Ακτινωτό στέμμα

Ένα ακτινωτό ή ακτινοβολούν στέμμα, γνωστό και ως ηλιακό στέμμα, ανατολικό στέμμα ή στέμμα του τυράννου είναι ένα στέμμα, στεφάνι, διάδημα ή άλλο κάλυμμα κεφαλής, που συμβολίζει τον ήλιο ή γενικότερα δυνάμεις που σχετίζονται με τον ήλιο. Εκτός από την αρχαία Αιγυπτιακή μορφή ενός δίσκου ανάμεσα σε δύο κέρατα, ο ήλιος παρίσταται και με μία σειρά στενών λωρίδων, που απομακρύνονται από το κεφάλι αυτού που τις φέρει, και αντιπροσωπεύουν τις ακτίνες του ήλιου. Αυτές μπορούν να αναπαρασταθούν στο ίδιο επίπεδο με το κυκλικό στέλεχος του στέμματος, είτε να υψώνονται σε ορθή γωνία προς αυτό.

Νόμισμα του Βαράμη Α΄ της Σασσανιδικής Αυτοκρατορίας. Τέλη 3ου αι. μ.Χ., νομισματοκοπείο Κτησιφώντος.

Νόμισμα του Ρωμαίου Αυτοκράτορα Πρόβου, π. 280: τόσο ο Πρόβος, όσο και ο Sol Invictus που οδηγεί το τέθριππο φέρουν ακτινωτό (ηλιακό) στέμμα. Επιγρ.: PROBUS P F AVG / SOLI INVICTO

Νόμισμα του Ρωμαίου Αυτοκράτορα Αυρηλιανού, 274-275: ο Αυρηλιανός και ο Sol Invictus φορούν ακτινωτό στέμμα. Επιγρ.: IMP AVRELIANUS AVG / ORIENS AVG XXIII

Νόμισμα του Ρωμαίου Αυτοκράτορα Γορδιανού Γ΄, 240 μ.Χ.: Ο Γορδιανός Γ' (εμφανίζεται σε προφίλ στην εμπρόσθια όψη) φέρουν ακτινωτό στέμμα. Επιγρ.: IMP CAES M ANT GORDIANVS AVG / PAX AUGUSTI

Ιστορία

Στην εικονογραφία της αρχαίας Αιγύπτου, το ηλιακό στέμμα είναι ένας δίσκος πλαισιωμένος από τα κέρατα ενός κριού ή αγελάδας. Φοριέται από θεότητες όπως ο Ώρος με την ηλιακή ή τη γερακοειδή μορφή του, την Άθωρ ή την Ίσιδα. Μπορεί επίσης να φορεθεί από τους Φαραώ.

Στην Πτολεμαϊκή Αίγυπτο, το ηλιακό στέμμα μπορούσε επίσης να είναι ένα ακτινοβόλο διάδημα, διαμορφωμένο σύμφωνα με τον τύπο που φορούσε ο Αλέξανδρος ο Μέγας (όταν ταυτίζεται με τον θεό Ήλιο) στην τέχνη από τα μέσα του 2ου αι. π.Χ. Η μορφή αυτή ίσως επηρεάστηκε από την επαφή με την αυτοκρατορία των Σούνγκα (της ανατολικής Ινδίας), και ένα Ελληνο-Βακτριανικό παράδειγμα απεικονίζεται στη μεγάλη στούπα του Bharhut. Ο πρώτος ηγεμόνας της Αιγύπτου που εμφανίστηκε φορώντας αυτή την εκδοχή του ηλιακού στέμματος, ήταν ο Πτολεμαίος Γ΄ ο Ευεργέτης (246–222 π.Χ.).

Στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία το ηλιακό στέμμα φοριόταν από Ρωμαίους Αυτοκράτορες, ειδικά σε συνδυασμό με τη λατρεία του Ανίκητου Ήλιου (Sol Invictus), επηρεασμένο επίσης από ακτινοβολούμενες απεικονίσεις του Αλεξάνδρου Γ΄. Αν και ο Οκταβιανός Αύγουστος εμφανίζεται φορώντας ένα τέτοιο σε μεταθανάτιο νόμισμα, μετά τη θεοποίησή του, και ο Νέρωνας σε τουλάχιστον ένα νόμισμα όσο ήταν ζωντανός, έγινε σύνηθες, και μερικές φορές κοινό, σε νομίσματα του 3ου αιώνα. Ιστορίες αναφέρουν ότι ο Γαλλιηνός φορούσε τουλάχιστον ένα πραγματικό στέμμα δημόσια. Το ηλιακό στέμμα που φορούσε ο Κωνσταντίνος Α΄ ο Μέγας, ο πρώτος Αυτοκράτορας που μεταστράφηκε στον Χριστιανισμό, ερμηνεύτηκε εκ νέου ότι αναπαριστά τους «Αγίους Ήλους» της Σταύρωσης.

Πολύ αργότερα, το ακτινωτό στέμμα συνδέθηκε με την προσωποποίηση της Ελευθερίας, συνήθως σε μορφή κυκλικού δίσκου με ακτίνες, που απομακρύνονται σε όλες τις διευθύνσεις. Αυτό μπορεί να εμφανιστεί για πρώτη φορά στη Μεγάλη Σφραγίδα της Γαλλία'ς' από το 1848 (και στις επόμενες Γαλλικές Δημοκρατίες) και είναι πιο γνωστό στο Άγαλμα της Ελευθερίας. Από την Αναγέννηση έως τον αρχαίο Κολοσσό της Ρόδου, η μορφή του Ηλίου εμφανιζόταν συχνά με τέτοιο στέμμα, αν και η ακριβής μορφή του αγάλματος της Ρόδου δεν είναι βέβαιη.

Πινακοθήκη

• 
  Αιγυπτιακό γλυπτό με στέμμα και κάλυμμα λαιμού (από το Λούβρο)
• 
  Ο Άμμων-Ρα φέρει ένα υψηλό, με όρθια φτερά, στέμμα και ηλιακό δίσκο (715–664 π.Χ.)
• 
  Ο Απόλλων-Ήλιος στο τέθριππό του, αρχές 4ου αι. π.Χ., Ναός της Αθηνάς, Ίλιον (Τροία)
• 
  Νόμισμα που έκοψε ο Αλέξανδρος Α΄ της Ηπείρου (333-330 π.Χ.)
• 
  Νόμισμα του Πτολεμαίου Δ΄ Φιλοπάτορα, που απεικονίζει τον θεοποιημένο πατέρα του Πτολεμαίο Γ΄ Ευεργέτη (222 π.Χ.)
• 
  Ο Ήλιος φορώντας χλαμύδα (Τρίπολη Λιβύης), 1ος αι. μ.Χ.)
• 
  Ο Ήλιος σε μετάλλιο, λεπτομέρεια από ρωμαϊκή σαρκοφάγο, αρχές 3ου αι. μ.Χ.
• 
  Κοστούμι μπαλέτου που φορούσε ο Λουδοβίκος ΙΔ΄ της Γαλλίας, παριστώντας τον Απόλλωνα, 1653
• 
  Η Μεγάλη Σφραγίδα της Γαλλίας, 1848
• 
  Οικόσημο του Άιζακ Χερντ (Isaac Heard), φέρει την προτομή του Ποσειδώνα με ένα ανατολικό στέμμα

Δείτε επίσης

• Ακτινωτό του Διοκλητιανού
• Στέμμα της δικαίωσης στεφάνι που έφεραν οι τεθνεώτες στην Αίγυπτο ως νίκη επί του θανάτου
• Ακάνθινος στέφανος
• Στέμματα της Αιγύπτου
• Φωτοστέφανο
• Κερασφόρος θεότητα

Βιβλιογραφικές αναφορές

• Bardill, Jonathan (2012), Constantine, Divine Emperor of the Christian Golden Age, Cambridge University Press 
• Cooney, Kathlyn M. (2012), «Apprenticeship and Figures Ostraca from the Ancient Egyptian Village of Deir el-Medina», Archaeology and Apprenticeship: Body Knowledge, Identity, and Communities of Practice, University of Arizona Press 
• Lavan, Luke (2011), «Political Talimans? Residual 'Pagan' Statues in Late Antique Public Space», The Archaeology of Late Antique 'Paganism', Brill 
• Stewart, Andrew (1993), Faces of Power: Alexander's Image and Hellenistic Politics, University of California Press 
• Teissier, Beatrice (1996), Egyptian Iconography on Syro-Palestinian Cylinder Seals of the Middle Bronze Age, Orbis Biblicus et Orientalis Series Archaeologia, 11, Fribourg Switzerland: University Press