Σάντα Σαμπίνα

H βασιλική της Σάντα Σαμπίνα, ιταλ. basilica Sanctae Sainae all'Aventino, εξελληνισμένα της Αγίας Σαβίνας, είναι μία ιστορική εκκλησία στον Αβεντίνο λόφο της Ρώμης. Είναι επίτιμη (titular), δηλ. έχει καρδινάλιο-ιερέα, έναν από τους 28 της Ρώμης, και είναι η μητρική εκκλησία του Ρωμαιο-Καθολικού Τάγματος των Ιεροκηρύκων, πιο γνωστών ως Δομινικανών. Ο ναός βρίσκεται νότια του Τίβερη, αρκετά υψηλότερά του, και δυτικά του Μεγάλου Ιπποδρόμου. Είναι απέναντι του μικρού, δημόσιου πάρκου Κήπος των Πορτοκαλιών (Giardino degli Aranci), που διαθέτει μία γραφική βεράντα με θέα τη Ρώμη. Βρίσκεται σε κοντινή απόσταση από τους Ιππότες της Μάλτας.

Σάντα Σαμπίνα
basilica di Santa Sabina
Είδος	ελάσσονα βασιλική
Αρχιτεκτονική	παλαιοχριστιανική αρχιτεκτονική
Γεωγραφικές συντεταγμένες	41°53′4″N 12°28′47″E
Θρήσκευμα	Καθολικισμός
Θρησκευτικό τάγμα	Τάγμα των Δομινικανών
Θρησκευτική υπαγωγή	Επισκοπή της Ρώμης
Διοικητική υπαγωγή	Ρώμη
Τοποθεσία	Ripa
Χώρα	Ιταλία
Έναρξη κατασκευής	5ος αιώνας
Γενικές διαστάσεις	68 μέτρα × 30 μέτρα και 17 μέτρα
Ιστότοπος
Επίσημος ιστότοπος
Πολυμέσα
δεδομένα (π)

Η βασιλική της Σάντα Σαμπίνα, δυτικά του Ιπποδρόμου.

Η Σάντα Σαμπίνα είναι η παλαιότερη σωζόμενη βασιλική της Ρώμης, που διατηρεί τις αρχικές της κιονοστοιχίες και τον αρχιτεκτονικό της ρυθμό. Οι διακοσμήσεις της αποκαταστάθηκαν στο αρχικό, λιτό τους σχέδιο. Άλλες βασιλικές, όπως η Σάντα Μαρία Ματζόρε, έχουν συχνά βαριά και πολύ διακοσμηθεί. Λόγω της απλότητάς της η Σάντα Σαμπίνα αναπαριστά το πέρασμα, από μία με δίριχτη στέγη αγορά, στις εκκλησίες της Χριστιανοσύνης. Είναι ιδιαίτερα διάσημη για τις σκαλιστές, ξύλινες θύρες (του 5ου αι.) με μία σειρά Χριστιανικών σκηνών, από τις οποίες σώζονται 18 σκηνές· είναι οι πιο παλιές θύρες που επέζησαν.

Κάθε πρώτη Τετάρτη της Τεσσαρακοστής (Τετάρτη της Στάχτης) μία πομπή με τον πάπα αρχίζει από την εκκλησία του Αγ. Ανσέλμου και καταλήγει εδώ στη Σάντα Σαμπίνα, όπου ο πάπας βάζει στάχτη στο κεφάλι του και στα κεφάλια των άλλων σε ένδειξη μετάνοιας.

Ιστορία

Κτίστηκε από τον Πέτρο από την Ιλλυρία, έναν Δαλματό ιερέα, μεταξύ των ετών 422 και 432, κοντά στον ναό της Ήρας (Juno), στον Αβεντίνο λόφο της Ρώμης. Ο ναός οικοδομήθηκε στη θέση προηγουμένων αυτοκρατορικών οικιών, μία από τις οποίες ήταν, όπως λέγεται, της Σαβίνας, Ρωμαίας δέσποινας από το Αμπρούτσο. Η Σαβίνα μεταστράφηκε στον Χριστιανισμό από την υπηρέτριά της Σεραφία. Η πρώτη αποκεφαλίστηκε και η δεύτερη λιθοβολήθηκε από τον Αυτοκράτορα Βεσπασιανό ή ίσως τον Αδριανό· έπειτα έγιναν Χριστιανές Αγίες.

Τον 9ο αι. η εκκλησία περιτοιχίστηκε σε οχυρή περιοχή. Το εσωτερικό ανακαινίστηκε εκτεταμένα από τον Ντομένικο Φοντάνα το 1587 και από τον Φραντσέσκο Μπορομίνι το 1643. Ο Ιταλός αρχιτέκτονας και ιστορικός τέχνης Αντόνιο Μούνιοθ αποκατέστησε την αρχική μεσαιωνική εμφάνιση του ναού, που από το 1870 λειτούργησε ως λοιμοκαθαρτήριο. Το κωδωνοστάσιο κατασκευάστηκε τον 10ο αι. και ξαναφτιάχτηκε την εποχή του Μπαρόκ. Η εκκλησία ήταν η έδρα μίας σύσκεψης (conclavium) καρδιναλίων το 1287, αλλά όταν έξι από αυτούς απεβίωσαν από επιδημία, οι συμμετέχοντες έφυγαν. Επέστρεψαν το 1288 και εξέλεξαν ως νέο πάπα τον Νικόλαο Δ΄.

Αρχιτεκτονική

Το εξωτερικό

Το εξωτερικό του ναού έχει μεγάλα παράθυρα από σεληνίτη και όχι γυαλί, έτσι όπως ήταν όταν κτίστηκε τον 5ο αι. Για την ξύλινη θύρα υπάρχει γενικά η συμφωνία ότι είναι η αρχική του 430-432, αν και δεν ήταν -όπως φαίνεται- κατασκευασμένη γι' αυτό το άνοιγμα θύρας. Σώζονται 18 πλαίσιά της και όλα (πλην ενός) αναπαριστούν σκηνές από τη Βίβλο. Το πιο διάσημο είναι αυτό με τη Σταύρωση, που είναι η πιο παλιά απεικόνιση της σκηνής. Και οι άλλες σκηνές έχουν επίσης μελετηθεί εκτεταμένα, λόγω της σημασίας τους στη μελέτη της Χριστιανικής εικονογραφίας.

Επάνω από τη θύρα, στο εσωτερικό διατηρείται η αρχική αφιέρωση σε Λατινικά εξάμετρα. Το κωδωνοστάσιο (campanille) χρονολογείται από τον 10ο αι.

Η θύρα

Η εξωτερική, δίφυλλη θύρα είναι από κυπαρισσόξυλο και αρχικά είχε 28 πλαίσια, από τα οποία 10 χάθηκαν. Μικρά, σχεδόν τετράγωνα πλαίσια εναλλάσσονται με μεγαλύτερα, ορθογώνια. Ενδιαφέρον έχουν δύο πλαίσια: Το πρώτο είναι το μόνο πλαίσιο που δεν έχει βιβλική σκηνή, βρίσκεται χαμηλά και παρουσιάζει 6 άτομα να χαιρετούν σκύβοντας έναν άνδρα με χλαμύδα, που κάθεται σε υπερυψωμένο θρόνο. Θεωρείται ότι αναπαριστά ένα ιστορικό συμβάν και σχετίζεται με έναν ισχυρό κυβερνήτη, αλλά δεν γνωρίζουμε την ακριβή ιστορία. Το δεύτερο είναι ένα από τα επάνω, μικρά πλαίσια και αναπαριστά τη Σταύρωση: ο Χριστός στο μέσο με ανοιχτά χέρια και δύο άλλες μορφές εκατέρωθέν του σε όμοια θέση. Πίσω υπάρχει ρωμαϊκό κτήριο με τρία αετώματα, ίσως μαυσωλείο. Αυτό το πλαίσιο είναι το πρώτο που δείχνει δημόσια το θέμα της Σταύρωσης. Υπάρχουν δύο τεχνοτροπίες στο σκάλισμα: η πρώτη έχει περισσότερες λεπτομέρειες και ακολουθεί την κλασική τέχνη, ενώ η άλλη είναι πιο απλή. Αυτό δηλώνει πως μάλλον αρκετοί καλλιτέχνες εργάστηκαν για τις θύρες. Τα αφηρημένα φυτικά σχέδια στα πλαίσια ακολουθούν την τέχνη της Μεσοποταμίας, πράγμα που δηλώνει την προέλευση τουλάχιστον ενός των σκαλιστών από την περιοχή αυτή.

Λόγω της πυκνής σύνθεσης των πλαισίων και της λεπτής γύρω κορνίζας τους, είναι πιθανό πως οι θύρες ήταν αρχικά μεγαλύτερες και μετά κόπηκαν για να ταιριάσουν στο άνοιγμα της θύρας της Σάντα Σαμπίνα. Έτσι δεν είναι σαφές αν η θύρα φτιάχτηκε γι' αυτήν εδώ την κατασκευή· ίσως έγινε για άλλο ρωμαϊκό κτήριο, με μεγαλύτερη θύρα, αλλά μεταφέρθηκε εδώ για άγνωστο λόγο. Πάντως η θύρα κατασκευάστηκε την ίδια εποχή με την ανοικοδόμηση της Σάντα Σαμπίνα το 432 και ο ένθρονος άνδρας με τη χλαμύδα που είναι σκαλισμένος, έχει στυλιστικές ομοιότητες με απεικονίσεις του Θεοδοσίου Β΄, Αυτοκράτορα την εποχή του καθαγιασμού της Σάντα Σαμπίνα. Εξετάσεις δενδρο-χρονολόγησης και ραδιο-άνθρακα επιβεβαιώνουν, ότι το ξύλο στα πλαίσια της θύρας είναι των αρχών του 5ου αι., όταν αρχιερέας ήταν ο Πάπας Κελεστίνος (421-431) ή ο Πάπας Σίξτος Γ΄ 431-440.

Το εσωτερικό

Το αρχικό ψηφιδωτό του ημιθολίου του ιερού αντικαταστάθηκε το 1559 από μία νωπογραφία του Ταντέο Τσούκαρι. Η σύνθεση είναι μάλλον όμοια με του ψηφιδωτού: ο Χριστός περιβάλλεται από έναν καλό και έναν κακό κλέφτη· κάθεται στην κορυφή λόφου, ενώ αμνοί πίνουν από ένα ρυάκι στη βάση του υψώματος. Η εικονογραφία του ψηφιδωτού ήταν πολύ όμοια με άλλο του 5ου αι. στον Σαντ' Αντρέα ιν Καταμπάρμπαρα. Στο δάπεδο υπάρχει άνοιγμα, όπου φαίνεται ένας κίονας από ρωμαϊκό ναό, προϋπάρχοντα της Σάντα Σαμπίνα. Φαίνεται πως ήταν ο ναός της Ήρας, που βρισκόταν στην κορυφή του Αβεντίνου και λαφυραγωγήθηκε για να οικοδομηθεί η βασιλική. Ο υψηλός, ευρύχωρος σηκός έχει δύο κιονοστοιχίες με 12 κίονες η καθεμία από μάρμαρο της Προκοννήσου με κορινθιακά κιονόκρανα και βάσεις, ακριβώς ταιριασμένα, επαναχρησιμοποιημένα από τον ναό της Ήρας.

Τα εσωτερικά κελιά της δομινικανής μονής λίγο έχουν αλλάξει από τις πρώτες ημέρες του Τάγματος των Ιεροκηρύκων. Το κελί του Αγ. Δομινίκου υπάρχει ακόμη, αν και έχει διευρυνθεί και μετατραπεί σε παρεκκλήσιο. Επίσης ο αρχικός χώρος της Τράπεζας υπάρχει, στην οποία θα έτρωγε ο Άγ. Θωμάς ο Ακινάτης, όσο ζούσε στη Ρώμη.

Πηγές

• Krautheimer, Richard (1984). Early Christian and Byzantine Architecture. New Haven: Yale University Press. pp. 171–174. ISBN 978-0-300-05294-7.
• Richard Delbrueck. "Notes on the Wooden Doors of Santa Sabina", The Art Bulletin, Vol. 34, No. 2. (Jun., 1952), pp. 139–145.
• Ernst H. Kantorowicz, "The 'King's Advent': And The Enigmatic Panels in the Doors of Santa Sabina", The Art Bulletin, Vol. 26, No. 4. (Dec., 1944), pp. 207–231.

Δείτε επίσης

• Κατάλογος εκκλησιών στη Ρώμη