Νεομάρτυρας

Κατά το χριστιανικό δόγμα, νεομάρτυρας είναι ο Χριστιανός που υπέστη μαρτυρικό θάνατο λόγω της θρησκευτικής πίστης του, κυρίως κατά τους χρόνους του Βυζάντιου έως και τη Μικρασιατική Καταστροφη. Στη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία τιμώνται ως νεομάρτυρες και χριστιανοί που μαρτύρησαν υπό το σοβιετικό καθεστώς, κατά τη διάρκεια της ναζιστικής κατοχής ή από ισλαμιστές κατά τον πόλεμο της Τσετσενίας ή από τρομοκρατικές επιθέσεις.

Ο βίαιος εξισλαμισμός χριστιανών και μαζί το φαινόμενο των νεομαρτύρων εμφανίζεται κατά την περίοδο της Αραβοκρατίας και αναζωπυρώνεται από το τελευταίο τέταρτο του 11ου αιώνα στις περιοχές όπου κατακτήθηκαν από τους Τούρκους (Σελτζούκους ή Οθωμανούς). Την ίδια εποχή άλλοι χριστιανοί επέλεγαν εθελοντικά να αλλάξουν θρήσκευμα ενώ άλλοι γίνονταν κρυπτο-χριστιανοί. Οι λόγοι για τους οποίους γινόταν η αλλαγή θρησκεύματος ήταν κυρίως οικονομικοί, καθώς και πολιτικοί και κοινωνικοί, σπανιότερα δε ηθικοί ή ιδεολογικοί. Υπήρχαν και περιστασιακοί λόγοι, όπως στην περίπτωση που χριστιανοί λόγω άγνοιας των ισλαμικών νόμων καταδικάζονται από ισλαμικά δικαστήρια οπότε για να αποφύγουν την τιμωρία ή και τον θάνατο δέχονταν να γίνουν μουσουλμάνοι. Αναφέρεται η περίπτωση του Νεομάρτυρα Νικολάου της Μαγνησίας (Μ. Ασία) ο οποίος αναγκάστηκε να επιλέξει μεταξύ εκτουρκισμού ή θανάτου επειδή κυκλοφόρησε δημοσίως φορώντας τουρκικά παπούτσια και φέσι (24 Απριλίου 1796). Ο θεσμός της επιλογής μεταξύ του εξισλαμισμού ή Του μαρτυρικού θανάτου ανάγεται σε χαλίφες όπως ο Αλ-Ουαλίντ Ι, Σουλεϊμάν, Ομάρ ΙΙ και Γιαζίντ ΙΙ του πρώτου τετάρτου του 8ου αιώνα. Κατά την οθωμανική περίοδο αυτή η πολιτική εφαρμόστηκε αμέσως μετά τη δημιουργία οθωμανικού κράτους. Ο Τούρκος ποιητής και πρίγκηπας Ντανισμέντ Αχμέτ Γαζή (πέθανε το 1104) αναφέρει ότι η μεταστροφή χριστιανών υπό την απειλή του σπαθιού ήταν κάτι σύνηθες. Φυλακισμένοι ή κάτοικοι κατακτημένων περιοχών είχαν τη δυνατότητα να επιλέξουν μεταξύ του εκτουρκισμού ή του θανάτου. Η θρησκεία δεν ήταν απλά μια έκφραση προσωπικής πίστης αλλά προσδιόριζε και την γενικότερη συμπεριφορά και τη σχέση ενός ατόμου με το κράτος. Έτσι, ο εξισλαμισμός σήμαινε και εκτουρκισμό. Ένας εξισλαμισμένος που αποφάσιζε να επανέλθει στον χριστιανισμό εθεωρείτο όχι μόνο αποστάτης αλλά και προδότης του οθωμανικού κράτους. Για το λόγο αυτό πολλοί νεομάρτυρες θανατώθηκαν με την κατηγορία της προδοσίας. Άλλοι λόγοι για τον υποχρεωτικό εξισλαμισμό χριστιανών ήταν ο ζήλος των γαζήδων («πολεμιστών του Ισλάμ”) και ο ιεραποστολισμός ορισμένων μουσουλμάνων.

Πολλοί νεομάρτυρες τιμούνται και χωρίς να έχουν ανακηρυχθεί επισήμως άγιοι με κάποια εκκλησιαστική πράξη. Μερικοί πατέρες της Εκκλησίας, όπως ο Αθανάσιος ο Πάριος (1721-1813), αποδέχονταν αυτή τη συνήθεια. Οι νεομάρτυρες τιμώνται συνήθως τοπικά και για πολλούς έχουν συντεθεί ειδικές ακολουθίες από νεότερους υμνογράφους. Οι υμνογραφίες αυτές συχνά παίρνουν το χαρακτήρα εθνικοθρησκευτικών ποιημάτων ενώ οι νεομάρτυρες θεωρούνται και οι πρώτοι ήρωες του Νέου Ελληνισμού. Είναι γνωστός ο βίος τουλάχιστον 172 Ελλήνων Ορθοδόξων νεομαρτύρων ενώ πολλοί παραμένουν άγνωστοι. Κατά την εκκλησιαστική ορολογία το μαρτύριο και ο θάνατός τους ονομάζεται «άθλος».