Νικηταράς

Ο Νικήτας Σταματελόπουλος, γνωστότερος ως Νικηταράς (Νέδουσα, 1787 - Πειραιάς, 25 Σεπτεμβρίου 1849), ήταν σπουδαίος οπλαρχηγός και ηγετική μορφή της Ελληνικής Επανάστασης του 1821. Έμεινε γνωστός με το ψευδώνυμο Τουρκοφάγος. Συμμετείχε σε ρωσόφιλη συνωμοσία εναντίον του Όθωνα.

Νικηταράς
Ψευδώνυμο	Τουρκοφάγος
Γέννηση	Νικήτας Σταματελόπουλος 1787 Νέδουσα
Θάνατος	25 Σεπτεμβρίου 1849 (62 ετών) Πειραιάς, Αττική, Ελλάδα
Ενταφιασμός	Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών
Χώρα	Ελλάδα
Εν ενεργεία	1821-1830
Βαθμός	Υποστράτηγος
Μάχες/πόλεμοι	Επανάσταση του 1821: Μάχη των Δολιανών και Βερβένων Άλωση της Τριπολιτσάς Μάχη των Δερβενακίων Μάχη του Αγιονορίου Μάχη του Μεχμέταγα Μάχη της Αράχωβας
Τιμές	Αργυρό αριστείο του Αγώνα και Χρυσός Σταυρός του Σωτήρος
Συγγενείς	(πατέρας) Σταματέλος, (μητέρα) Σοφία Δημητρίου Καρούτσου, (αδέλφια) Άγιος Ιωάννης Τουρκολέκας & Νικόλαος Σταματελόπουλος,(σύζυγος) Αγγελίνα Μπαρμπιτσιώτη, (παιδιά) Σοφία Σταματελοπούλου, Ρεγγίνα Σταματελοπούλου, Ιωάννης Σταματελόπουλος ή Νικηταράς
Ιδιότητα	Οπλαρχηγός Συνταγματάρχης του Τακτικού Στρατού (1834) Στρατιωτικός Νομοεπιθεωρητής (1834) Υποστράτηγος (1845) Πρόεδρος της Βουλής των Ελλήνων Mέλος της Γερουσίας της Ελλάδας
Υπογραφή
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα ()

Οικογένεια

Γονείς του Νικηταρά ήταν ο Σταματέλος, γνωστός ως «Τουρκολέκας», αγωνιστής της περιοχής του Λεονταρίου, και μητέρα του η Σοφία Δημητρίου Καρούτσου από τον Άκοβο του Λεονταρίου, δευτερότοκη θυγατέρα και αδελφή της γυναίκας του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, Αικατερίνης, και της Μαρίας, συζύγου του Ακοβίτη Γιωργάκη Μεταξά (Απομνημονεύματα Θ. Κολοκοτρώνη), καθώς και της συζύγου του Δημητρίου Κάρτσωνα από τα Αρφαρά, το όνομα της οποίας είναι άγνωστο. Από τα αδέλφια του Νικηταρά γνωστά είναι ο άγιος παιδομάρτυς της Ορθόδοξης Χριστιανικής Εκκλησίας και νεομάρτυς Ιωάννης Τουρκολέκας (1805-1816, που έζησε και μαρτύρησε κατά την Τουρκοκρατία, στις 16 Οκτωβρίου του 1816, σε ηλικία μόλις 11 ετών) και ο Νικόλαος Σταματελόπουλος.

Βιογραφία

Προτομή του Νικηταρά στο Πεδίο του Άρεως, Αθήνα

Γεννήθηκε το 1787 στην Μεγάλη Αναστάσοβα Αλαγονίας (σημερινή Νέδουσα Μεσσηνίας), όπως μας διηγείται ο ίδιος στα απομνημονεύματά του που κατέγραψε ο Γεώργιος Τερτσέτης . Στη σελ. 1 αναφέρει: «Εγεννήθηκα εις ένα χωριό Μεγάλη Αναστάσοβα αποδώθε από του Μυστρά προς την Καλαμάτα. Ο προπάππος μου ήτον Προεστός και ο πατέρας μου έφυγε δεκαέξι χρόνων και επήγε με τα στρατεύματα τα Ρούσικα στην Πάρο και ήτον πολεμικός. Τον εσκότωσαν εις την Μονεμβασιά μαζί με έναν αδελφό και μ' έναν κουνιάδο μου. Από ένδεκα χρόνων, μαζί με τον πατέρα μου, έσερνα άρματα. Ετουφέκισα έναν Τούρκο στο Λεοντάρι.».

Διωγμένος και επικηρυγμένος ο πατέρας του, κατέφυγε σε μικρό συνοικισμό του Λεονταρίου, το σημερινό χωριό Τουρκολέκα της Μεγαλόπολης. Εκεί γεννήθηκαν οι γιοι του Νικόλαος και Γιάννης (1805), αδέλφια του Νικηταρά. Ο Γιάννης θανατώθηκε βάναυσα από τους Τούρκους το 1816 μαζί με τον πατέρα του Σταματέλο στη Μονεμβασιά και αγιοκατατάχθηκε αργότερα από την Ορθόδοξη Εκκλησία ως Άγιος Ιωάννης ο Τουρκολέκας.

Ο Νικηταράς από πολύ νεαρή ηλικία εντάχθηκε ως «μπουλουξής» (επικεφαλής μπουλουκιού) στο σώμα του περιώνυμου κλέφτη Ζαχαριά, όπου διακρίθηκε για την ανδρεία του. Το 1805, μετά το διωγμό των κλεφταρματολών του Μοριά, πήγε στη Ζάκυνθο που τότε την κατείχαν Ρώσοι. Εκεί εντάχθηκε στα Τάγματα που είχαν ιδρυθεί και πολέμησε στην Ιταλία εναντίον του Ναπολέοντα. Αργότερα επέστρεψε στα Επτάνησα και υπηρέτησε τους Γάλλους που τα είχαν καταλάβει με την Συνθήκη του Τίλσιτ. Το 1808, επέστεψε στο Μοριά μαζί με τον θείο του Κολοκοτρώνη για να βοηθήσει τον Αλή Φαρμάκη, που τον καταδίωκε ο Βελή πασάς. Στη συνέχεια, ασχολήθηκε με τη στρατολογία Αλβανών Τσάμηδων, στο πλαίσιο του σχεδίου των Γάλλων για τη δημιουργία ελληνοαλβανικού κράτους. Μετά την κατάληψη των Επτανήσων από τους Βρετανούς, κατατάχθηκε ως αξιωματικός στα Ελληνικά Τάγματα υπό τον Ρίτσαρντ Τσωρτς και εστάλη στη νότια Ιταλία, για να πολεμήσει τον Βοναπάρτη. Όταν τα Τάγματα διαλύθηκαν παρέμεινε στη Ζάκυνθο.

Στις 18 Οκτωβρίου 1818, ενώ βρισκόταν στην Καλαμάτα, μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία από τον Ηλία Χρυσοσπάθη.

Ο Νικηταράς δεν κράτησε το οικογενειακό επώνυμο Σταματέλος, αλλά το έτος 1818, μετά τη μύησή του στη Φιλική Εταιρεία, το υποκοριστικό Σταματελόπουλος. Το παράδειγμά του ακολούθησε και ο αδελφός του Νικόλας. Στον ελληνικό λαό όμως έμεινε με το αγαπημένο του προσωνύμιο Νικηταράς, που του αποδόθηκε μετά τη Μάχη στα Δερβενάκια και υιοθέτησε ως επώνυμο ο γιος του Ιωάννης μετά το 1854.

Ελληνική Επανάσταση

Προτομή του Νικηταρά στο ρέμα του Τσάκωνα, εκεί όπου δόθηκε η Μάχη των Δολιανών.

Με την έκρηξη της Επανάστασης, έσπευσε να μεταβεί από το στρατόπεδο των Βερβένων στο Βαλτέτσι Αρκαδίας, για να λάβει μέρος στη νικηφόρα μάχη της 12ης-13ης Μαΐου του 1821. Σύμφωνα όμως με τον χρονογράφο της εποχής, Φωτάκο, δεν πρόλαβε, καθώς ο Κεχαγιάμπεης, μόλις είδε να πλησιάζει ο Νικηταράς, μαζί με τον Ιωάννη Κολοκοτρώνη και άλλους, διέταξε υποχώρηση του Οθωμανικού στρατεύματος, καθώς ήδη αυτό κινδύνευε με περικύκλωση.

Το σπίτι όπου ταμπουρώθηκε ο Νικηταράς στη Μάχη των Δολιανών. Πλέον το οίκημα έχει κηρυχθεί διατηρητέο κτήριο και λειτουργεί ως μουσείο.

Η πρώτη μάχη στην οποία έλαβε ενεργά μέρος ήταν η Μάχη των Δολιανών, της οποίας μάλιστα αποτέλεσε και τον μεγάλο πρωταγωνιστή. Σε αυτή, ο Νικηταράς, που κρατούσε με 450 άντρες τα Άνω Δολιανά, κατάφερε να αποκρούσει χιλιάδες Τούρκους που επιτέθηκαν με τη βοήθεια πυροβολικού. Επειδή έπεσαν πολλοί Τούρκοι από το χέρι του εκείνη την ημέρα, οι άντρες του τον ονόμασαν «Τουρκοφάγο».

Διακρίθηκε και στις μάχες που ακολούθησαν, όπου συνεργάστηκε με τον θείο του, τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, κυρίως δε στην πολιορκία και την άλωση της Τριπολιτσάς, και σε άλλες μάχες στη Στερεά Ελλάδα. Ήταν ένας από τους σημαντικότερους αγωνιστές της Επανάστασης του 1821. Συντηρούσε δικό του σώμα ενόπλων με άνδρες που προέρχονταν από διάφορα μέρη της Ελλάδας.

«Του Λεωνίδα το σπαθί,
Νικηταράς θα το φορεί»

Συμμετείχε στην αντιμετώπιση του Δράμαλη στην Πελοπόννησο. Όταν οι Έλληνες κατέστρεψαν τη στρατιά του Δράμαλη στα στενά των Δερβενακίων, ο Νικηταράς μαζί με τους Δημήτριο Υψηλάντη και Παπαφλέσσα είχε καταλάβει τη χαράδρα γύρω από τον Άγιο Σώστη, απ' όπου θα περνούσαν οι Τούρκοι, προκαλώντας τους μεγάλη καταστροφή. Κατά τη διάρκεια της μάχης μάλιστα έσπασε τρία σπαθιά, και όταν έσπασε και το τελευταίο, λένε ότι το χέρι του έπαθε αγκύλωση και χρειάστηκε γιατρός για να του το ανοίξει και να βγάλει το σπαθί. Καθώς ο Δράμαλης υποχωρούσε προς το Άργος, ο Νικηταράς κατέλαβε την οχυρή θέση Αγιονόρι και σκότωσε πολλούς Τούρκους που προσπάθησαν να διαφύγουν μέσω αυτής. Συνετέλεσε στο να υποχωρήσει τελικά ο Δράμαλης, υφιστάμενος πανωλεθρία (26-28 Ιουλίου 1822).

Ο Νικηταράς πήρε μέρος σε πολλές ακόμη μάχες, μέχρι που απελευθερώθηκε η χώρα.

Μετά την Επανάσταση

Επί Καποδίστρια και Όθωνα ανήκε στο Κόμμα των Ναπαίων (ρωσόφιλων). Η ελληνική κυβέρνηση, φοβούμενη ότι το ρωσόφιλο κόμμα επεδίωκε να αντικαταστήσει τον βασιλιά Όθωνα με κάποιον Ρώσο πρίγκηπα, συνέλαβε τον Νικηταρά το 1839 και τον φυλάκισε στις φυλακές της Αίγινας. Ο Νικηταράς είχε εμπλακεί στην συνωμοσία της φιλορθοδόξου εταιρίας εναντίον του Όθωνα, και είχε προδοθεί η δράση των συνωμοτών από ένα πρώην μέλος. Στην επακόλουθη δίκη δεν προσκομίστηκαν, αφού είχαν προλάβει να τα καταστρέψουν, ενοχοποιητικά στοιχεία τα οποία να μπορούσαν να αποδείξουν έστω τη σύσταση «μυστικής εταιρείας», γι' αυτό και αθωώθηκε καθώς και για να μη θίγει ο ρωσικός παράγοντας. Ο γενικός ρόλος του στην συνωμοσία ήταν πρωταρχικός όμως αθωώθηκε για πολιτικούς λόγους κάτι που συνάντησε αντιδράσεις. Ο Όθωνας τους συνωμότες που στόχευαν μέχρι και την βίαιη εκδίωξη του, τους αντιμετώπισε με διοικητικές ποινές γιατί ήθελε να αποφύγει τη σύγκρουση με τον ρωσικό παράγοντα. Συγκεκριμένα, στη περίπτωση του Νικήτα με τον περιορισμό του στην Αίγινα.

Όταν αποφυλακίστηκε, η υγεία του ήταν εξασθενημένη από τα βασανιστήρια που υπέστη κατά τη διάρκεια της φυλάκισής του. Έπασχε από διαβήτη χωρίς να το γνωρίζει, με αποτέλεσμα να χάσει σε μεγάλο βαθμό την όρασή του. Του χορηγήθηκε άδεια επαιτείας στο χώρο όπου υπάρχει σήμερα ο ναός της Ευαγγελίστριας Πειραιώς, κάθε Παρασκευή.

Το 1836-7 του παραχωρήθηκαν κτήματα για τις υπηρεσίες του. Το 1843, όταν ο βασιλιάς Όθωνας αναγκάστηκε να δώσει Σύνταγμα στην Ελλάδα, του απονεμήθηκε ο βαθμός του υποστρατήγου, μαζί με σύνταξη. Κατόπιν, το διάστημα 7/9/1844 - 20/12/1844 διετέλεσε Πρόεδρος της Βουλής των Ελλήνων, και το 1847 διορίστηκε Γερουσιαστής . Απεβίωσε στις 25 Σεπτεμβρίου 1849 σε ηλικία 62 ετών. Τελευταία του επιθυμία ήταν να ταφεί δίπλα στον θείο του Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, στο Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών. Η οικογένεια του πήρε σύνταξη με το θάνατο του.

Ο Νικηταράς σε μεγάλη ηλικία

Μάχες

Οι κυριότερες μάχες της Ελληνικής Επανάστασης στις οποίες πήρε μέρος ο Νικηταράς ήταν οι:

• Μάχη των Δολιανών
• Άλωση της Τριπολιτσάς
• Μάχη των Δερβενακίων
• Μάχη του Αγιονορίου
• Μάχη του Μεχμέταγα
• Μάχη της Αράχωβας

Τιμητικές διακρίσεις

Για τις υπηρεσίες που προσέφερε στον υπέρ Ανεξαρτησίας των Ελλήνων αγώνα, μετά την ίδρυση του Νεοελληνικού Κράτους έλαβε τις παρακάτω τιμητικές διακρίσεις:

1. Το 1834 του απονέμεται ο βαθμός του Συνταγματάρχη του Τακτικού Στρατού και διορίζεται Στρατιωτικός Νομοεπιθεωρητής
2. Στις 18 (30) Σεπτεμβρίου 1835 εγκρίθηκε η απονομή του Αργυρού Σταυρού του Αγώνα (Αργυρού Αριστείου). Το σχετικό δίπλωμα υπογράφηκε από τη βασίλισσα Αμαλία και τέθηκε η ανάγλυφη Μεγάλη του Κράτους Σφραγίδα, στις 20 Φεβρουαρίου (3 Μαρτίου) 1836. Το πρωτότυπο του Διπλώματος φυλάσσεται στα Γενικά Αρχεία του Κράτους, των οποίων αποτελεί ιδιοκτησία. Ακριβές αντίγραφο τηρείται στο Ιστορικό & Λαογραφικό Μουσείο της Τοπικής Κοινότητας Αρτεμισίας του Δήμου Καλαμάτας, δωρεά του Σμηνάρχου (ΤΥΕ) ε.α. Ηλία Λαζάρου
3. Στις 23 Ιανουαρίου 1835, με Β.Δ. το οποίο δημοσιεύθηκε στο ΦΕΚ. 1Α/23-1-1835, τιμήθηκε με τον Ταξιάρχη του Τάγματος του Σωτήρος
4. Την 1η Ιανουαρίου 1838, με Β.Δ. το οποίο δημοσιεύθηκε στο ΦΕΚ /1Α/1-1-1838 τιμήθηκε με τον Ανώτερο Ταξιάρχη του Τάγματος του Σωτήρος
5. Το 1843 προάγεται από Συνταγματάρχης σε Υποστράτηγο (τότε δεν υπήρχε ο ενδιάμεσος βαθμός του Ταξιάρχου).
6. Το 1847 διορίστηκε Γερουσιαστής
7. Διετέλεσε Πρόεδρος της Βουλής των Ελλήνων (07/09/1844 - 20/12/1844)

Δείτε επίσης

• Νικηταράς Δολιανών

Βιβλιογραφία

• Αγαπητός Σ. Αγαπητός (1877). «Οι Ένδοξοι Έλληνες του 1821, ή Οι Πρωταγωνισταί της Ελλάδος». Τυπογραφείον Α. Σ. Αγαπητού, Εν Πάτραις. σελίδες 208–216. Ανακτήθηκε στις 13 Αυγούστου 2009. 
• Απομνημονεύματα Νικηταρά του Τουρκοφάγου (συλλογικό). Αθήνα, 2009, εκδόσεις Μέρμηγκας.
• Αρχεία της Ελληνικής Παλιγγενεσίας.
• Εμμανουήλ Θ. Γρηγορίου. Ο Νικηταράς. Αθήνα, 1942 (Αετός).
• Απόστολος Π. Φωτόπουλος. Νικηταράς. Αθήνα, 1963 (ιδιωτική έκδοση).
• Χρήστος Α. Στασινόπουλος. Ο Νικηταράς. Αθήνα, 1962 (ιδιωτική έκδοση).
• Πρακτικά του Β΄ Τοπικού συνεδρίου Αργολικών Σπουδών τόμος 14, Άργος 30 Μαΐου-1 Ιουνίου 1986, Ιωάννης Π. Χιωτακάκος, σελ.414-418.
• Αθανάσιος Θ. Φωτόπουλος. Οι Κοτζαμπάσηδες της Πελοποννήσου. Ηρόδοτος, 2005.
• Τάκης Χ. Κανδηλώρος. Ο Αρματωλισμός της Πελοποννήσου. Εν Αθήναις, 1924. (σελ. 197)