Σωφροσύνη

Η Σωφροσύνη, κατά τον Αριστοτέλη, που εξετάζεται ως πραγμάτωση της εσωτερικής ροπής, είναι παρακολούθημα της φρόνησης (ορθώς πράττειν τα πράγματα) και συνειδητή ενέργεια που συνοδεύεται από ευχαρίστηση. Αν έχουμε εθισμό στην ενάρετη πράξη της φρόνησης, αρετή δεν έχουμε. Το ίδιο και αν από φυσική κλήση ασυνείδητα κάνουμε το ορθό, σωστοί δεν είμαστε. «ἔτι δυνατοὶ μέν ἐσμεν φύσει, ἀγαθοὶ δὲ ἢ κακοὶ οὐ γινόμεθα φύσει». και η συνήθεια που ασκείται ως παρακολούθημα του ορθού λόγου είναι αρετή.

«Tῆς τελείας ἀρετῆς εἴδη ἐστὶ τέτταρα· ἓν μὲν φρόνησις͵ ἓν δὲ δικαιοσύνη͵ ἄλλο δ΄ ἀνδρεία͵ τέταρτον σωφροσύνη. τούτων ἡ μὲν φρόνησις αἰτία τοῦ πράττειν ὀρθῶς τὰ πράγματα· ἡ δὲ δικαιοσύνη τοῦ ἐν ταῖς κοινωνίαις καὶ τοῖς συναλλάγμασι δικαιοπραγεῖν· ἡ δὲ ἀνδρεία τοῦ ἐν τοῖς κινδύνοις καὶ φοβεροῖς μὴ [ἐξίστασθαι] τρεῖν(δεν το βάζω στα πόδια)͵ ἀλλὰ μένειν· ἡ δὲ σωφροσύνη τοῦ κρατεῖν τῶν ἐπιθυμιῶν καὶ ὑπὸ μηδεμιᾶς ἡδονῆς δουλοῦσθαι͵ ἀλλὰ κοσμίως ζῆν. τῆς ἀρετῆς ἄρα τὸ μέν ἐστι φρόνησις͵ ἄλλο δικαιοσύνη͵ τρίτον ἀνδρεία͵ τέταρτον σωφροσύνη. Περί διαιρέσεων, λατ. (De divisiones)

Σύνοψη

Η έννοια της σωφροσύνης μεταβάλλεται, ώστε άλλοτε μπορεί να έχει τη σημερινή σημασία και άλλοτε αυτή της κοσμιότητας, αγνότητας ή εγκράτειας. Στο Συμπόσιο η σωφροσύνη ορίζεται ως «τὸ κρατεῖν ἡδονῶν καὶ ἐπιθυμιῶν», ενώ ειδικότερη σημασία έχει στο πλατωνικό διάλογο Χαρμίδης, όπου το φερώνυμο πρόσωπο αναφέρεται ότι ότι «σωφροσύνη αν είη το τα εαυτού πράττειν. Η τελευταία σημασία συνδέεται με την έννοια της οικειοπραγίας (σε άλλους συγγραφείς ησυχιότης), η πίστη στην αξία της οποίας ήταν διαδεδομένη στους αρχαίους. Σημαίνει μέριμνα για τις προσωπικές υποθέσεις (αντίθετο πολυπραγμοσύνη) χωρίς να αμβλύνεται το ενδιαφέρον για τα κοινά».

Η έννοια της σωφροσύνης

Η έννοια της σωφροσύνης απαντά σε όλες σχεδόν τις αναφορές του αρχαίου ελληνικού συστήματος αρετών. Στο Αισχύλο αναφέρεται ο σώφρων, δίκαιος, αγαθός, ευσεβής ανήρ. Ο Πλάτων την καταριθμεί μαζί με τη δικαιοσύνη, την ανδρεία και τη φρόνηση. Το αρχαιότερο παράθεμα της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας σχετικά με τις αρετές είναι αυτό της Πολιτείας «Δῆλον δὴ ὅτι σοφή τ’ ἐστὶ καὶ ἀνδρεία καὶ σώφρων καὶ δικαία».

Άλλα παραδείγματα στην αρχαία ελληνική λογοτεχνία συναντώνται στην Ιλιάδα του Ομήρου, όπου όταν ο Αγαμέμνων αποφασίζεται να αποσπάσει την Βρισηίδα από τον Αχιλλέα, και η πράξη του αυτή θεωρείται ύβρις και χαρακτηρίζεται από έλλειψη σωφροσύνης. Σημαντικό ρόλο επίσης διαδραματίζει και στην τραγωδία Ιππόλυτος του Ευριπίδη, όπου ο Ιππόλυτος ασκεί αυτοπειθαρχία και διαθέτει αγνότητα καθώς απέχει από τη σεξουαλική δραστηριότητα, αλλά παράλληλα δεν διαθέτει έλεγχο του μέτρου.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Λεξιλογικός ορισμός του σωφροσύνη στο Βικιλεξικό