Ο Ορμίσδας Α΄ Kουσανσάχ ήταν βασιλιάς (σαχ) στο βασίλειο των Κουσανο-Σασανιδών από το 275 έως το 300. Η βασιλεία του χαρακτηρίστηκε από την εξέγερσή του εναντίον τού αδελφού του βασιλιά βασιλέων Βαχράμ Β΄ των Σασανιδών (βασ. 274-293).

Ορμίσδας Α΄ Κουσανσάχ
Γενικές πληροφορίες
Γέννηση3ος αιώνας
Πληροφορίες ασχολίας
Οικογένεια
ΓονείςΒαράμης Α’ της Περσίας
ΑδέλφιαΒαράμης Β’ της Περσίας
Αργυρή δραχμή (4,23 γραμ.) από το νομισματοκοπείο του Μερβ. Εμπρός όψη: ο Ορμίσδας Α΄ Κουσανσάχ με λεοντόσχημο στέμμα, επιγρ. σε παχλαβί ο λάτρης του Μάσδα, ο θεϊκός Ορμίσδας, ο μέγας των Κουσάν βασιλιάς βασιλέων. Πίσω όψη: ο Ορμίσδας Α΄ όρθιος, κρατά στο δεξί στεφάνι επάνω από βωμό και σηκώνει το αριστερό σε ευλογία, η Αναχίτα σηκώνεται από τον θρόνο της, κρατά στεφάνι και σκήπτρο, επιγρ. ΜRWY (Μερβ).

Ο Ορμίσδας Α΄ Κουσανσάχ είναι αξιοσημείωτος ως ο πρώτος ηγεμόνας των Κουσανο-Σασανιδών, που διεκδίκησε τον τίτλο του "μεγάλου βασιλιά βασιλέων των Κουσάν" αντί για τον παραδοσιακό "μεγάλο βασιλιά Κουσάν". Αυτό δείχνει μια αξιοσημείωτη μετάβαση στην ιδεολογία και την αυτοπεποίθηση των Κουσανο-Σασανιδών, και πιθανώς μια άμεση διαμάχη με το κυβερνώντα κλάδο της οικογένειας των Σασανιδών. Ως το τέλος τού Βαχράμ Β ́ το 293, η εξέγερση τού Ορμίσδα Α΄ Κουσανσάχ είχε κατασταλεί· συνέχισε να εξουσιάζει μέχρι το τέλος του το 300, και τον διαδέχτηκε ο ομώνυμός του Ορμίσδας Β ́ Κουσανσάχ.

Το όνομά του

Επεξεργασία

Το Ορμίσδ (που γράφεται επίσης Ωρμάζδ, Ορμόζδ) είναι η μεσο-περσική εκδοχή τού ονόματος της ανώτατης θεότητας στο Ζωροαστρισμό, γνωστή στα αβέστικά ως Αχούρα Μάζδα.[1] Το παλαιο-περσικό ισοδύναμο είναι Aουραμάσδα, ενώ η Ελληνική μεταγραφή είναι Ορμίσδας.[1][2]

Η πρότερη κατάσταση

Επεξεργασία

Όπως και οι προηγούμενοι Κουσανο-Σασανίδες, ο Ορμίσδας Α΄ Κουσανσάχ ήταν, στην πραγματικότητα, κυβερνήτης του ανατολικού τμήματος της αυτοκρατορίας των Σασανιδών, το οποίο περιλάμβανε την περιοχή της Βακτρίας (Τοχαριστάν), το Καμπουλιστάν και τη Γανδάρα.[3][4] Οι Kουσανο-Σασανίδες, με τον ίδιο τρόπο με την αυτοκρατορία των Kουσάν, χρησιμοποίησαν τον τίτλο Κουσανσάχ ("των Κουσάν βασιλιάς [σάχ]"), δείχνοντας έτσι μια συνέχεια με τους προκατόχους τους. [4] Ο Ορμίσδας Α΄ Κουσανσάχ ήταν πιθανότατα γιος του βασιλιά Βαχράμ Β΄ των Σασανιδών (βασ. 271-274), ο οποίος απεβίωσε το 274 και τον διαδέχθηκε ένας άλλος γιος του, ο Βαχράμ Β΄ (βασ 274-293).[5] Κατά τη διάρκεια της βασιλείας τού αδελφού του, ο Ορμίσδας Α΄ Κουσανσάχ επέλεξε να επαναστατήσει. [5]

Η βασιλεία του

Επεξεργασία
 
Η νίκη του Βαχράμ Β΄ (αριστερά) επί του Ορμίσδα Α΄ Κουσανσάχ (δεξιά) απεικονίζεται στο κάτω πλαίσιο στο Nακς-ε-Ρουστάμ. (Το επάνω πλαίσιο είναι η "νίκη" του Βαχράμ Β΄ επί του Ρωμαίου Αυτοκράτορα Κάρου).[5]

Ο Ορμίσκδας Α΄ Κουσανσάχ ήταν ο πρώτος ηγεμόναςς των Κουσανο-Σασανιδών, που έφτιαξε νομίσματα με τον τίτλο "μεγάλος βασιλιάς βασιλέων των Κουσάν" αντί για το παραδοσιακό "μεγάλος βασιλιάς των Κουσάν". [6] Ο βασιλιάς των Κουσανο-Σασανιδών, που τώρα διεκδικούσε τον τίτλο του σαχ-ιν-σάχ (βασιλιά των βασιλέων), ο οποίος αρχικά χρησιμοποιείτο επίσης από την αυτοκρατορία των Κουσάν, εμφανίζει μια αξιοσημείωτη μετάβαση στην ιδεολογία και την αυτοπεποίθηση των Κουσανο-Σασανιδών, και πιθανώς μια άμεση διαμάχη με τον κυβερνώντα κλάδο του Οίκου των Σασανιδών. [6]

Ο Ορμίσδας Α΄ Κουσανσάχ υποστηρίχθηκε στις προσπάθειές του από τους Σακαστάνι, τους Γκίλακ και τους Κουσάν.[7] Μια άλλη εξέγερση σημειώθηκε επίσης στη Σακαστάν, με επικεφαλής τον εξάδελφο του Ορμίσδα του Σακαστάνι, ο οποίος έχει υπονοηθεί ότι είναι το ίδιο πρόσωπο με αυτόν. [5] Ωστόσο, σύμφωνα με τον Ρεζαχανί, αυτή η υπόθεση πρέπει να αγνοηθεί. [6] Την ίδια στιγμή, μια εξέγερση με επικεφαλής έναν αρχιερέα (μομπάντ) συνέβη στην επαρχία του Χουζεστάν, η οποία κατεστάλη από τον τελευταίο για μια περίοδο. [8]

Εν τω μεταξύ, ο Ρωμαίος Αυτοκράτορας Κάρος, ακούγοντας για τον εμφύλιο πόλεμο που έλαβε χώρα στη Σασανιδική αυτοκρατορία, επέλεξε να εκμεταλλευτεί την κατάσταση κάνοντας μια εκστρατεία στην Περσία το 283.[5] Επιτέθηκε στη Μεσοποταμία, ενώ ο Βαχράμ Β ́ ήταν ανατολικά, και ακόμη πολιόρκησε τη Σασανιδική πρωτεύουσα Κτησιφώντα, χωρίς να αντιμετωπίσει πολλές μάχες.[9][10] Οι Σασανίδες, λόγω σοβαρών εσωτερικών προβλημάτων, δεν ήταν σε θέση να έχουν μια συντονισμένη, αποτελεσματική άμυνα εκείνη την εποχή. Ο Κάρος και ο στρατός του μπορεί να είχαν κατακτήσει τον Κτησιφώντα. [11] Ωστόσο, ο Κάρος απεβίωσε σύντομα μετά, σύμφωνα με πληροφορίες, καθώς χτυπήθηκε από κεραυνό. [11] Ως αποτέλεσμα ο Ρωμαϊκός στρατός αποσύρθηκε, και η Μεσοποταμία ανακτήθηκε από τους Σασανίδες.[10] Το επόμενο έτος, ο Βαχράμ Β ́ έκανε ειρήνη με τους Ρωμαίους, που τώρα κυβερνιόταν από τον Διοκλητιανό, ο οποίος αντιμετώπιζε εσωτερικά ζητήματα δικά του. [10][9]

Μέχρι το τέλος του Βαχράμ Β ́ το 293, οι εξεγέρσεις στην ανατολή είχαν κατασταλεί, και ο γιος και διάδοχος τού Βαχράμ Β ́ διορίστηκε κυβερνήτης του Σακαστάν, λαμβάνοντας τον τίτλο σακανσάχ ("βασιλιάς των Σάκα").[10][9] Ο Ορμίσδας Β΄ Κουσανσάχ εξουσίασε μέχρι το 300, και τον διαδέχθηκε ο ομώνυμος γιος του Ορμίσδας Β΄ Κουσανσάχ.[12]

Νομισματοκοπία

Επεξεργασία
 
Χρυσό ντινάρ του Ορμίσδα Α΄ Κουσανσάχ, που μιμείται τα νομίσματα των Κουσάν, με την θεότητα Οέσο στην πίσω όψη. Εμπρός όψη: ο Ορμίσδας όρθιος, φέρει λεοντόσχημο στέμμα με ταινίες, τα μαλλιά του πίσω σχηματίζουν κόρυμβο, φλόγες στους ώμους, κρατά τρίαινα και θυσιάζει σε βωμό, βουδιστική τριρατάνα δεξιά, σβάστικα κάτω, επιγρ. στα Ελληνο-βακτριανικά. Πίσω όψη: Ο Σίβα όρθιος κρατά τρίαινα, πίσω του ο ταύρος νάντι. 7,9 γραμ., 28 χλστ.

Τα νομίσματα του Ορμίσδα Α΄ Κουσανσάχ κόβονταν στην Καμπούλ, το Μπαλχ, το Χεράτ και το Μερβ.[5] Η συγχρονικότητα των Kουσανο-Σασανιδών με τους ηγεμόνες της αυτοκρατορίας των Κουσάν είναι αρκετά καλά τεκμηριωμένη, καθώς μια μεγάλη ποσότητα των πρώιμων χάλκινων νομισμάτων τού Ορμίσδα Α΄ Κουσανσάχ από τα νότια του Χίντου-Κους έγιναν "χτυπώντας" σύμβολά του επάνω σε προηγούμενα νομίσματα του αυτοκράτορα των Κουσάν Βασουδέβα Β΄ (βασ. 275-300).[13] Μερικά από τα νομίσματα του Ορμίσδα Α΄ Κουσανσάχ μιμούνται τα νομίσματα των Κουσάν, με τον βασιλιά να στέκεται με στρατιωτικό ένδυμα των Κουσάν στην εμπρός όψη, και τη θεότητα Οέσο στην πίσω.[5] Άλλα νομίσματα ακολουθούν όμως πιο στενά τον τύπο των Σασανιδών, με τον βασιλιά να απεικονίζεται με το στυλ των Σασανιδών και με βωμό με φωτιά ή θεότητα στην πίσω όψη. [5]

Στην εμπρός πλευρά των νομισμάτων, ο Ορμίσδας Α΄ Κουσανσάχ φέρει ένα στέμμα σε σχήμα κεφαλιού λέοντος.[14] Ο λέων ήταν σύμβολο της Νάνα, της αντίστοιχης στην ανατολή με την Αναχίτα, τη θεάς της γονιμότητας, και προέρχεται από τη Μεσοποταμιακή θεά Ινάνα.[14] Οι λέοντες, μαζί με τις λεοπαρδάλεις και τις γάτες θεωρούνταν ως κακά ζώα στον Ζωροαστρισμό και έτσι ήταν δυσάρεστα.[14] Παρ' όλα αυτά, ο λέων μπορεί να έχει επιλεγεί ως σύμβολο της Νάνα/Αναχίτα από τους Kουσανο-Σασανίδες, ανεξάρτητα από τη δυσμενή επιρροή του. [14]

Είναι γνωστό ότι ο κυβερνήτης της Παραταράτζα, ο Νταταγιόλα έκανε δύο "χτυπήματα" δικών του συμβόλων επάνω σε νομίσματα του Ορμίσδα Α΄.[15]

Αναφορές

Επεξεργασία
  1. 1,0 1,1 Shayegan 2004.
  2. Vevaina & Canepa 2018, σελ. 1110.
  3. Payne 2016, σελ. 6.
  4. 4,0 4,1 Rezakhani 2017, σελ. 72.
  5. 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 5,6 5,7 Shahbazi 2004.
  6. 6,0 6,1 6,2 Rezakhani 2017, σελ. 81.
  7. Daryaee 2014, σελ. 11.
  8. Daryaee 2014.
  9. 9,0 9,1 9,2 Daryaee 2014, σελ. 12.
  10. 10,0 10,1 10,2 10,3 Shahbazi 1988.
  11. 11,0 11,1 Potter 2013, σελ. 26.
  12. Rezakhani 2017, σελ. 81–82.
  13. Cribb 2018, σελ. 21.
  14. 14,0 14,1 14,2 14,3 Curtis 2007, σελ. 433.
  15. Tandon, Pankaj (2021). «The Paratarajas». Στο: Piper. Ancient Indian Coins: A Comprehensive Catalogue. Nasik, India: IIRNS Publications. σελ. 14. ISBN 9789392280016.