Ραφιδιόπτερα

Τα ραφιδιόπτερα ή ραφιδιοειδή είναι μια αρκετά μικρή τάξη εντόμων . Ο αριθμός ειδών εκτιμάται παγκοσμίως σε μόνο 200 έως 250 σωζόμενα είδη. Ανήκουν όλα στην υποτάξη Raphidiomorpha . Στην Ευρώπη τα ραφιδιόπτερα εκπροσωπούνται με περίπου 75 είδη, τα οποία ανήκουν σε δύο οικογένειες. Από την Ελλάδα αναφέρονται σχεδόν πενήντα είδη. Τα περισσότερα από αυτά είναι ενδημικά στη Στερεά Ελλάδα, την Κρήτη, τη Σάμο, στα Δωδεκάνησα στις Κυκλάδες ή ακόμα σε πιο περιορισμένες περιοχές.

Ραφιδιόπτερα (Raphidioptera ) Χρονικό πλαίσιο απολιθωμάτων: Ιουράσια περίοδος - Πρόσφατα
Εικ.1: Dichrostigma flavipes Εικ.2: Προνύμφη του γένους Ραφίδια (Raphidia sp.)
Συστηματική ταξινόμηση
Βασίλειο: Ζώα (Animalia) Συνομοταξία: Αρθρόποδα (Arthropoda) Ομοταξία: Έντομα (Insecta) Υφομοταξία: Πτερυγωτά (Pterygota) Ανθυφομοταξία: Νεόπτερα (Neoptera) Τάξη: Ραφιδιόπτερα (Raphidioptera )
Υποτάξεις
Priscaenigmatomorpha (εντελώς εξαφανισμένα) Raphidiomorpha (κατά μέρος εξαφανισμένα)

Μορφολογικά χαρακτηριστικά των ακμαίων

Τα ραφιδιόπτερα έχουν ένα μακρύ προγναθικό και επίπεδο κεφάλι, που μπορεί να στραφεί μπρος τις πλευρές. Τα στοματικά μόρια είναι μασητικού τύπου. Οι κεραίες είναι νηματοειδείς. Οι σύνθετοι οφθαλμοί είναι μεγάλοι. Τα είδη της οικογένειας Raphidiidae διαθέτουν και τρία οφθαλμίδια.

Ο προθώρακας είναι κυλινδρικός και επιμήκης, πολύ μακρύτερος από το κεφάλι.

Τα ραφιδιόπτερα διαθέτουν δυο ζεύγη όμοιων επιμήκων και διαφανών πτερύγων. Οι φλέβες των πτερύγων σχηματίζουν δίκτυο. Όταν τα ραφιδιόπτερα δεν πετούν τότε οι αριστερές πτέρυγες σχηματίζουν οξεία γωνία με τις πτέρυγες της δεξιάς πλευράς πάνω από την κοιλία.

Η κοιλία συνίσταται από δέκα ουρομερή. Οι κέρκοι λείπουν. Τα θηλυκά έχουν μακρύ ωοθέτη. Η μορφή των εξωτερικών γεννητικών οργάνων στα αρσενικά ποικίλει.

Μορφολογικά χαρακτηριστικά των προνυμφών

Οι προνύμφες (Εικ. 2) είναι επιμήκεις και επίπεδες. Τα στοματικά μόρια δείχνουν προς τα μπροστά και είναι μασητικού τύπου. Μόνο το κεφάλι και ο προθώρακας είναι καλά σκληρυμένα, ο μεσοθώρακας, ο μεταθώρακας και η κοιλία είναι μαλακοί.

Βιολογία

Τα ραφιδιόπτερα ενεργούν κατά την ημέρα. Ζουν μονήρη. Δεν πετούν καλά. Καθαρίζονται λεπτομερώς. Ενήλικα και προνύμφες τρέφονται από μικρά αρθρόποδα με μαλακό εξωσκελετό, καμιά φορά καταναλώνουν και γύρη. Οι νύμφες κατά κανόνα ζουν κάτω από το φλοιό δέντρων ή θάμνων, μερικές φορές στα πάνω στρώματα του χώματος ή σε σχισμές βράχων.

Κατά κανόνα της σύζευξης προηγείται ένα εκτεταμένο προξενιό. Η σύζευξη παίρνει μέχρι τρεις ώρες. Τα αυγά τοποθετούνται με το μακρύ ωοθέτη σε σχισμές του φλοιού ή στο χώμα. Πρόκειται για μερικές εκατοντάδες αυγά που οι θηλυκές αποθέτουν σε ομάδες μέχρι εκατό αυγά.

Ο βιολογικός κύκλος διαρκεί ένα η δύο χρόνια και περιλαμβάνει κατά κανόνα δέκα ή ένδεκα προνυμφιακά στάδια, α αριθμός προνυμφιακών σταδίων μπορεί όμως να ξεπεράσει και δεκαπέντε στάδια. Η νύμφωση γίνεται κατά την άνοιξη, μέχρι την εκκόλαψη του ενήλικου μπορούν να περνούν από μερικές μέρες μέχρι τρεις εβδομάδες. Η πλαγγόνα μπορεί να κινείται και να αλλάζει την τοποθεσία, μια από τα πρωτόγονα χαρακτηριστικά των ραφιδιοπτέρων.

Το έντομο διαχειμάζει ως προνύμφη ή ως νύμφη, σε κανέναν είδος ως αυγό. Για να ολοκληρωθεί ο βιολογικός κύκλος χρειάζεται μια περίοδος με χαμηλές θερμοκρασίες γύρω από το σημείο ψύξης.

Σημασία για τον άνθρωπο

Τα είδη των ραφιδιοπτέρων δεν καταγράφονται στην Κόκκινη Λίστα της IUCN ως απειλούμενα με εξαφάνιση είδη. Παρ´όλα αυτά εξ αιτίας της περιορισμένης περιοχής διαμονής των περισσότερων ειδών, πολλά απ´αυτά απειλούνται με την εξαφάνιση του βιοτόπου όπου ζουν.

Δεν είναι γνωστές ζημιές που προκαλούνται από τα ραφιδιόπτερα στον άνθρωπο, αντίθετα οι άνθρωποι επωφελούνται έμμεσα με την κατανάλωση αφίδων και καμπιών από τα ραφιδιόπτερα.

Γεωγραφική εξάπλωση

Συναντούμε τα ραφιδιόπτερα μόνο στο βόρειο ημισφαίριο, στη Βόρεια Αμερική όμως περιορίζεται στις νότιες και νοτιοδυτικές περιοχές. Στα περισσότερα είδη η περιοχή διανομής είναι αρκετά περιορισμένη. Συναντούμε ραφιδιόπτερα από την επιφάνεια της θάλασσας μέχρι 3.000 μέτρα ύψος, αλλά μόνο σε περιοχές με δέντρα ή με θάμνους.

Παρατηρήσεις στην εξέλιξη και ταξινομία

Τα ραφιδιόπτερα είναι στενοί συγγενείς με τα μεγαλόπτερα και τα νευρόπτερα και αρχαιότερα θεωρούνται μια συστηματική ενότητα. Η σημερινή άποψη για τις ταξινομικές σχέσεις απεικονίζεται στο Πιν. 1.

Τα παλαιότερα γνωστά ευρήματα ραφιδιοπτέρων προέρχονται από την Κάτω Ιουράσια περίοδο. Υποτίθεται όμως πώς τα ραφιδιόπτερα εξελίχτηκαν πια στην Λιθανθρακοφόρο.

Τα σημερινά είδη είναι μόνο ένα χαμηλό ποσοστό σε σχέση με τη μεγάλη ποικιλομορφία που είχαν τα ραφιδιόπτερα στην κρητιδική περίοδο και στην Ιουράσια περίοδο.

Στην Κάτω Ιουράσια περίοδο υπήρχε άλλη υπόταξη, Priscaenigmatomorpha με μια οικογένεια με δύο γένη. Στην υπόταξη Raphidiomorpha δίπλα στις δύο σωζόμενες οικογένειες Raphidiidae Latreille και Inocelliidae Navás περιλαμβάνονται και τέσσερις εξαφανισμένες οικογένειες.

	Κολεόπτερα (Coleoptera) Neuropterοida Ραφιδιόπτερα  Μεγαλόπτερα (Megaloptera)  Νευρόπτερα (Neuroptera)     Πίν. 1: Εξωτερική συστηματική

Πηγές

• "'Gillott'" Entomology Third Edition Springer ISBN 1-4020-3182-3
• Grzimek's Animal Life Encyclopedia Vol. 3 Thomson Gale ISBN 0-7876-5779-4
• Aspöck, H.(2002): The biology of Raphidioptera: A review of present knowledge. Acta Zoologica Academiae Scientiarum Hungaricae 48 (Supplement 2): 35–50. PDF ως PDF