Παναγής Κάλκος

Ο Παναγής Κάλκος (1818 - 1875) ήταν ένας από τους πρώτους Έλληνες αρχιτέκτονες του νέου ελληνικού κράτους. Σπουδαγμένος στο Μόναχο, εκπροσωπεί τον αυστηρό νεοκλασικό ρυθμό. Έκτισε ορισμένα από τα χαρακτηριστικά νεοκλασικά κτήρια, δημόσια και ιδιωτικά, της πρωτεύουσας, πολλά από τα οποία σώζονται μέχρι σήμερα.

Παναγής Κάλκος
Όνομα στη μητρική γλώσσα	Παναγής Κάλκος (Ελληνικά)
Γέννηση	1810 Αθήνα
Θάνατος	Νοέμβριος 1878 Αθήνα
Χώρα πολιτογράφησης	Ελλάδα
Ιδιότητα	αρχιτέκτονας
Σχετικά πολυμέσα

Το δημαρχείο των Αθηνών, οδός Αθηνάς

Βιογραφικά στοιχεία

Η δημοτική πινακοθήκη της Αθήνας, Πλατεία Κουμουνδούρου

Ο Παναγής Κάλκος (ή Κάλκος-Βρετός) γεννήθηκε το 1818 και προερχόταν από παλιά αθηναϊκή οικογένεια. Ο πατέρας του Μιχαήλ σκοτώθηκε στην πολιορκία της Ακρόπολης το 1821 και ο ίδιος αιχμαλωτίστηκε. Αρχικά εργάστηκε ως απλός υπάλληλος του Υπουργείου Εσωτερικών. Από το 1837 σπούδασε αρχιτεκτονική στο Μόναχο με υποτροφία του βασιλιά Όθωνα. Επιστρέφοντας στην Ελλάδα εργάζεται ως αρχιτέκτονας στο Υπουργείο Εσωτερικών (Ελλάδα). Υπάρχει η πληροφορία ότι υπήρξε βοηθός των βαυαρών αρχιτεκτόνων Riedel και Hoch που έκτισαν τα Ανάκτορα σε σχέδια του Φρίντριχ φον Γκέρτνερ.

Το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, οδός Πατησίων

Από το 1851 συνεργάζεται με την Αρχαιολογική Εταιρεία στην αποτύπωση των μνημείων της Ακρόπολης των Αθηνών. Τα σχέδια του για το Ερέχθειο δημοσιεύονται το 1853.

Η παλιά Βουλή

Ήταν μέλος της επιτροπής που συγκροτήθηκε το 1860 με πρωτοβουλία του Δημοτικού Συμβουλίου του δήμου Αθηναίων για τη σύνταξη τοπογραφικού χάρτη της πρωτεύουσας. Πέθανε στην Αθήνα στις 18 Νοεμβρίου 1875.

Κυριότερα έργα

Μεταξύ των έργων του Κάλκου συγκαταλέγονται διάφορα κτήρια:

• Το μέγαρο του εκδότη Ανδρέα Κορομηλά επί της πλατείας Συντάγματος, στη νότια πλευρά της συμβολής με την οδό Ερμού το οποίο κτίστηκε το 1853 αρχικά διώροφο (ο τρίτος όροφος προστέθηκε μετά την έξωση του Όθωνα).
• Το Βαρβάκειο Λύκειο (γυμνάσιο αρρένων) που κτίστηκε με δωρεά του ομογενή Ιωάννη Βαρβάκη το διάστημα 1857-1859 στην ομώνυμη πλατεία, που ορίζεται από τις οδούς Αθηνάς, Σωκράτους, Αρμοδίου και Αριστογείτονος
• Το μέγαρο του Βουλευτηρίου (σημ. Εθνικό Ιστορικό Μουσείο), που θα στέγαζε τα σώματα της Βουλής και της Γερουσίας, το οποίο θεμελιώθηκε το 1858 και άρχισε να οικοδομείται σε σχέδια του γάλλου αρχιτέκτονα François Boulanger. Μετά την έξωση του βασιλιά Όθωνα (1862) και το Σύνταγμα του 1864 το σώμα της Γερουσίας καταργήθηκε. Μετά από μια διακοπή των εργασιών, τα σχέδια τροποποιήθηκαν από τον Παναγή Κάλκο με κυριότερη μεταβολή την κατάργηση της αίθουσας της Γερουσίας. Το κτήριο ολοκληρώθηκε το 1871.
• Η πολυκατοικία που ανήκε στον δημοτικό σύμβουλο Ι. Κουτσογιάννη στη συμβολή των οδών Δεληγιώργη 8 και Αγησιλάου στο Μεταξουργείο. Πρόκειται για ένα τριώροφο αστικό αθηναϊκό σπίτι, που στέγαζε πέντε ανεξάρτητα διαμερίσματα, κτισμένο περί το 1870.
• Το αρχικό κτήριο του παλαιού μουσείου Ακρόπολης το οποίο θεμελιώθηκε το 1865 στη ΝΑ πλευρά του Παρθενώνα και ολοκληρώθηκε το 1874.Το 1875 ο Κάλκος ως συνεργάτης της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας έδωσε τις οδηγίες για τη μεταφορά των αρχαιοτήτων στις αίθουσες. Το μουσείο αργότερα επεκτάθηκε ενώ έγιναν και εσωτερικές μεταρρυθμίσεις των αιθουσών.
• Το Δημαρχείο της Αθήνας επί της οδού Αθηνάς. Κτίστηκε διώροφο το διάστημα 1872-1874.
• Το Δημοτικό Βρεφοκομείο (σημ. Πινακοθήκη του Δήμου Αθηναίων) στην πλατεία Κουμουνδούρου επί της οδού Πειραιώς. Οικοδομήθηκε το διάστημα 1872-1875.
• Η Δημοτική Σχολή (σημ. 74ο Δημοτικό Σχολείο Αθηνών), το πρώτο δημόσιο αλληλοδιδακτικό σχολείο της Αθήνας, ισόγειο κτήριο επί της οδού Αδριανού (στη συμβολή της Φλέσσα) στην Πλάκα, που οικοδομήθηκε την περίοδο 1875-1876.

Επίσης, συνέβαλε στην αποπεράτωση και των παρακάτω έργων:

• Αμαλιείο ορφανοτροφείο: ξεκίνησε να κτίζεται από τον αρχιτέκτονα Δημήτριο Ζέζο στο οικόπεδο μεταξύ των σημερινών οδών Ηρώδου Αττικού, Λυκείου, Στησιχόρου και Γεωργίου Β΄. Μετά το θάνατό του Ζέζου το 1857, τη συνέχεια και αποπεράτωση του έργου ανέλαβε ο Κάλκος.
• Μητρόπολη Αθηνών: θεμελιώθηκε το 1842 και άρχισε να κτίζεται σε σχέδια Theophil Hansen. Τα αρχικά σχέδια μετέτρεψε ο Δημήτριος Ζέζος που συνέχισε το έργο μεταβάλλοντας το ρυθμό του ναού σε «ελληνοβυζαντινό». Μετά το θάνατο του Ζέζου το 1857 το έργο συνέχισε με νέες μεταβολές στα σχέδια ο François Boulanger, ενώ ο Κάλκος ανέλαβε την επίβλεψη της οικοδομής ως την αποπεράτωσή της περί το 1860.
• Εκκλησία της Παναγίας Χρυσοσπηλιώτισσας επί της οδού Αιόλου: οικοδομήθηκε στη θέση παλαιότερης εκκλησίας ερειπωμένης κατά την επανάσταση του 1821. Ο Κάλκος εργάστηκε για την ανέγερση του ναού από το 1863 (όταν δόθηκε η σχετική άδεια) εφαρμόζοντας τα σχέδια του Δημητρίου Ζέζου, πέθανε όμως πριν την ολοκλήρωσή του.
• Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο στην οδό Πατησίων: θεμελιώθηκε το 1866 και άρχισε να κτίζεται σε σχέδια και επίβλεψη του Κάλκου, ο οποίος είχε επεξεργαστεί και τροποποιήσει παλαιότερη πρόταση του Lange. Με την ανέγερση του Μουσείου ο Κάλκος ασχολήθηκε ως την ημέρα του θανάτου του.

Βιβλιογραφία

• Βογιατζή, Ι. Μαρκασιώτη Ν., Χωριανοπούλου, Μ., Αθήνα: Η Πόλη, οι Άνθρωποι τα Γεγονότα, Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος, Αθήνα 2012.
• Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ελευθερουδάκη, τόμος 7ος, σ. 109, Αθήνα 1929.
• Κόκκου, Α., Η Μέριμνα για τις Αρχαιότητες στην Ελλάδα και τα Πρώτα Μουσεία, Αθήνα 1977.
• Μαλλούχου-Tufano, Φ., Η Αναστήλωση των Αρχαίων Μνημείων στη Νεώτερη Ελλάδα (1834-1939), Βιβλιοθήκη της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας αρ. 176, Αθήνα 1998.
• Μπίρης, Κ. Η., Αι Αθήναι από του 19ου εις τον 20όν Αιώνα, Αθήνα 1995 2.
• Μπίρης, Μ., Καρδαμίτση-Αδάμη, Μ., Νεοκλασική αρχιτεκτονική στην Ελλάδα, Αθήνα 2001.
• Μπίρης Μ. Γ., Νεοελληνική Αρχιτεκτονική 1875-1925, Αθήνα 2003 2.
• Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό (λήμμα Μάνου Μπίρη), τόμος 4ος, σ. 218, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1985.
• Πάπυρος – Larousse – Britannica, Αθήνα 2007, τόμος 26, σ. 656.