Η Άνω Πόλη της Θεσσαλονίκης αποτελεί ουσιαστικά τη Γ΄ Δημοτική Κοινότητά της και είναι κτισμένη σε δρόμο με βραχώδες έδαφος μεγάλων κλίσεων. Εκτείνεται από τη βόρεια πλευρά της οδού Αγίου Δημητρίου ως τα τείχη της Ακρόπολης – Επταπυργίου, ενώ ανατολικά, από τα τείχη επί της οδού Ελένης Ζωγράφου, έως δυτικά στην πλατεία Μουσχουντή (Παλιά Λαχαναγορά).
Κατά τη διάρκεια της Οθωμανικής περιόδου εκεί κατοικούσαν οι Τούρκοι ενώ οι Έλληνες, Δυτικοευρωπαίοι και Εβραίοι κάτοικοι της πόλης ζούσαν γύρω από το λιμάνι. Η περιοχή πυκνοκατοικήθηκε τα τελευταία χρόνια του 19ου αιώνα και ιδιαίτερα μετά την άφιξη των Μικρασιατών προσφύγων της Μικρασιατικής Καταστροφής.[1]
Πέρα από τα ιστορικά μνημεία, στην περιοχή της Άνω Πόλης διασώζεται σε πολλά τμήματα ο αυθεντικός πολεοδομικός ιστός με τους στενούς λιθόστρωτους δρόμους, τα αδιέξοδα, τα μικρά ξέφωτα και τις πλατείες και προπάντων λιτά και κομψά κτίσματα.
Τα οικήματα αυτά, που σε μεγάλο βαθμό απαντώνται στους δρόμους Δημητρίου Πολιορκητού, Αλεξάνδρας Παπαδοπούλου, Θεοφίλου, Αντιόχου, Αμφιτρύωνα, Ηροδότου, Τσαμαδού και Σαχτούρη, δεν έχουν να επιδείξουν τίποτα το πομπώδες. Επιβάλλονται με τη μορφή και τη λειτουργική (εσωτερική και εξωτερική) τους δομή, με πολλά στοιχεία κληροδοτημένα από την αρχαία ελληνική και βυζαντινή παράδοση. Διακρίνονται από τις «προεξοχές» (σαχνισιά, το «ηλιακόν» των βυζαντινών), τα φουρούσια (τα στηρίγματα των προεξοχών), καθώς και τους στεγασμένους εξώστες («χαγιάτια»), που αποτελούν χαρακτηριστικά στοιχεία της παραδοσιακής μακεδονίτικης αρχιτεκτονικής.
Ανατολικά Τείχη και Άνω ΠόληΟδός Ακρίτα, Άνω ΠόληΚρήνη στη οδό Ολυμπιάδος 71Οδός Ηροδότου, Άνω Πόλη
Εξαίρετο δείγμα της οικιστικής ενότητας της Άνω Πόλης, αποτελούν τα Καστρόπληκτα σπίτια δηλαδή που κτίστηκαν από Μικρασιάτες πρόσφυγες μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή και την ανταλλαγή πληθυσμών. Τα σπίτια αυτά εφάπτονται των βυζαντινών τειχών και καταδεικνύουν την ταχεία, πρόχειρη και ραγδαία εγκατάσταση προσφύγων στην πόλη, οι οποίοι, λόγω έλλειψης χώρου έχτισαν δίπλα στα τείχη μικρά ισόγεια σπίτια με σκοπό την στεγαστική τους εξασφάλιση.[2]
Η Οικία του Αλβανού βοεβόδα με τον φούρνο στο ισόγειο στη συμβολή των Οδών Θεοφίλου 32 & Αγ. Σοφίας 107Η Οικία του Αλβανού βοεβόδα με τον φούρνο στο ισόγειο στη συμβολή των οδών Θεοφίλου 32 & Αγ. Σοφίας 107, Δείγμα Μακεδονίτικης αρχιτεκτονικής που κατασκευάστηκε μάλλον στα τέλη του 19ου αιώνα, με νεοκλασικές επιδράσεις (περίτεχνα φουρούσια, οξυκόρυφο αέτωμα, ξύλινοι ψευδοκιονίσκοι). Το ισόγειο του κτιρίου ήταν φούρνος, ενώ ο πρώτος όροφος ήταν κατοικία Αλβανού βοεβόδα.[3][4][5] Στην απέναντι γωνία βρισκόταν ο τεκές Σουλουτζά (Τεκές της «συνοικίάς των νερών»).[6]
# Καρίπειον Μέλαθρον, τέλη του 19ου αι. (1870-1880)Το Καρίπειον Μέλαθρον στη συμβολή των οδών Ολυμπιάδος και Στ. Δραγούμη που χρονολογείται στα τέλη του 19ου αι. (1870-1880).[7][8][9][10][11]
Το Καφενείο «Τσινάρι» βρίσκεται στη συμβολή των οδών Αλεξ. Παπαδόπουλου 74 και Κλειούς 15. Αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα παραδοσιακού καφενείο με στέγαστρο. Αρχικά, το 1885 λειτούργησε ως καφενείο, από έναν οθωμανό τον Κιοσσέ. Μετά την αναταλλαγή πληθυσμών, το 1923 ο Κιοσσές έφυγε και το καφενείο ανέλαβε κάποιος Έλληνας από τη Σμύρνη σερβιρίζοντας ούζο και σμυρνέικους μεζέδες. Από τις αρχές της δεκαετίας του 1990, λειτουργεί ως ταβέρνα-ουζερί με την επωνυμία Καφέ Ουζερί «Τσινάρι».[12][13][14]
Η Δημοτική Βιβλιοθήκη της Άνω Πόλης (1892) στην οδό Κρίσπου αρχικά κατοικία του στρατιωτικού διοικητή Θεσσαλονίκης Χατζή Μπέη Καϊμακάμη και για πολλά χρόνια Λύκειο Αρρένων.[15][16][17]
# Κτήριο του Πολιτιστικού Οργανισμού «εν Χορδαίς» στην οδό Κλειούς 9Το Κτήριο του Πολιτιστικού Οργανισμού «εν Χορδαίς» στην οδό Κλειούς 9. Αρχικά η οικία ήταν μία μονοκατοικία σε δύο στάθμες και με ημιυπόγειους βοηθητικούς χώρους.[18]
Το Κτήριο του ΣΑΘ στην οδό Επιμενίδου 19Το Κτήριο του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων Θεσσαλονίκης (ΣΑΘ) στην οδό Επιμενίδου 19. Η οικία, επηρεασμένη από την μακεδονίτικη αρχιτεκτονική βρίσκεται στο άμεσο περιβάλλον του βυζαντινού ναού του Οσίου Δαυϊδ. Αποτελεί πλατυμέτωπη, διώροφη κατοικία με δύο σαχνισιά στην όψη, που στηρίζονται σε κοιλόκυρτα φουρούσια.[1][19][20][21][22][23]
# Η οικία με το μικρό αέτωμα (Μέλαθρον Ποντιακού Ελληνισμού), Ισμήνης 46Η οικία με το μικρό αέτωμα (σήμερα στεγάζει το Μέλαθρον Ποντιακού Ελληνισμού), Ισμήνης 46.[19][24]
# Οικία με ξύλινο κιονίσκο (ΚΕΠ Θεοφίλου Άνω Πόλης), τέλη 19ου αιώνα, Οδός Θεοφίλου 25Οικία με ξύλινο κιονίσκο (σήμερα στεγάζει το ΚΕΠ Θεοφίλου Άνω Πόλης), Έτος Κατασκευής τέλη 19ου αιώνα, Οδός Θεοφίλου 25.[10][19][27][28]
Αρχείο Χαρτογραφικής Κληρονομιάς στην οδό Δημ. Πολιορκητού 37Αρχείο Χαρτογραφικής Κληρονομιάς στην οδό Δημητρίου Πολιορκητού 37, Χαρακτηριστικό δείγμα λαϊκής Μακεδονίτικης κατοικίας με κλιμακωτή διάταξη των δύο διπλών σαχνισί σ' όλο το μήκος της όψη που βλέπει στο δρόμο.[29][30]
Αρχοντικό Δημητρίου Πολιορκητού 20, Οικία με μεταλλικά φουρούσια, παραδοσιακής Μακεδονίτικης αρχιτεκτονικής με δυτικές επιδράσεις.[19] Στο παρελθόν ήταν για κάποια χρόνια κατοικία του ποιητή Ντίνου Χριστιανόπουλου.[31][32]
Οικία με σαχνισιά στην οδό Μουσών 26 & Πάροδο Μουσών 8Οικία με μακεδονίτικες αρχιτεκτονικές προεξοχές (σαχνισιά) στην οδό Μουσών 26 & Πάροδος Μουσών 8. Το κτήριο που βρίσκεται στο άμεσο περιβάλλον του Ιερού ναού των Ταξιαρχών, είναι διώροφο με τις χαρακτηριστικές μακεδονίτικες αρχιτεκτονικές προεξοχές, ξύλινα φουρούσια και ξύλινους διακοσμητικούς κιονίσκους.[19]
Πλατομέτωπο λαϊκό μακεδονίτικο σπίτι, Αλεξ. Παπαδοπούλου 27 και Σαχτούρη 18.
Οικία Παπαϊωάννου, Αποτελεί ίσως την μοναδική περίπτωση κατοικίας στην Άνω Πόλη όπου είναι γνωστός ο αρχιτέκτονας. Κατασκευάστηκε από το Μαξιμιλιανό Ρούμπενς το 1931 στην Πλατεία Τερψιθέας.[33]
Πλατεία Τερψιθέας. Η πλατεία οφείλει το όνομα της στην ευχάριστη θέα προς τη θάλασσα και το όρος Όλυμπο. Χαρακτηριστική είναι η παρουσία του τουρμπέ του Μουσά Μπαμπά και της οικίας Παπαϊωάννου[15][33]
Πλατεία Ρομφέης ή Κρίσπου. Χαρακτηριστική είναι η παρουσία της Δημοτικής Βιβλιοθήκης της Άνω Πόλης (1892).
Πλατεία Τσινάρι. Βρίσκεται στη διασταύρωση των οδών Αλεξ. Παπαδόπουλου και Κλειούς.
Σε διάφορα σημεία της Άνω Πόλης συνολικά σώζονται οι παρακάτω κρήνες:
Κρήνη στο Τσινάρι. Η Κρήνη βρίσκεται σ' ένα από τα πιο γραφικά σημεία της Άνω Πόλης στη διασταύρωση των οδών Αλεξ. Παπαδόπουλου και Κλειούς, κάτω από ένα πλάτανο απέναντι από το Καφέ-ουζερί Τσινάρι. Σύμφωνα με την παράδοση θεωρείται ίδρυμα του Μουράτ Β’. Η Κρήνη είναι κατασκευασμένη από πωρόλιθο και διακοσμείται από βυζαντινό θωράκιο με περιστέρια και έναν μισό γρύπα, ενώ στο κάτω μέρος υπάρχει μια μαρμάρινη ρωμαϊκή σαρκοφάγος με ελληνική επιγραφή αρκετά φθαρμένη που χρησιμεύει ως λεκάνη συλλογής του νερού. Στο πίσω μέρος της κρήνης υπάρχει δεξαμενή χωρητικότητας περίπου 9 κυβικών για την αποθήκευση του νερού που ερχόταν από τον Χορτιάτη.[34][35][36][37][38][39]
Η Κόκκινη Βρύση της Ναμίκα Χανίμ στην οδό Ακροπόλεως, κατασκευασμένη το 1910.[40][41] Λίγο πιο πάνω επί της Ακροπόλεως με Ιφικράτους, υπήρχε ο οθωμανικός τουρμπές του Καντίρ Μπαμπά.[42] Απέναντι από την Βρύση υπήρχε ο «φούρνος του Ζέγκλα».
Η κρήνη στη οδό Ολυμπιάδος 71, αρχικά βρισκόταν στη γωνία Ολυμπιάδος (παλιά Αθηνάς) με Αμφιλοχίας, δίπλα από τον «Φούρνο του Τόλη» και όταν τα κτήρια κατεδαφίστηκαν μεταφέρθηκε στη σημερινή της θέση.[43][44][45]
H βρύση Χατζή Μεχμέτ στη διασταύρωση της οδού Τιμοθέου με Λυσία, πίσω από τον ναό του Οσίου Δαβίδ.[35][46]
Η Οθωμανική Κρήνη με τον πλάτανο της οδού Σταγείρων (Δεν υπάρχει πιά).[47]
Η κρήνη στη συμβολή των οδών Αλ. Παπαδοπούλου & Ρακτιβάν (Δεν υπάρχει πιά).[48]
Στα ΒΑ του Ναού του Οσίου Δαβίδ (Μονή Λατόμου), επί της οδού Τιμοθέου 13 σώζεται το αγίασμα της Αγίας Ζώνης, όπου υπάρχει πηγή που αναβλύζει από τον πολύχρωμο βράχο με σταλακτίτες και δημιουργεί μία μικρή λιμνούλα.[49][50]
Στην Άνω Πόλη μεγάλωσε ο συγγραφέας Αντώνης Σουρούνης. Στο βιβλίο του «Μονοπάτι στη θάλασσα» αφηγείται με γλαφυρό τρόπο τη γειτονιά του στο Κουλέ Καφέ και στην οδό Μουσών, καθώς και τη χρήση του τοίχου αντιστήριξης της οδού Ακροπόλεως ως κρυψώνα για «θησαυρούς».[51][52][53] Η Υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων Κεντρικής Μακεδονίας, διοργάνωσε περιοδική έκθεση στον Πολυχώρο Πολιτισμού Ισλαχανέ, καθώς και λογοτεχνικούς περιπάτους στα μέρη που έζησε ο συγγραφέας.[51] Επίσης, στο αρχοντικό της οδού Δημ. Πολιορκητού 20 έζησε ο ποιητής Ντίνος Χριστιανόπουλος,[31][54] ενώ στην οικία της οδού Ακρίτα 3 ο συγγραφέας Γεώργιος Βαφόπουλος.[55][56]
Στην Άνω Πόλη, μετά τον διωγμό του 1922, εγκαταστάθηκε η οικογένεια του Πρόδρομου Τσαουσάκη, ο οποίος μετά τον πόλεμο έπαιζε και τραγουδούσε με κομπανίες σε ταβέρνες της Θεσσαλονίκης και της Άνω Πόλης, όπου γνωρίστηκε και συνεργάστηκε με τον Βασίλη Τσιτσάνη.[57]
Η πιο ιστορική ταβέρνα της Άνω Πόλης ήταν ο «ΤΖΟΤΖΟΣ» που βρισκόταν λίγο παρακάτω από την Μονή Βλατάδων, στην οδό Επταπυργίου 56 στην διασταύρωση με τα σκαλάκια της Σθένωνος. Η ταβέρνα που αποτέλεσε έναν μοναδικό θρύλο, κυρίως της «Αριστερής» Θεσσαλονίκης, ξεκίνησε το 1936, αρχικά από τον πατέρα και στη συνέχεια από γιό του, τον Γιώργο Καφετζίδη, με το ψευδώνυμο «ΤΖΟΤΖΟΣ». Πολλοί άνθρωποι των γραμμάτων και της διανόησης όπως οι Δημήτρης Μαρωνίτης, Γιώργος Σαββίδης, Κωστής Μοσκώφ, Δημήτρης Φατούρος, η παρέα του Σακέτα ήταν από τους συχνούς θαμώνες, ενώ φιλοξενήθηκαν πολλοί από τους καλύτερους μουσικούς της πόλης, μεταξύ αυτών ο Νίκος Παπάζογλου, ο Μανώλης Ρασούλης, ο Σωκράτης Μάλαμας, ο Δημήτρης Ζερβουδάκης.[58][59][60]
Κοντά στο Τσινάρι στην οδό Αλεξάνδρας Παπαδοπούλου, στον αριθμό 84, ήταν η ταβέρνα του «Βλάχου» ή αλλιώς «του Μανώλη» από το όνομα του ιδιοκτήτη.[61] Στο Τσινάρι επίσης, στην οδό Κλειούς 30 βρισκόταν το «1900».[62]
Άλλη σημαντική ταβέρνα ήταν η Δόμνα κάτω απ’ τον Πύργο της Αλύσεως (Τριγωνίου),[63] όπως επίσης ο «Μακεδονικός» και ο «Χιώτης». Σήμερα, υπάρχουν το «Ουζερί Τσινάρι» στην ομώνυμη πλατεία,[64] το «Ίγγλις» στην οδό Ηροδότου 32, κοντά στην Πλατεία Καλλιθέας,[65] «Το σπίτι του Πασά» στην οδό Αποστόλου Παύλου 55.[66]
Σχετικά πολυμέσα
.jpg)
,_%CE%99%CF%83%CE%BC%CE%AE%CE%BD%CE%B7%CF%82_46,_%CE%98%CE%B5%CF%83%CF%83%CE%B1%CE%BB%CE%BF%CE%BD%CE%AF%CE%BA%CE%B7.jpg)
,_%CE%88%CF%84%CE%BF%CF%82_%CE%9A%CE%B1%CF%84%CE%B1%CF%83%CE%BA%CE%B5%CF%85%CE%AE%CF%82_%CF%84%CE%AD%CE%BB%CE%B7_19%CE%BF%CF%85_%CE%B1%CE%B9%CF%8E%CE%BD%CE%B1,_%CE%9F%CE%B4%CF%8C%CF%82_%CE%98%CE%B5%CE%BF%CF%86%CE%AF%CE%BB%CE%BF%CF%85_25,_%CE%86%CE%BD%CF%89_%CE%A0%CF%8C%CE%BB%CE%B7.jpg)
