύ νωρίς, μια προωθημένη αντίληψη για το βάρος που έχει η γραπτή αποτύπωση των γεγονότων».

Η ανακάλυψη από τον Ιωάννη Βλαχογιάννη

Ο Ιωάννης Βλαχογιάννης αναζητούσε στον τύπο της εποχής δημοσιεύματα που έπρεπε να αποδελτιωθούν ή να αντιγραφούν για να συγκροτήσει το Αρχείο του. Μεταξύ άλλων εντόπισε και γραπτά του Μακρυγιάννη. Ο Βλαχογιάννης απευθύνθηκε στον Κίτσο Μακρυγιάννη ο οποίος δεν εντόπισε κάτι στο σπίτι του, αλλά στα υπόγειά του. Στις 2 Ιουνίου του 1904 ο Βλαχογιάννης δημοσίευσε στην εφημερίδα Ακρόπολις φωτοτυπία της πρώτης σελίδας των χειρογράφων και σε συνέχειες άλλα αποσπάσματα, από τις 3 Ιουλίου έως τις 12 Οκτωβρίου, 1904. Το 1907 μετέγραψε και εξέδωσε το χειρόγραφο αλλά η τύχη του αγνοείται, «γεγονός που έγινε αφορμή να γεννηθούν αργότερα πολλές αλλά ασύστατες αμφιβολίες για την ύπαρξή του και για την πιστή, χωρίς επεμβάσεις, μεταγραφή του από τον εκδότη του». Το 1945 ο Βλαχογιάννης πεθαίνει χωρίς να προλάβει να ολοκληρώσει τον πρόλογο που ετοίμαζε για την επανέκδοση των Απομνημονευμάτων. Δημοσίευμα του 1947 στο περιοδικό Ο Συλλέκτης του Χ. Σπανού αναφέρει πως το χειρόγραφο των Απομνημονευμάτων πουλήθηκε στον Βλαχογιάννη από τον παλαιοβιβλιοπώλη Χ. Σπανό το 1937. Όμως η μαρτυρία αυτή αναιρέθηκε από τον Ν. Θ. Πάντζαρη ο οποίος με επιστολή του στην Καθημερινή στις 15 Ιουνίου του 1947 την διαψεύδει λέγοντας πως ο Βλαχογιάννης μετά την έκδοση κατάστρεψε τα χειρόγραφα για να μην κριθεί για επεμβάσεις στο κείμενο. Άλλο δημοσίευμα διαψεύδει τον Σπανό αναφέροντας πως τα χειρόγραφα που πούλησε στον Βλαχογιάννη ήταν μικρού σχήματος αλλά των Απομνημονευμάτων ήταν μεγάλου.

Η γλώσσα και το ύφος των Απομνημονευμάτων

Ο Μακρυγιάννης χρησιμοποιεί 142.687 λέξεις εκ των οποίων οι 54.701 είναι αυτές που συγκροτούν την βάση της γλωσσικής επικοινωνίας του. Τα ρήματα είναι 25.943 και τα ουσιαστικά 28.758 , τα προσηγορικά 21.070 και τα κύρια 7.688. Η γλώσσα του είναι ένα κράμα από τη ζωντανή δημοτική της εποχής με διαλεκτικά στοιχεία, πλήθος ξενισμών τουρκικής και δυτικής προέλευσης και με ισχυρή επιρροή από τη λόγια. Ένας γλωσσικός εκλογιοτατισμός των κειμένων επισημαίνεται από την σύγχρονη έρευνα, ο οποίος εξαφανίζει το αδρό ύφος του. Γράφει όπως ακούει τις λέξεις, π.χ. αντί Θήβα - Φήβα, Ελευσίνα - Λεψίνα. Χρησιμοποιεί ονομαστικές πληθυντικού όπως ανάκρισες, απόδειξες, δούλεψες. Οι γενικές του είναι ιδιόμορφες, το βρέφος του βρέφου. Δημιουργεί λέξεις, δικαιοκράτες, θαλασσοδύναμη, βαρυθύμωσε, αντοφέκηγος. Χρησιμοποιεί προθέσεις που προσδίδουν έμφαση, δηλαδή, καταβασανίζουν, καταδιαιρούν. Οι χυδαίες λέξεις δεν απουσιάζουν: γαμώ, καυλί, κώλος, καύλωναν. Ακούει λέξεις με το αφτί του και τις προσαρμόζει με τους φωνητικούς κανόνες της δημοτικής όπως ολίστια, αυτόφτης. Επίσης ενσωματώνει ξένες λέξεις, όπως ντισμπάρκο, ριτιράτα, νοφόρμα. Κάνει χρήση ενεργητικής μετοχής, όπως αγωνίζοντας. «Οι ιδιομορφίες στη γλώσσα και στον τρόπο γραφής του αποδίδονται στη μητρική γλώσσα του, σε μία "κοινή" δημώδη της εποχής, σε εσφαλμένες αποκαταστάσεις (υπερδιορθώσεις), σε πλημμελή απόδοση φθόγγων ή λέξεων και σε χαρακτηριστικά (συντακτικά-υφολογικά) του προφορικού λόγου». Για το ύφος επισημαίνεται η προφορικότητα, η βιωματική παρουσίαση και η έντονα συναισθηματική φόρτιση, ο προσωπικός σχολιασμός, η λαϊκότροπη αφηγηματική δομή, η αμεσότητα του λόγου με την κοφτή, ασύνδετη παρατακτική δομή του, με την αποφθεγματική λιτή και πυκνή διατύπωσή του, η άτακτη εναλλαγή χρόνων και η ευρεία χρήση του διαλόγου στην αφήγηση.

Η πρόσληψη των Απομνημονευμάτων

Αποσπάσματα των Απομνημονευμάτων δημοσιεύονται στα τεύχη 4-5-6 (Ιανουαρίου-Φεβρουαρίου-Μαρτίου, 1936, αντίστοιχα) του περιοδικού Τρίτο Μάτι. Επίσης από τον Απρίλιο του 1938 δημοσιεύονται σε συνέχειες στο περιοδικό Νεοελληνικά Γράμματα.

Τα Απομνημονεύματα του Γιώργου Σεφέρη

Ο Σεφέρης τον αναγνώρισε στην εποχή του Μεσοπολέμου ως σπουδαίο πεζογράφο. Αξιοποιήθηκε ως υφολογικό πρότυπο από τον ποιητή και ως παρακαταθήκη «μιας απλής και βαθιάς ηθικής συνείδησης» την οποία αποδίδει στον ελληνικό λαό. Στις 16 Μαΐου, 1943, στον κινηματογράφο Ριάλτο της Αλεξάνδρειας δίνει διάλεξη για τον Μακρυγιάννη και τρείς ημέρες μετά στο Κάιρο. Η συχνότητα και ο χαρακτήρας του σχολιασμού των Απομνημονευμάτων από τον Σεφέρη τα εντάσσει στον λογοτεχνικό κανόνα του. Ο Σεφέρης συνέβαλε στην καταξίωση του έργου «ως του κατ' εξοχήν λογοτεχνικού κειμένου».

Τα Απομνημονεύματα του Γιώργου Θεοτοκά

Στη Γερμανική Κατοχή η πρόσληψή του έγινε ιδεολογική, «ως δείγματος ανυποχώρητου αγωνιστή και γνήσιου πατριώτη». Ο Μακρυγιάννης ανακαλύφθηκε ουσιαστικά μετά τη δημοσίευση του δοκιμίου του Θεοτοκά στη Νέα Εστία το 1941. Συγκεκριμένα στο τεύχος της 1ης Οκτωβρίου, 1941, του περιοδικού ο Θεοτοκάς δημοσιεύει το άρθρο Ο Στρατηγός Μακρυγιάννης, όπου πριν από τον Σεφέρη μιλάει για τον ανθρωπισμό του έργου. Σε αυτό το κείμενο παρουσιάζεται ως ένας προικισμένος συγγραφέας, ένας άνθρωπος με ατομικότητα και ως ένας εκπρόσωπος του έθνους. Το 1961 στο περιοδικό Ευθύνη σε άρθρο του τα κατατάσσει μαζί με τα πεζά του Σολωμού και τα διηγήματα του Παπαδιαμάντη ως τα πιο σημαντικά επιτεύγματα της νεοελληνικής πεζογραφίας.

Η αξία των Απομνημονευμάτων

Τα Απομνημονεύματα έχουν μελετηθεί από άποψη πολιτική, εθνική, γλωσσική, λεξικογραφική, γραμματική, υφολογική, λαογραφική και πολιτισμική, ενώ έχουν μεταφραστεί στα Αγγλικά, Γαλλικά και Γερμανικά. Για τον Δημαρά, «δεν είναι αντικειμενικός, το έργο του δεν είναι μια μαρτυρία, είναι ένα τεκμήριο[...]τ'απομνημονεύματά του δονούνται ακόμα από τα πάθη των εμφύλιων σπαραγμών». Όσο για τη γλώσσα του ο Δημαράς τη θεωρεί σχεδόν ανόθευτη, ενώ το ύφος του είναι «κοντά στην ψυχή του». Ο Πολίτης, τα θεωρεί, ως την «πιο έγκυρη αποτύπωση του ήθους των αγωνιστών του Εικοσιένα». Ο Βίττι αναφέρει, «Σ' αυτόν τον ορμητικό τόνο είναι γραμμένο όλο το βιβλίο. Η γοητεία οφείλεται στην προφορικότητα του λόγου, που δεν υποτάσσεται σε μια συστηματική χρήση της δημοτικής αφού χρησιμοποιεί τύπους και εκφράσεις της γραφειοκρατίας και της δημοσιογραφίας». Για τον καθηγητή του Παντείου, Νίκο Θεοτοκά, «η βίωση και ερμηνεία της ιστορίας οργανώνονται ως απολογία και υποθήκη του ίδιου του ήρωα, του πατριδοφύλακα, προς τους συγχρόνους του και τις μεταγενέστερες γενιές».

Πηγές

• Βενετία Αποστολίδου, Ο Κωστής Παλαμάς ιστορικός της νεοελληνικής λογοτεχνίας,εκδ΄Θεμέλιο, Αθήνα, 1994
• Αγγέλα Καστρινάκη, «Η λογοτεχνία στην Κατοχή», Ιστορία της Ελλάδας του 20ου αιώνα, τομ. Γ2 εκδ. Βιβλιόραμα,(2007), σελ.303-333
• Νίκος Θεοτοκάς, «Ατομική μαρτυρία και συλλογική συνείδηση: τα κείμενα του Μακρυγιάννη ως τεκμήρια της ιστοριογραφίας», στο: Νίκος Θεοτοκάς-Νίκος Κοταρίδης, Η οικονομία της βίας. Παραδοσιακές και νεωτερικές εξουσίες στην Ελλάδα του 19ου αιώνα,εκδ.Βιβλιόραμα, Αθήνα, 2006, σελ.349-385
• Κωνσταντίνος Θ. Δημαράς, Ιστορια της νεοελληνικής λογοτεχνίας, εκδ.Ίκαρος, Αθήνα, 1983
• Λίνος Πολίτης, Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας, εκδ.Μ.Ι.Ε.Τ,Αθήνα, 2001
• Ελένη Αγγελομάτη Τσουγκαράκη, «Ιστορικές πηγές του Αγώνα. Έγγραφα, απομνημονεύματα,πρώτες ιστορίες», Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000, τομ 3, 2003, σελ.371-388
• Νίκος Θεοτοκάς, Ο βίος του στρατηγού Μακρυγιάννη. Απομνημόνευμα και Ιστορία, Βιβλιόραμα, Αθήνα 2012
• Βενετία Αποστολίδου, «Ο Θεοτοκάς και η λογοτεχνική παράδοση»,Νέα Εστια,τομ. 158, τχ.1784, Δεκέμβριος 2005),σελ.986-994
• Henri Tonnet, Ιστορία του Ελληνικού μυθιστορήματος, μτφρ. Μαρίνα Καραμάνου, εκδ.Πατάκης, Αθήνα, 2010
• Mario Vitti, Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας,εκδ.Οδυσσέας, Αθήνα, 2008
• Λίνος Πολίτης, «Πρόλογος», Στρατηγού Μακρυγιάννη, Οράματα και θάματα, μεταγραφή Άγγελου Παπακώστα,εκδ.Μ.Ι.Ε.Τ, Αθήνα, 1985,σελ.7-15
• Άγγελος Παπακώστας, «Εισαγωγή»,Στρατηγού Μακρυγιάννη, Οράματα και θάματα, μεταγραφή Άγγελου Παπακώστα,εκδ.Μ.Ι.Ε.Τ, Αθήνα, 1985,σελ.23-36
• Ν.Κυριαζίδης, «Η γλώσσα του Μακρυγιάννη», στο: Το λεξιλόγιο του Μακρυγιάννη ή πως μιλούσαν οι Έλληνες προτού βιαστεί η γλώσσα μας από την καθαρεύουσα,τομ πρώτος, εκδ. Ερμής, Αθήνα, 1983, σελ.9-22
• Σπύρος Ασδραχάς, «Εισαγωγή», Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα, εκδ.Καραβία,χ.χ, σελ.θ-λζ
• Γεώργιος Τσουκνίδας, «Παρατηρήσεις στη γλώσσα και τον τρόπο γραφής του Στρατηγού Μακρυγιάννη», Λεξικραφικόν Δελτίον, τομ.17(1991), σελ.121-140
• Μάγδας Στρουγγάρη, «Ο λογιοτατισμός και η επίδρασή του στα γραφτά του Μακρυγιάννη», Δωδώνη, τομ.8(1979), σελ.111-215
• Θανάσης Νάκας, «Μετοχικά (ή ως χρησιμοποιούν τη μετοχή ο Σεφέρης, ο Μακρυγιάννης,ο Ελύτης κ.α)»,Λεξικραφικόν Δελτίον, τομ.15(1985),σελ.159-197
• Βάλτερ Πούχνερ, «Μακρυγιάννης Γιάννης», Λεξικό Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, εκδ.Πατάκης,Αθήνα, 2008, σελ.1310-1311
• Άννα Ξανθοπούλου Κυριάκου, «Μακρυγιάννης», Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό, τομ.5 Εκπαιδευτική Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, Αθήνα, 1991, σελ.391-393
• Αλέξανδρος Αργυρίου, Ιστορία της Ελληνικής Λογοτεχνίας. Στα χρόνια του μεσοπολέμου (1918-1940), τομ.Α,εκδ.Καστανιώτης, Αθήνα, 2001
• Αλέξανδρος Αργυρίου, Ιστορία της Ελληνικής Λογοτεχνίας. Στα χρόνια του μεσοπολέμου (1918-1940), τομ.Β,εκδ.Καστανιώτης, Αθήνα, 2002
• Αλέξανδρος Αργυρίου, Ιστορία της Ελληνικής Λογοτεχνίας και η προσληψή της στα χρόνια του ετεροκαθοριζόμενου εμφύλιου πολέμου (1945-1949), τομ.Δ,εκδ.Καστανιώτης, Αθήνα, 2004
• Ρόντρικ Μπήτον,Γιώργος Σεφέρης. Περιμένοντας τον άγγελο, μετάφραση: Δημήτρης Δασκαλόπουλος, εκδ. Ωκεανίδα, Αθήνα 2003
• Νικόλαος Πετρόπουλος, Ο ποιητής ως δοκιμιογράφος. Οι Δοκιμές του Γιώργου Σεφέρη μέσα στην παράδοση της Ευρωπαϊκής δκιμιογραφίας, Αθήνα, 2000
• Αντώνης Δρακόπουλος, Ο Σεφέρης καιη κριτική. Ηυποδοχή του σεφερικού έργου (1931-1971),εκδ.Πλέθρον, Αθήνα,2002
• Γιώργος Μπαμπινιώτης, «Σκέψεις για τη γλώσσα του Μακρυγιάννη», Διαβάζω, τχ.101 (5 Σεπτεμβρίου 1984), σελ.95-103

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Διαθέσιμες Μαρτυρίες Μακρυγιάννης Ιωάννης [1]