Πολιορκία της Κέρκυρας (1716)

Η Πολιορκία της Κέρκυρας είναι η στρατιωτική επιχείρηση, που πραγματοποιήθηκε από την Οθωμανική Αυτοκρατορία σε βάρος της Βενετοκρατούμενης Κέρκυρας,στo πλαίσιo του Έβδομου Βενετοτουρκικού πολέμου, η οποία πραγματοποιήθηκε το 1716.

Τα προηγηθέντα

Στo πλαίσιo του Έβδομου Βενετοτουρκικού πολέμου, οι Οθωμανοί επιθυμούσαν, μετά την κατάληψη των Βενετικών κτήσεων στην Πελοπόννησο, να περάσουν στο επόμενο βήμα, που ήταν η κατάκτηση των Επτανήσων και δι' αυτών της Βενετίας. Η απόφαση για την επίθεση εναντίον της Κέρκυρας ελήφθη κατά τη διάρκεια έκτακτης σύσκεψης των Οθωμανών στρατιωτικών και πολιτικών ιθυνόντων, η οποία πραγματοποιήθηκε την άνοιξη του 1715 στην Κωνσταντινούπολη, με αφορμή τη δημιουργία κοινού ευρωπαϊκού μετώπου κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αποτελούμενου από τη Βενετία, τον Πάπα και τη Γερμανική Αυτοκρατορία. Η Κέρκυρα κατείχε θέση κλειδί στην Αδριατική και ήταν το τελευταίο πρόσκομμα ανάμεσα σε Βενετία και Τούρκους.

Σχέδιο της Κέρκυρας το 1688, που απεικονίζει τις οχυρώσεις της

Η επιχείρηση της Κέρκυρας ανατίθεται στον καπουδάν πασά Τζανούμ Κότζα και τον Καρά Μουσταφά πασά. Ο Χααρέτζ Οσμάν πασάς, κυβερνήτης των Τρικάλων, εντέλλεται να οργανώσει τη διακίνηση του στρατού προς τις απέναντι από την Κέρκυρα παράκτιες περιοχές της ηπειρωτικής Ελλάδος: επισκευή δρόμων μέσα από την Πίνδο μέχρι τη Σαγιάδα και το Βουθρωτό, εφοδιασμός ανδρών και ζώων του στρατού. Στρατάρχης των Βενετικών στρατιωτικών δυνάμεων προσλαμβάνεται ο Σάξωνας βαρώνος Γιόχαν Ματίας φον Σούλενμπουργκ, ένας από τους καλύτερους στρατηγούς της εποχής. Επίσης, αρχηγός του στόλου διορίζεται ο Αντρέα Πιζάνι.

Ο Johann Matthias von der Schulenburg:πορτραίτο του Gian Antonio Guardi, 1741

Στις παραμονές της επίθεσης

Ο Γιόχαν Ματίας φον Σούλενμπουργκ διορίζεται τον Οκτώβριο του 1715 και φθάνει στην Κέρκυρα τον Φεβρουάριο του 1716. Τα οχυρά του νησιού ήταν εγκαταλελειμμένα και το ηθικό των κατοίκων του πεσμένο, μετά της βενετικές ήττες του θέρους του 1715. Ο Σάξωνας αρχιστράτηγος διατάζει την επισκευή των φθαρμένων τμημάτων του οχυρού. Ο Ευγένιος της Σαβοΐας τον πληροφορεί με επιστολή του, τον Απρίλιο του 1716, πως οι Τούρκοι, οι οποίοι βρίσκονται συγκεντρωμένοι στην περιοχή του Βουθρωτού και στη Σαγιάδα, είναι έτοιμοι να επιτεθούν στο νησί.

Άγαλμα του Γίοχαν Ματίας von Schulenburg στην Κέρκυρα

Στρατηγικές προληπτικές κινήσεις των Βενετών

Ο Ευγένιος της Σαβοΐας στην επιστολή του στον Σάξωνα αρχιστράτηγο των Βενετικών δυνάμεων της Κέρκυρας προειδοποιεί πως οι Τούρκοι θα διαπεραιωθούν στην Κέρκυρα, περνώντας από το στενό, μέσω της βραχονησίδας Σέρπης. Αν και είναι κυρίαρχη η τάση των Βενετών ιθυνόντων να βλέπουν με αισιοδοξία την έκβαση της σύγκρουσης, το επιτελείο του Γιόχαν Ματίας φον Σούλενμπουργκ εκτιμά πως οι Τούρκοι θα επιτεθούν από τον νότο στο νησί, με σκοπό την απομόνωσή του. Μετά οι εχθρικές δυνάμεις του στρατού ξηράς θα μεταφερθούν από την ηπειρωτική ακτή, για να πολιορκήσουν την πρωτεύουσα. Έτσι προκρίνεται η ανάσχεση του οθωμανικού στόλου στο ύψος της Ζακύνθου και ο βενετικός στόλος κινείται νότια αυτής, με σκοπό την παρεμπόδιση της προς βορρά προώθησης του οθωμανικού στόλου.

Οι δυνάμεις των αντιμαχομένων πλευρών

Ο οθωμανικός στόλος αποτελείται από 71 μεγάλα πλοία, από τα οποία τα 10 είναι βορειοαφρικανικά, 20 γαλέρες, 25 γαλιότες και πολυάριθμα μικρότερα. Η οθωμανική αρμάδα διαθέτει 2.165 πυροβόλα. Οι πηγές δίνουν μεταβαλλόμενους αριθμούς, όσον αφορά στα πλοία του βενετικού στόλου, που έδρασε στη διάρκεια των επιχειρήσεων στην περιοχή της Κέρκυρας: 26 ή 27 ιστιοφόρα με 1.879 πυροβόλα. Όσον αφορά στον οθωμανικό στρατό, αποτελείται από 25.000 με 30.000 άνδρες, μαζί με βοηθητικούς και ατάκτους. Συγκροτείται από 7.000 γενιτσάρους, 7.000 Αλβανούς, 1.500 σπαχίδες, 400 πυροβολητές (τοπτσήδες) και 1.000 άνδρες που υπηρετούν στις μονάδες συντήρησης και ανεφοδιασμού. Αν προστεθούν στον στρατό ξηράς τα πληρώματα του οθωμανικού στόλου, καθώς και τα ένοπλα τμήματα πεζικού (λεβέντες) που υπηρετούν στα πλοία, το σύνολο των ανδρών και για τους δύο κλάδους του στρατού κυμαίνεται μεταξύ 45.000 και 55.000 ανδρών. Οι στρατιωτικές δυνάμεις της Βενετίας ανέρχονταν σε 3.097 άνδρες, εκ των οποίων οι 2.245 μάχιμοι. Το φρούριο της Κέρκυρας διαθέτει 144 πυροβόλα και 4 όλμους.

Το χρονικό της πολιορκίας

Αποψη των οχυρώσεων και του στόλου , 1700

Η πολιορκία διήρκεσε από τις 8 Ιουλίου έως τις 22 Αυγούστου. Από τα τέλη Ιουνίου οι Τούρκοι προετοιμάζουν το έδαφος για την επίθεση: οι Ζακυνθινοί καλούνται να μην προβάλουν αντίσταση, με αντάλλαγμα τη ζωή τους, ενώ στην Κεφαλλονιά ο πληθυσμός τρομοκρατείται από μικρές ομάδες Οθωμανών στρατιωτών. Μονάδες του βενετικού στόλου, οι οποίες σπεύδουν στην περιοχή της Ζακύνθου, ακινητοποιούνται λόγω του ανέμου. Στις 5 Ιουλίου ο οθωμανικός στρατός συγκεντρώνεται στα παράλια της Ηπείρου, απέναντι από την Κέρκυρα, και ο στόλος αγκυροβολεί στο Βουθρωτό, ενώ στέλνονται λίγα πλοία στη νότια Ιταλία και Σικελία, για ν' αποτρέψει πιθανή συμμαχική ναυτική βοήθεια. Το πρωί της 8ης Ιουλίου οι πρώτες οθωμανικές δυνάμεις αποβιβάζονται 10 χιλιόμετρα βόρεια της πόλης της Κέρκυρας. Ο βενετικός στόλος, που πλησίαζε στο Οτράντο, σπεύδει να επιστρέψει στην Κέρκυρα. Το ίδιο απόγευμα σημειώνεται η πρώτη σύγκρουση, που έχει σαν αποτέλεσμα 120 νεκρούς και 250 τραυματίες από την πλευρά των Βενετών. Είναι η πρώτη ναυτική σύγκρουση Βενετών και Οθωμανών. Ο Σούλενμπουργκ, αφού επιθεώρησε τα φρούρια των άλλων νησιών της περιοχής, επιστρέφοντας στην Κέρκυρα διαπίστωσε τη χαώδη κατάσταση που επικρατεί στον ντόπιο πληθυσμό: άλλοι προσπαθούν να εγκαταλείψουν το νησί για την Απουλία και οι χωρικοί να μπουν στο κάστρο της πόλης ή να καταφύγουν στα βουνά. Ο Σούλενμπουργκ στρατολογεί όλους εκείνους τους άμαχους, είτε ως ως μάχιμους στα τείχη είτε ως βοηθητικούς. Στις 12 Ιουλίου αποβιβάζονται σταδιακά οθωμανικά στρατεύματα, αλλά δεν εξαπολύεται καμία επίθεση εκ μέρους των αμυνομένων, οι οποίοι τελικά θα διακόψουν τις αμυντικές προεργασίες τους, λόγω έλλειψης χρόνου και προσέγγισης του εχθρού. Στις 18 Ιουλίου φτάνει βενετική ενίσχυση, αποτελούμενη από 1.500 άνδρες, σιτηρά και χρήματα για τη μισθοδοσία των στρατιωτών. Στις 22 Ιουλίου φτάνει η ναυτική μοίρα της Μάλτας (4 πλοία με 70 πυροβόλα κι ένα με 46 πυροβόλα).Το οχυρωμένο στρατόπεδο των πολιορκητικών δυνάμεων εγκαθίσταται στην περιοχή των Γουβιών -6 με 7 χιλιόμετρα βόρεια της πόλης της Κέρκυρας. Στις 24 Ιουλίου οι Τούρκοι πραγματοποιούν έφοδο κατά του λόφου Αβραάμ, αλλά αποκρούονται. Την επομένη επιτίθενται στο προάστειο Μαντούκι. Στις 27 Ιουλίου πραγματοποιείται η πρώτη επίθεση των βενετικών δυνάμεων κατά των Τούρκων στις Γουβιές, αλλά αποτυγχάνει. Επίσης, ο άνεμος δεν ευνοεί τους αμυνόμενους. Οι Τούρκοι βομβαρδίζουν συνεχώς την πόλη και τον στόλο που ναυλουχεί κοντά της. Οι Οθωμανοί πληροφορούνται από λιποτάκτες για τον περιορισμένο αριθμό των μάχιμων ανδρών της φρουράς. Έχοντας στρατηγικό στόχο την κατάληψη των δύο λόφων (Αβραάμ και Σωτήρα), που βρίσκονται μπροστά στις οχυρώσεις της πόλης, εξαπολύουν διαδοχικές επιθέσεις και τελικά στις 3 Αυγούστου καταλαμβάνονται. Οι Οθωμανοί στρατιωτικοί ηγέτες απέστειλαν επιστολές-τελεσίγραφα στις 5 Αυγούστου στους πολιορκημένους για παράδοση, αντί μαζικής σφαγής τους από αυτούς. Οι απειλές απορρίπτονται. Στις 7 Αυγούστου ξεσπά συνεχόμενο σφυροκόπημα από το οθωμανικό πυροβολικό και διαδοχικά κύματα εφόδων. Στις 15 Αυγούστου φτάνουν ενισχύεις σε έμψυχο υλικό και πολεμοφόδια. Στις 18 με 19 Αυγούστου οι αμυνόμενοι επιχειρούν έξοδο με δύο τάγματα, με σκοπό ν' αποσταθεροποιήσουν τα σχέδια των πολιορκητών. Η μάχη είναι χαοτική, επικρατεί σύγχυση και τα κτυπήματα είναι τυφλά, καθώς οι αμυνόμενοι κτυπούν και τους δικούς τους, που έχουν βγει για να επιτεθούν στους Τούρκους, με αποτέλεσμα οι απώλειες να είναι βαριές εκατέρωθεν. Το πρωί της 19ης Αυγούστου εξαπολύεται επίθεση από 3.000 γενιτσάρους, προκαλώντας τη φυγή και τον πανικό των Γερμανών στρατιωτών, μεταξύ της εξωτερικής πλευράς των οχυρών και της εσωτερικής πλευράς της τάφρου. Το μεγαλύτερο μέρος των εξωτερικών οχυρώσεων έχει εγκαταλειφθεί από τις αμυνόμενες δυνάμεις και καταληφθεί από τους Τούρκους. Η κινητοποίηση ακόμα και των αμάχων μέσα στο κάστρο είναι γενική. Καθώς επιδιώκεται η απώθηση των προωθημένων εχθρικών μονάδων, οι αμυνόμενοι περνούν στην αντεπίθεση και τρέπουν σε άτακτη φυγή τους Οθωμανούς, με τελικές απώλειες 2.000 άνδρες νεκρούς. Στις 20 Αυγούστου, κι ενώ οι Βενετοί είναι έτοιμοι να συγκρουσθούν με τον οθωμανικό στόλο, ξεσπά καταιγίδα, που προκαλεί ζημιές στους δύο στόλους και στις οχυρωμένες θέσεις των Οθωμανών. Στο χρονικό διάστημα από 21 έως και 22 Αυγούστου οι οθωμανικές δυνάμεις αποχωρούν από την Κέρκυρα και μετακινούνται στην απέναντι ακτή, στην Ήπειρο. Στους Βενετούς περιέρχεται μεγάλη ποσότητα πολεμικού υλικού και αρκετοί Οθωμανοί στρατιώτες, οι οποίοι, λόγω της σύγχυσης, κατά την αποχώρηση, εγκαταλείφθηκαν στο νησί.

Η θρησκευτική παράδοση

Κατά τη θρησκευτική εκδοχή, η λύση της πολιορκίας σχετίζεται με τη θαυματουργή εμφάνιση του Αγίου Σπυρίδωνα, του οποίου το σκήνωμα φυλάσσεται στην Κέρκυρα. Σύμφωνα με αυτή, στις 9 Αυγούστου 1716 ξέσπασε στο νησί μια ισχυρή καταιγίδα -γεγονός ασυνήθιστο αυτή την εποχή- και ταυτόχρονα στο στρατόπεδο των Τούρκων κυκλοφόρησε η είδηση ότι πολλοί στρατιώτες είδαν τον Άγιο Σπυρίδωνα με τη μορφή καλόγερου, να βγαίνει από τον ναό, όπου βρίσκεται το λείψανό του, απειλώντας τους επιτιθέμενους μουσουλμάνους με αναμμένο πυρσό ή με ξίφος. Αυτά προκάλεσαν πανικό, που οδήγησε στην άρση της πολιορκίας. Η διήγηση αυτή καταγράφηκε από τον ιερέα Δημ. Μανάτο και κατατέθηκε σε συμβολαιογράφο τον Αύγουστο του 1716. Την εκ θαύματος σωτηρία της πόλης καταγράφει και ο στρατάρχης των χερσαίων δυνάμεων της Κέρκυρας κόμης του Σούλενμπουργκ, που κλείνει το Ημερολόγιό του για τα γεγονότα του 1716 με τη φράση: «Αλλά ο Θεός θέλησε να σώσει την Πόλη και γι’ αυτόν τον λόγο έσπειρε τον πανικό στους Απίστους, τόσο στη θάλασσα όσο και στην ξηρά». Έκτοτε, με διάταγμα του Βενετού Γενικού Καπιτάνου Ανδρέα Πιζάνη, της 19/30 Μαρτίου του 1717, γίνεται λιτανεία και περιφορά του λειψάνου του αγίου στις 11 Αυγούστου, κάτι που ισχύει μέχρι σήμερα. Η Βενετική Σύγκλητος αφιέρωσε στον ναό του Αγ. Σπυρίδωνος ασημένιο καντήλι, με την επιγραφή "OB SERVATAM CORCVRAM DIVO SPYRIDIONI TVTELARI SENATVS VENETVS ANNO MDCCXVI."

Οι απώλειες των αντιμαχομένων

Μεταξύ των αμυνομένων υπήρξαν 800 νεκροί κι 700 τραυματίες, αξιωματικοί και οπλίτες. Από την οθωμανική πλευρά οι αριθμοί ποικίλουν, μεταξύ 4.000 και 6.500 ανδρών. Αρκετοί αποδεκατίστηκαν από επιδημία δυσεντερίας, που ενέσκηψε στο στρατόπεδο των Τούρκων. Μεταξύ των νεκρών περιλαμβάνεται ο Μουχτάρ, παππούς του Αλή πασά από το Τεπελένι .

Παράγοντες αποτυχίας επιχείρησης

Οι σχέσεις μεταξύ των δύο αρχηγών των οθωμανικών δυνάμεων, του σερασκέρη και του καπουδάν πασά, ήταν οξυμένες, λόγω της μεταξύ τους επαγγελματικής ζηλοφθονίας και ανταγωνισμού. Οι προωθημένες οθωμανικές δυνάμεις ήταν εκτεθειμένες στα πυρά των πολιορκημένων. Μεγάλο μέρος του στρατού ήταν χωρίς πολεμικές ικανότητες και απειθάρχητοι. Η παράταση της πολιορκίας, σε συνδυασμό με τη ζέστη, προκαλούσε κόπωση στους πολιορκητές. Η καταστροφή του οθωμανικού στρατού στο Peterwardein, από τον στρατό του Ευγένιου της Σαβοΐας, ήταν η αιτία της λύσης της πολιορκίας και της άτακτης εκκένωσης της Κέρκυρας.

Επέτειος 300 χρόνων

Τον Οκτώβριο του 2016 έλαβε χώρα στην Κέρκυρα μια σειρά εκδηλώσεων για την 300ή επέτειο της λύσης της πολιορκίας. Μεταξύ άλλων, πραγματοποιήθηκε επιστημονικό συνέδριο, εκθέσεις ιστορικού υλικού, έκδοση ενός ανέκδοτου ημερολογίου των πολεμικών επιχειρήσεων, έκδοση αναμνηστικών γραμματοσήμων, μουσικές εκδηλώσεις κ.ά.

Πηγές

• Διονύσιος Χατζόπουλος, Ο τελευταίος Βενετο-Οθωμανικός πόλεμος 1714-1718, εκδ.Παπαδήμας, Αθήνα, 2002, σελ.210-314
• Η Τουρκική πολιορκία της Κέρκυρας [1]
• Η Τουρκική πολιορκία της Κέρκυρας [2]
• CORFU MUSEUM Οι χάρτες της πολιορκίας του 1716 [3]

Επιπλέον βιβλιογραφία

• Ε. Σισιλιάνου-Γιωτοπούλου, «Οι Τούρκοι στην Κέρκυρα. Επιπτώσεις στη μορφή της πόλης από τις τουρκικές πολιορκίες», στο: E Concina, Α. Νικηφόρου, (επίμ.)Κέρκυρα: Ιστορία, Αστική ζωή και αρχιτεκτονική, Κέρκυρα, 1994, σελ.49-58
• Ιωάννα Μπίθα, «Απεικονίσεις των πολιορκιών της Κέρκυρας. Μικρή συμβολή στην εικονογραφία του αγίου Σπυρίδωνα», Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας, τομ.18 (1995), σελ.151-168 [4]
• Γ. Λινάρδος, «Η πολιορκία της Κέρκυρας από τους Τούρκους το 1716, όπως την έζησε ένας αξιωματικός, που υπηρετούσε στο βενετικό στρατό», Δελτίον Αναγνωστικής Εταιρείας Κέρκυρας, τομ.18 (1981), σελ.5-34
• Theodossios Nikolaidis, «Local religion” in Corfu: sixteenth to nineteenth centuries», Mediterranean Historical Review,τομ. 29.2 (2014),σελ. 155-168.