Αλήθεια

Αλήθεια είναι, γενικά, η υπαρκτότητα μιας κατάστασης ή η πραγματικότητα ενός γεγονότος. Γενικά η έννοια και η αξία της αλήθειας αποτελεί ένα από τα δυσκολότερα προβλήματα της φιλοσοφίας, με πολλές διαφορετικές θεωρίες να έχουν ειπωθεί.

Η λέξη προέρχεται από το στερητικό α- και τη λέξη λήθη (λησμονιά).^[1] Σύμφωνα όμως με το λεξικό των Λίντελ - Σκοτ η λέξη προέρχεται από το λήθω = λανθάνω (= μου διαφεύγει) και το στερητικό "α".^[2]

Αλήθεια και ψέμα

Το ψέμα δεν είναι το ακριβώς αντίθετο της αλήθειας. Η αλήθεια αντανακλά και παράγει πραγματικότητα, η μη αλήθεια δεν παράγει πραγματικότητα, ενώ το ψέμα, επειδή δεν αντανακλά την πραγματικότητα, παράγει νέα πραγματικότητα, νέα δηλαδή αλήθεια, όταν το πιστεύει κάποιος. ^{[εκκρεμεί παραπομπή]}

Μισή αλήθεια

Πολλές φορές κάποιος μπορεί να κάνει φαινομενικά αληθείς δηλώσεις, να μη λέει δηλαδή ψέματα για όσα τον ρωτούν και παρόλα αυτά να κρύβει μέρος της αλήθειας, ηθελημένα. Αυτού του είδους η πρακτική για πολλούς είναι ομότιμη με ψέμα, ως υποσύνολο του αντίθετου της αλήθειας.

^{[εκκρεμεί παραπομπή]}

«Προσωπική» αλήθεια

Η αλήθεια για τον καθένα είναι η πραγματικότητα που βιώνει. Η πραγματικότητα αυτή καθορίζεται από όσα αισθάνεται και πιστεύει. Συνήθως, όταν χρησιμοποιούμε τον όρο αλήθεια, αναφερόμαστε σε πράγματα που αισθανόμαστε και πιστεύουμε από κοινού.

Η σχετικότητα της αλήθειας

Η αλήθεια δεν είναι ίδια για τον καθένα. Για την αλήθεια διαφωνούν ακόμη και ειδικοί επί των θεμάτων. Για παράδειγμα οι επιστήμονες διαφωνούν σε πολλά θέματα για το τι ισχύει πραγματικά και οι θρησκείες αποδέχονται διαφορετική εκδοχή της αλήθειας η μία από την άλλη. Ακόμη και όταν αλήθεια θεωρείται η πραγματικότητα που βιώνουμε, όσοι υποστηρίζουν πως υπάρχουν παράλληλα σύμπαντα, θεωρούν πως ένα σύμπαν σαν το δικό μας είναι επίσης μια εκδοχή της αλήθειας^[3].

Επιστημονική αλήθεια

Για να αποφευχθεί το λάθος, η επιστήμη αναζητά την αλήθεια μέσα από αυστηρές διαδικασίες ελέγχου. Η επιστημονική αλήθεια φαίνεται να είναι αρκετά αντικειμενική καθώς ζητά τα όσα ισχυρίζεται κάποιος να επαληθεύονται πειραματικά, όσες φορές κι αν κάποιο πείραμα επαναλαμβάνεται. Για όσο διάστημα μια θεωρία καλύπτει όσα παρατηρούμε, η θεωρία αυτή θεωρείται αληθής. Καθώς η επιστήμη κάνει συνεχώς νέες ανακαλύψεις, η επιστημονική αλήθεια αναπροσαρμόζεται ή επεκτείνεται.^[4] Η αλήθεια για να εκφραστεί σε απόλυτο αιτιακό βάθος απαιτεί την ταύτιση της οντοαξιωματικότητας (αξιωματικότητα της υποστατότητας) με την επιστημονική αξιωματικότητα (αν υπάρχει, διότι τα περισσότερα επιστημονικά πεδία δεν έχουν καθαρή αξιωματικότητα). Δηλαδή ακόμα και αν δεχτούμε ότι υπάρχει απόλυτη ή σχετικιστική (βλ. relativism) αλήθεια, δεν είναι πάντα εφικτό να εκφραστεί με αιτιακή πληρότητα.

Θρησκευτική αλήθεια

Η αλήθεια των θρησκειών είναι περισσότερο αξιωματική και αδιαπραγμάτευτη από αυτή της επιστήμης. Η θρησκευτική αλήθεια παραμένει σταθερή, ενδεχομένως όμως να αλλάζει η ερμηνεία των πιστεύω της ώστε να ακολουθεί τις σύγχρονες παρατηρήσεις. Στον χριστιανισμό, η θρησκευτική αλήθεια φανερώνει τον ίδιο τον Θεό ως την απαρχή και συνέχεια της αλήθειας: «Εγώ ειμί η οδός και η αλήθεια και η ζωή» (Ιω. γ΄ 21). Μεγάλο μέρος της θρησκευτικής αλήθειας δεν φαίνεται να είναι δυνατό να τεκμηριωθεί με επιστημονική διαδικασία και ως εκ τούτου γίνεται αποδεκτή μέσω της βιωματικής πίστης Στη θρησκευτική αλήθεια γίνεται φανερό πως, οι θρησκευτικές αλήθειες διαφέρουν μεταξύ τους από θρησκεία σε θρησκεία^{[εκκρεμεί παραπομπή]}

Η αλήθεια σύμφωνα με τη «Θεωρία των Ιδεών» του Πλάτωνα

Σχηματική αναπαράσταση της Αλληγορίας του Σπηλαίου του Πλάτωνα.

Ο Πλάτωνας, θέλοντας να δείξει τη δυσκολία του να συλλάβει κανείς την αλήθεια, χρησιμοποίησε μια αλληγορία. Είπε πως οι άνθρωποι χρησιμοποιούν τις αισθήσεις τους για να συλλάβουν την αλήθεια, όμως εξαπατώνται από αυτές. Μοιάζουν σαν να είναι δεμένοι μέσα σε ένα σπήλαιο από το οποίο δεν μπορούν να βγουν ή να κοιτάξουν πίσω, όπου (πίσω τους) βρίσκεται αναμμένη μία φωτιά, καθώς και διάφορα αντικείμενα που περνούν από μπροστά της. Το μόνο που βλέπουν είναι οι σκιές που σχηματίζονται από τα αντικείμενα στον τοίχο του σπηλαίου καθώς αυτά φωτίζονται από τη φωτιά.

Η σκιά ενός κύβου θα μπορούσε να εμφανίζεται είτε σαν ακανόνιστο εξάγωνο, σαν παραλληλόγραμμο ή σαν τετράγωνο, αλλάζοντας συνεχώς μορφή καθώς αυτός περιστρέφεται. Οι σκιώδεις αυτές μορφές εμφανίζονται μάλιστα παραμορφωμένες από τη φωτιά που κυματίζει και από το ανάγλυφο του τοίχου του σπηλαίου. Οι άνθρωποι τελικά, εμπιστευόμενοι την εικόνα που τους δίνει η περιορισμένη όρασή τους, την οποία και συνηθίζουν, πιστεύουν πως η αλήθεια είναι οι σκιές. Ακόμη και αν κάποιος δραπετεύσει και βγει από το σπήλαιο στο φως του ήλιου, αν δεν έχει ανοικτό φιλοσοφικό πνεύμα τυφλώνεται από το φως και ξαναμπαίνει στη σιγουριά του σπηλαίου, ανίκανος να ξεφύγει από αυτό που έχει συνηθίσει ως αληθινό. Ο φιλόσοφος, αυτός δηλαδή που συνεχώς θέτει ερωτήματα για το «τι», «πώς» και «γιατί», είναι ο μόνος που μπορεί να δει την αλήθεια και παρόλο που γνωρίζει πως θα χλευαστεί στην προσπάθειά του να τη μεταφέρει και στους υπόλοιπους μέσα στο σπήλαιο, ο Πλάτωνας υποστηρίζει πως είναι χρέος του να τους μεταδώσει τη γνώση αυτή.^[5]

Σύγχρονη Φιλοσοφία

Με το ζήτημα της αλήθειας, ασχολήθηκαν και ανέπτυξαν διάφορες θεωρίες και πολλοί άλλοι φιλόσοφοι, όπως οι Ιμμάνουελ Καντ, Ρενέ Ντεκάρτ, Γκότφριντ Βίλχελμ Λάιμπνιτς, Φρειδερίκος Νίτσε, Πολ Νατόρπ και άλλοι.

Προσεγγίσεις του όρου

Η σύγχρονη φιλοσοφική σκέψη δίνει στον όρο αλήθεια διάφορες ερμηνείες:

Οντολογική αλήθεια: Είναι η αλήθεια για τα πράγματα όπως υπάρχουν καθ' εαυτά και όπως είναι η πραγματική τους φύση και όχι όπως ο άνθρωπος έχει την δυνατότητα να τα γνωρίσει.
Τυπική αλήθεια: Στην τυπική αλήθεια προϋπόθεση είναι η έλλειψη αντιφατικότητας και η ταυτόχρονη παρουσία λογικής ακολουθίας. Ωστόσο μία τυπική αλήθεια μπορεί να μην είναι ουσιαστική. Στην φράση «η ψυχή είναι αθάνατη», περιέχεται μία τυπική αλήθεια, δεδομένου ότι δεν είναι ουσιαστικά επιβεβαιωμένη.
Καθ' ύλην αλήθεια: Είναι η αλήθεια κατά την οποία υπάρχει πλήρης ταύτιση της γνώσης προς το περιεχόμενο και τα πραγματικά δεδομένα. Η φράση «Η γη κινείται γύρω από τον ήλιο» είναι πραγματική αλήθεια και διαθέτει απόλυτο κύρος.
Μεταφυσική αλήθεια: Πρόκειται για την αλήθεια που δεν μπορεί κανείς να γνωρίζει με βεβαιότητα. Έρχεται σε αντίθεση με την θετική σχολή, που υποστηρίζει ότι γνωρίζουμε την αλήθεια μόνο με τα εμπειρικά δεδομένα.
Δογματική αλήθεια: Είναι η άποψη ότι μπορούμε με βεβαιότητα να γνωρίσουμε την αλήθεια των πραγμάτων, τα οποία είναι όπως ακριβώς μας φαίνονται.

Αληθές και ψευδές στη λογική και τη φιλοσοφία

Το αληθές είναι μία από τις δύο βασικές αξίες (τιμές) της λογικής. Η δεύτερη είναι το ψευδές.

Ο Αριστοτέλης φαίνεται να ήταν ο πρώτος που έθεσε τυπικό πλαίσιο για τη λογική, την προτασιακή λογική, που εξελίχθηκε και συνδέεται άμεσα με την ευρύτερη μαθηματική λογική. Η Άλγεβρα Μπουλ, που έχει προκύψει ως μαθηματική έκφραση της Αριστοτέλειας λογικής (του είναι ή δεν είναι), έχει βρει ευρεία εφαρμογή στην σχεδίαση του λογισμικού και των κυκλωμάτων των ηλεκτρονικών υπολογιστών.

Μυθολογία

Στην αρχαιοελληνική μυθολογία, η Αλήθεια προσωποποιείται. Την θεωρούσαν κόρη του Δία, μητέρα της Αρετής και τροφό του Απόλλωνα. Οι Ρωμαίοι την πίστευαν ως κόρη του Κρόνου και αργότερα του Χρόνου.

Δείτε επίσης

Ύπαρξη

Παραπομπές

↑ Γ. Μπαμπινιώτης (Φεβρουάριος 2003). «Κείμενα για τη γλώσσα και τα λεξικά - Ετυμολογία : η αλήθεια των λέξεων». lexicon.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Αυγούστου 2011. Ανακτήθηκε στις 11 Σεπτεμβρίου 2011.
↑ Liddell - Scott - Δημητριάδη Μέγα Λεξικόν της Ελληνικής Γλώσσης, εκδόσεις "Ελληνικά Γράμματα", Τόμος 1, λήμμα "αληθής".
↑ Martin Gardner (Μάρτιος–Απρίλιος 2008). «The Strange Case of Frank Jennings Tipler - Book Review: The Physics of Christianity. By Frank Tipler. Doubleday, New York, 2007. ISBN 0385514247. 336 pp (chapter 7)». The Committee for Skeptical Inquiry. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 Αυγούστου 2011. Ανακτήθηκε στις 10 Σεπτεμβρίου 2011.
↑ Παπαδημητρίου, Ευθύμης,«Το πρόβλημα του κριτηρίου της Αλήθειας στη σύγχρονη θεωρία της επιστήμης», Δωδώνη 15/Γ (1986), 49-64.
↑ Plato's Republic. «THE ALLEGORY OF THE CAVE» (PDF). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 11 Ιανουαρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 10 Σεπτεμβρίου 2011.

Βιβλιογραφία

Στολάκης Γεώργιος, «Η έννοια της λογικής αλήθειας από τον Ράσσελ στον Βίττγενστάϊν», Ελληνική Φιλοσοφική Επιθεώρηση 5 (1988), σελ. 305-318
Παπαδημητρίου Ευθύμης, «Το πρόβλημα του κριτηρίου της Αλήθειας στη σύγχρονη θεωρία της επιστήμης», Δωδώνη 15/Γ (1986), σελ. 49-64
Εγκυκλοπαίδεια «Επιστήμη και Ζωή», Α' τόμος, σελ. 369

Εξωτερικοί Σύνδεσμοι

Το Βικιλεξικό έχει σχετικό λήμμα:
αλήθεια

Σοφά λόγια για την αλήθεια

Αυτό το λήμμα σχετικά με τη Φιλοσοφία χρειάζεται επέκταση. Μπορείτε να βοηθήσετε την Βικιπαίδεια επεκτείνοντάς το.

[1] Γ. Μπαμπινιώτης (Φεβρουάριος 2003). «Κείμενα για τη γλώσσα και τα λεξικά - Ετυμολογία : η αλήθεια των λέξεων». lexicon.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Αυγούστου 2011. Ανακτήθηκε στις 11 Σεπτεμβρίου 2011.

[2] Liddell - Scott - Δημητριάδη Μέγα Λεξικόν της Ελληνικής Γλώσσης, εκδόσεις "Ελληνικά Γράμματα", Τόμος 1, λήμμα "αληθής".

[3] Martin Gardner (Μάρτιος–Απρίλιος 2008). «The Strange Case of Frank Jennings Tipler - Book Review: The Physics of Christianity. By Frank Tipler. Doubleday, New York, 2007. ISBN 0385514247. 336 pp (chapter 7)». The Committee for Skeptical Inquiry. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 Αυγούστου 2011. Ανακτήθηκε στις 10 Σεπτεμβρίου 2011.

[4] Παπαδημητρίου, Ευθύμης,«Το πρόβλημα του κριτηρίου της Αλήθειας στη σύγχρονη θεωρία της επιστήμης», Δωδώνη 15/Γ (1986), 49-64.

[5] Plato's Republic. «THE ALLEGORY OF THE CAVE» (PDF). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 11 Ιανουαρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 10 Σεπτεμβρίου 2011.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]