Το τρίτο στεφάνι

Το τρίτο στεφάνι είναι μυθιστόρημα του Κώστα Ταχτσή. Ο Ταχτσής έγραψε το μυθιστόρημα κατά την περιπλάνησή του εκτός Ελλάδας, στα τέλη της δεκαετίας του 1950 και στις αρχές της δεκαετίας του 1960. Το πρότεινε σε τρεις εκδοτικούς οίκους, οι οποίοι όμως το απέρριψαν. Εκδόθηκε τελικά το 1962 με έξοδα του συγγραφέα, αλλά δεν γνώρισε τότε καμιά επιτυχία. Επανεκδόθηκε το 1970 από τις εκδόσεις Ερμής στην Αθήνα, γνώρισε μεγάλη εμπορική επιτυχία και καθιέρωσε τον Ταχτσή ανάμεσα στους πιο γνωστούς πεζογράφους της γενιάς του. Τη σεζόν 1995-1996 μεταφέρθηκε με πιστότητα στην τηλεόραση από το κανάλι ΑΝΤ1.

Το τρίτο στεφάνι

Εξώφυλλο της 1ης έκδοσης, Αθήνα 1962
Συγγραφέας	Κώστας Ταχτσής
Τίτλος	Το τρίτο στεφάνι
Γλώσσα	Ελληνικά
Ημερομηνία δημιουργίας	1959
Ημερομηνία δημοσίευσης	1962 1970 1987 2009 2011
Μορφή	μυθιστόρημα
δεδομένα ()

Πλοκή

Η υπόθεση του μυθιστορήματος εκτυλίσσεται κατά κύριο λόγο κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου και της Κατοχής. Πρωταγωνίστριες και αφηγήτριες είναι δύο γυναίκες, η Νίνα και η φίλη της Εκάβη, που ζουν αυτές τις περιόδους και περιγράφουν με ακρίβεια το κλίμα της εποχής μέσα από τις προσωπικές τους ιστορίες. Διαδοχικά, η Νίνα πραγματοποιεί τρεις γάμους — απ' όπου και ο τίτλος του έργου.

Το έργο διαθέτει πολλά αυτοβιογραφικά στοιχεία. Ο Ταχτσής είχε αποκαλύψει πως, ουσιαστικά, ο χαρακτήρας της Εκάβης Λόγγου είναι απόλυτα βασισμένος στη γιαγιά του, που τον μεγάλωσε.

Απήχηση

Τον πρώτο καιρό της έκδοσής του δεν είχαν πουληθεί παραπάνω από δέκα αντίτυπα, αλλά στη διάρκεια της Χούντας το βιβλίο άρχισε να γίνεται γνωστό κυρίως από τους πολιτικούς κρατουμένους. Έτσι τελικά κυκλοφόρησε το 1970 από τις εκδόσεις Ερμής.

Εξαιτίας του αυθόρμητου αφηγηματικού του ύφους, το Τρίτο στεφάνι κέντρισε το ενδιαφέρον πολλών ανθρώπων του θεάτρου και του κινηματογράφου. Ο ίδιος ο Ταχτσής έλεγε ότι ακόμα και η Μελίνα Μερκούρη είχε εκδηλώσει έντονο ενδιαφέρον για κινηματογραφική μεταφορά του μυθιστορήματος.

Το μυθιστόρημα διασκευάστηκε για το Τρίτο Πρόγραμμα του ραδιοφώνου το 1979, σε παραγωγή του Γιώργου Παυριανού, με αφηγήτριες τη Ρένα Βλαχοπούλου και τη Σμάρω Στεφανίδου. Η ραδιοφωνική παραγωγή του βιβλίου αποτέλεσε και αυτή σημείο σύγκρουσης του συγγραφέα με την παραγωγή. Αρχικά οι ρόλοι της Εκάβης και της Νίνας είχαν προταθεί στη Μελίνα Μερκούρη και τη Δέσπω Διαμαντίδου, οι οποίες αρνήθηκαν. Αργότερα ο ρόλος της Εκάβης δόθηκε στη Γεωργία Βασιλειάδου, αλλά μετά από ενστάσεις του συγγραφέα τον ρόλο τελικά πήρε η Στεφανίδου. Ο Ταχτσής είχε αντιρρήσεις και για τη συμμετοχή της Βλαχοπούλου στον ρόλο της Νίνας.

Τη σεζόν 1995-1996 μεταφέρθηκε με πιστότητα στην τηλεόραση από το κανάλι ΑΝΤ1, σε σκηνοθεσία του Γιάννη Δαλιανίδη, με τη Νένα Μεντή στον ρόλο της Νίνας και τη Λήδα Πρωτοψάλτη στον ρόλο της Εκάβης. Η πρεμιέρα έγινε τη Δευτέρα 2 Οκτωβρίου 1995 και προβλήθηκε σε 16 επεισόδια.

Τον χειμώνα του 2009 έγινε η θεατρική του διασκευή από τον Σταμάτη Φασουλή και τον Θανάση Νιάρχο για το Εθνικό Θέατρο, με τη Νένα Μεντή αυτή τη φορά στον ρόλο της Εκάβης και τη Φιλαρέτη Κομνηνού στον ρόλο της Νίνας. Η παράσταση είχε διάρκεια σχεδόν τέσσερις ώρες. Με αφετηρία το κείμενο των Φασουλή και Νιάρχου, η θεατρική ομάδα Carpe Diem ανέβασε το 2014 μια δίωρη εκδοχή του έργου, με μεγάλη απήχηση και βραβεία σε φεστιβάλ θεάτρου.

Το μυθιστόρημα είχε χλιαρή απήχηση στο εξωτερικό, παρά την υποστήριξη των ελληνιστών, ίσως λόγω της απουσίας αντιστικτικού λόγου.

Ύφος και γλώσσα

Το μυθιστόρημα έχει τη μορφή παρλάτας. Πρόκειται για μια διπλή πρωτοπρόσωπη αφήγηση, ενώ το σκηνικό είναι αποκλειστικά αστικό. Η κύρια αρετή του βιβλίου, που επισημάνθηκε και από Έλληνες κριτικούς και ελληνιστές εκτός Ελλάδας, ήταν η γλωσσική ιδιοτυπία της παρλάτας της κεντρικής ηρωίδας του: πρόκειται για ανάμειξη της δημοτικής με την καθαρεύουσα. Ο Γεώργιος Σαββίδης το χαρακτήρισε ως «την πρώτη έμπρακτη υπονόμευση [της παγιωμένης από το Μ. Τριανταφυλλίδη γλώσσας]». Αυτές οι γλωσσικές ενσωματώσεις στοιχείων της καθαρεύουσας στον προφορικό λόγο δεν συνιστούν μια «αταίριαστη κατάχρηση», αλλά αποτελεί μέρος του κόσμου που τους περιβάλλει.

Κριτική

Ο Απόστολος Σαχίνης επισημαίνει σειρά θετικών γνωρισμάτων αλλά και αδυναμιών στο συγκεκριμένο μυθιστόρημα. Στα θετικά περιλαμβάνονται το ευδιάκριτο περίγραμμα των δύο γυναικών που συζητούν μεταξύ τους, η γραφικότητά τους, η φλυαρία, η νευρικότητα και η ζωντάνια τους, που τις κάνει στην πένα του Ταχτσή να γίνουν τύποι. Στις αδυναμίες καταλογίζονται η εμμονή στις μικρές και ασήμαντες λεπτομέρειες, στις μικρότητες και στα ελαττώματά τους, που δεν βοηθούν στην ανάδειξη του εσωτερικού ψυχισμού των ηρωίδων, αλλά στον υποβιβασμό τους.

Πηγές

• Βασιλακάκος, Γιάννης (2014). Η άγνωστη αλληλογραφία του Κώστα Ταχτσή. Αθήνα: Οδός Πανός. 
• Βίττι, Μάριο (1994). Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας. Αθήνα: Οδυσσέας. 
• Καϊσίδου, Βασιλική (7 Νοεμβρίου 2015). «"Το τρίτο στεφάνι" του Κ. Ταχτσή: ένα αμφιλεγόμενο πόνημα». diastixo.gr. Ανακτήθηκε στις 12 Νοεμβρίου 2015. 
• Κούρτοβικ, Δημοσθένης (1999). Έλληνες μεταπολεμικοί συγγραφείς: Ένας κριτικός οδηγός (β΄ έκδοση). Αθήνα: Πατάκης. 
• Παπαγεωργίου, Κώστας (1992). «Κώστας Ταχτσής: Παρουσίαση ανθολόγηση». Τόμος ζ΄: Από τον πόλεμο του '40 ως τη δικτατορία του '67. Η μεταπολεμική πεζογραφία. Αθήνα: Εκδόσεις Σοκόλη. 
• Σαχίνης, Απόστολος (1985). Μεσοπολεμικοί και μεταπολεμικοί πεζογράφοι. Αθήνα: Βιβλιοπωλείον της Εστίας. 
• Beaton, Roderick (1996). Εισαγωγή στη Νεότερη Ελληνική Λογοτεχνία. Μτφρ. Ζούργου, Ευαγγελία· Σπανάκη, Μαριάννα. Αθήνα: Νεφέλη. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Σερρών - Το τρίτο στεφάνι του Κώστα Ταχτσή
• Εθνικό Θέατρο - Το τρίτο στεφάνι