Σπίρτο

Το σπίρτο είναι ένα αναλώσιμο αντικείμενο που ανάβει φωτιά κατ' επιθυμία, υπό ελεγχόμενες συνθήκες. Τα σπίρτα πωλούνται σε περίπτερα, υπεραγορές και άλλα καταστήματα, σε πακέτα. Το σπίρτο συνήθως αποτελείται από ένα μικρό ξυλάκι (ή σκληρό χαρτονάκι) του οποίου η μία άκρη είναι καλυμμένη από κάποιο υλικό, η κεφαλή του σπίρτου, το οποίο συνήθως περιλαμβάνει το στοιχείο φώσφορος. Η κεφαλή θα ανάψει από τη θερμότητα που θα προκαλέσει η τριβή της με κάποια κατάλληλη επιφάνεια.

Υπάρχουν δύο βασικά είδη σπίρτων: τα σπίρτα ασφαλείας, τα οποία ανάβουν μόνο κατόπιν τριβής με ειδικά κατασκευασμένη επιφάνεια, και τα απλά σπίρτα τα οποία ανάβουν κατόπιν τριβής με οποιαδήποτε σκληρή επιφάνεια.

Ιστορία του σύγχρονου σπίρτου

Κάποιο είδος σπίρτου, το οποίο κατασκευάστηκε από μικρό ξυλάκι από πεύκο και ήταν διαποτισμένο με θείο, κατασκευάστηκε στην Κίνα το 577.

Το πρώτο σύγχρονο σπίρτο κατασκευάστηκε το 1805 από τον K. Σανσέλ, βοηθό του καθηγητή Λ. Ζ. Τενάρ στο Παρίσι. Η κεφαλή του σπίρτου αποτελείτο από μίγμα από χλωριούχο κάλιο, θείο, ζάχαρη, και ελαστικό. Άναβε με βύθιση της κεφαλής του σπίρτου σε μπουκάλι από αμίαντο που περιείχε θειικό οξύ. Αυτό το είδος σπίρτου είχε υψηλό κόστος κατασκευής και ήταν επικίνδυνο στη χρήση του. Έτσι τα σπίρτα του Σανσέλ δεν έγιναν ποτέ δημοφιλή.

Σπίρτα τριβής

Άναμμα σπίρτου

Το πρώτο σπίρτο τριβής κατασκευάστηκε από τον Βρετανό Τζων Γουόκερ το 1827. Είχαν προηγηθεί οι προσπάθειες του Ρόμπερτ Μπόιλ γύρω στα 1680 με φωσφόρο και θείο, οι οποίες όμως δεν είχαν κανένα αποτέλεσμα. Τα πρώτα σπίρτα είχαν διάφορα προβλήματα: η φλόγα δεν ήταν σταθερή και η αρχική αντίδραση ήταν αρκετά βίαιη· επιπλέον, η μυρωδιά που ανέδιδε το σπίρτο ήταν δυσάρεστη. Παρά τα προβλήματα αυτά, τα νέα σπίρτα συνέβαλαν σημαντικά στην αύξηση του αριθμού καπνιστών.

Το 1831 ο Γάλλος Σαρλ Σωριά πρόσθεσε λευκό φωσφόρο για να αφαιρέσει τη μυρωδιά. Αυτά τα νέα σπίρτα έπρεπε να φυλάσσονται σε αεροστεγώς κλειστά κουτιά, αλλά ήταν δημοφιλή. Δυστυχώς, όσοι ασχολήθηκαν με την κατασκευή τους επηρεάστηκαν από σοβαρές ασθένειες των οστών, ενώ σε κάθε πακέτο υπήρχε αρκετός λευκός φωσφόρος για να σκοτώσει έναν άνθρωπο. Όταν έγιναν γνωστοί οι κίνδυνοι των σπίρτων αυτών, έγινε μεγάλη εκστρατεία για την απαγόρευσή τους.

Αθόρυβα σπίρτα

Το αθόρυβο σπίρτο κατασκευάστηκε το 1836 από τον Ούγγρο Γιάνος Ιρίνι, ο οποίος ήταν φοιτητής της χημείας. Το 1836 ένα ανεπιτυχές πείραμα του καθηγητή του, του Μάισνερ, έδωσε στον Ιρίνι την ιδέα να αντικαταστήσει το χλωριούχο κάλιο με διοξείδιο του μολύβδου στην κεφαλή του σπίρτου. Ο Ιρίνι εφηύρε το αθόρυβο σπίρτο ασφαλείας και πούλησε την πατέντα στον Ίστβαν Ρόμερ, κατασκευαστή σπίρτων. Ο Ρόμερ, πλούσιος Ούγγρος φαρμακοποιός που ζούσε στη Βιέννη, αγόρασε την εφεύρεση και τα δικαιώματα παραγωγής από τον Ιρίνι, ο οποίος ήταν ένας φτωχός φοιτητής, για 60 φιορίνια. Η παραγωγή σπίρτων ξεκίνησε για τα καλά. Ο Ίστβαν Ρόμερ πλούτισε από την εφεύρεση του Ιρίνι, ενώ ο ίδιος ο εφευρέτης πέθανε φτωχός και εγκαταλελειμμένος.

Αντικατάσταση του λευκού φωσφόρου

Τα πρώτα σπίρτα, συμπεριλαμβανομένου του αθόρυβου σπίρτου, ήταν επικίνδυνα τόσο για τους χρήστες, όσο και για τους κατασκευαστές τους, λόγω της παρουσίας του λευκού φωσφόρου.

Η αναζήτηση για αντικατάσταση του λευκού φωσφόρου οδήγησε στη δημιουργία του σπίρτου ασφαλείας. Όμως ο όρος αυτός σήμερα προκαλεί κάποια σύγχυση, αφού καλύπτει τόσο τα σύγχρονα σπίρτα ασφαλείας, όσο και τα σύγχρονα σπίρτα που ανάβουν με τριβή οπουδήποτε. Οι δύο αυτοί διαφορετικοί τύποι σπίρτων περιγράφονται πιο κάτω.

Και οι δύο αυτοί οι τύποι είχαν υψηλότερο κόστος κατασκευής σε σχέση με τα σπίρτα με λευκό φωσφόρο και οι καταναλωτές συνέχισαν να αγοράζουν σπίρτα με λευκό φώσφορο. Σιγά σιγά, σε διάφορες χώρες απαγορεύτηκε η χρησιμοποίηση λευκού φωσφόρου στην κατασκευή σπίρτων: στη Φινλανδία το 1872, στη Δανία το 1874, στη Σουηδία το 1879, στην Ελβετία το 1881 και στην Ολλανδία το 1901.

Η Σύμβαση της Βέρνης υπογράφηκε στη Βέρνη της Ελβετίας το 1906 για την απαγόρευση της χρησιμοποίησης λευκού φωσφόρου στα σπίρτα. Η κάθε χώρα δεσμευόταν να θεσπίσει σχετικό νόμο. Το Ηνωμένο Βασίλειο πέρασε τον σχετικό νόμο το 1908, απαγορεύοντας τον λευκό φωσφόρο σε σπίρτα μετά τις 31 Δεκεμβρίου 1910. Στις ΗΠΑ δεν θεσπίστηκε απαγορευτικός νόμος, αλλά επιβλήθηκε το 1913 πρόσθετος φόρος σε σπίρτα που περιείχαν λευκό φωσφόρο. Η Ινδία και η Ιαπωνία το απαγόρευσαν το 1919 και η Κίνα το 1925. Τα πρώτα απαλλαγμένα από επικίνδυνα συστατικά σπίρτα ανέγραφαν στο κουτί τους τη φράση "Άνευ θείου και φωσφόρου".

Σπίρτα ασφαλείας

Σπίρτα ασφαλείας

Το σπίρτο ασφαλείας κατασκευάστηκε το 1844 από τον Σουηδό Γκούταβ Έρικ Πας και βελτιώθηκε μια δεκαετία αργότερα από τον Τζων Έντβαρντ Λούντστρομ.

Η ασφάλειά τους έγκειται στον διαχωρισμό των καύσιμων συστατικών ανάμεσα στην κεφαλή του σπίρτου και μια ειδική επιφάνεια τριβής, και την αντικατάσταση του λευκού φωσφόρου με ερυθρό φώσφορο. Κατά την τριβή η θερμότητα μετατρέπει μέρος του ερυθρού φωσφόρου σε λευκό, το οποίο αναφλέγεται και προκαλεί την καύση της κεφαλής.

Οι Σουηδοί είχαν για πολλά χρόνια ουσιαστικά παγκόσμιο μονοπώλιο στην κατασκευή σπίρτων, με βιομηχανία κυρίως στο Γιόνκοπινγκ. Πούλησαν τη γαλλική πατέντα σπίρτων ασφαλείας στην Κουαζάν πατέρας και υιοί (Coigent père & Fils) στη Λυών, αλλά οι Κουαζάν αμφισβήτησαν την πληρωμή σε γαλλικό δικαστήριο, με το επιχείρημα ότι η εφεύρεση ήταν γνωστή στη Βιέννη προτού την πατεντάρουν οι αδελφοί Λούντστρομ. Οι Βρετανοί κατασκευαστές σπίρτων Μπράιαντ και Μέι (Bryant and May) επισκέφτηκαν το Γιόνκοπινγκ το 1858 σε μια προσπάθεια να εισάγουν προμήθειες σπίρτων ασφαλείας, αλλά δεν το κατάφεραν. Το 1862 λειτούργησαν το δικό τους εργοστάσιο και αγόρασαν τα δικαιώματα της βρετανικής πατέντας σπίρτων ασφαλείας από τους αδελφούς Λούντστρομ.

Τα σπίρτα ασφαλείας χαρακτηρίζονται ως επικίνδυνα αντικείμενα. Η μεταφορά τους σε αεροπλάνο δεν απαγορεύεται, ωστόσο είναι υποχρεωτική η δήλωσή τους ως επικίνδυνα αντικείμενα.

Σχετική βιβλιογραφία

• Beaver, Patrick, (1985). The Match Makers: The story of Bryant & May. London: Henry Melland Limited. ISBN 0-907929-11-7.
• Emsley, John, (2000). The shocking history of Phosphorus: A Biography of the Devil's Element. Basingstoke: Macmillan Publishing. ISBN 0-333-76638-5.
• Threlfall, Richard E., (1951). The story of 100 years of Phosphorus making: 1851 - 1951. Oldbury: Albright & Wilson Ltd.
• Oxford (1999). Concise Oxford Dictionary. Tenth Edition. Oxford: Oxford University Press.

Βλέπε επίσης

• Αναπτήρας

Ομώνυμα

• Με την ονομασία "σπίρτο" αναφέρονται, επίσης, δυνατά αλκοολούχα ποτά, κατά παραφθορά του λατινικού "spiritum" (αγγλ. spirit), με την οποία αναφέρονται, κυρίως στα αγγλικά, τα οινοπνευματώδη ποτά.
• Μεταφορικά, ο όρος "σπίρτο" αναφέρεται στο πολύ ευφυές άτομο, εκτός και αν λέμε «σπίρτο αναμμένο», οπότε εννοούμε το αντίθετο.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• «History of Chemical Matches». Chemistry.about.com. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 7 Ιουλίου 2011. Ανακτήθηκε στις 11 Νοεμβρίου 2005. 
• «The History of Matches». Inventors.about.com. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 8 Δεκεμβρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 11 Νοεμβρίου 2005. 
• «History of matchbooks». Matchcovers.com/first100.htm. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 16 Φεβρουαρίου 2006. Ανακτήθηκε στις 21 Ιανουαρίου 2006. 
• «The Rathkamp Matchcover Society». Matchcover.org. Ανακτήθηκε στις 21 Ιανουαρίου 2006.