Ναός Αγίου Αθανασίου (Αλεποχώρι Έβρου)

Ο Ναός του Αγίου Αθανασίου είναι μια παλαιά εκκλησία (σήμερα μνημείο) που βρίσκεται στο νότιο άκρο του Αλεποχωρίου Έβρου, χτισμένη το 1729. Είναι γνωστό για την εξαιρετικά σπάνια αναπαράσταση του Αγίου Χριστόφορου με κεφάλι σκύλου σε μια τοιχογραφία. Λένε ότι ήταν το «κρυφό σχολειό» της περιοχής. Το εσωτερικό του μνημείου είναι κλειστό για το κοινό.

Ναός Αγίου Αθανασίου
Είδος	εκκλησία
Διεύθυνση	Αλεποχώρι, 68010
Γεωγραφικές συντεταγμένες	41°26′55″N 26°12′24″E
Διοικητική υπαγωγή	Δήμος Διδυμοτείχου
Τοποθεσία	Αλεποχώρι Έβρου
Χώρα	Ελλάδα
Έναρξη κατασκευής	1729
Γενικές διαστάσεις	17,12 μέτρα × 7,3 μέτρα
Υλικά	ασβεστόλιθος
Προστασία	μνημείο και διατηρητέο κτήριο στην Ελλάδα
Πολυμέσα
δεδομένα (π)

Τοποθεσία

Βρίσκεται στο Αλεποχώρι Έβρου, Ελλάδα. Απέχει περίπου 130 μέτρα από το νοτιότερο οικόπεδο, στην περιοχή του νεκροταφείου, σε έναν μικρό λόφο. Σήμερα λειτουργεί μόνο ως νεκροταφείο, ενώ στο παρελθόν λειτούργησε και ως ενοριακός ναός του χωριού. Υπάρχουν 3 μεταβυζαντινοί ναοί στην περιοχή. Μαζί με την μεταβυζαντινή εκκλησία του Αγίου Αθανασίου στο Αλεποχώρι, υπάρχει ο Άγιος Αθανάσιος στους Μεταξάδες (1695) και ο Άγιος Παντελεήμονας στο Παλιούρι (~18ος αιώνας).

Ιστορία

Χτίστηκε το 1729 από την Ελληνική Ορθόδοξη κοινότητα στο χωριό κρυφά κατά την Οθωμανική εποχή. Το μεγαλύτερο μέρος της εκκλησίας χτίστηκε κάτω από το έδαφος λόγω του φόβου να μην προκαλέσει τους Οθωμανούς, καθώς η ελληνική κοινότητα έπεσε συχνά θύμα των γενίτσαρων που λεηλάτησαν την περιοχή της Θράκης. Χρησιμοποιήθηκε ως «κρυφό σχολειό» κατά την Οθωμανική εποχή, όπου το ελληνικό αλφάβητο και η Ορθόδοξη πίστη διδάχτηκαν στα παιδιά. Έμαθαν ιστορία, να διαβάζουν και να γράφουν στα ελληνικά και να ψάλλουν.

Xαρακτηρίστηκε ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο το 1953. Η παλιά εκκλησία λειτούργησε μέχρι το 1952, όταν χτίστηκε μια νέα εκκλησία για το χωριό.

Σχεδιασμός

Είναι κατασκευασμένος από ασβεστόλιθο (η τοπική πέτρα των Μεταξάδων), είναι μονόκλιτο και χωρίς κίονες. Αρκετά χαμηλό και ένα μέρος του είναι στο έδαφος. Έχει δύο εισόδους: μία στη βόρεια πλευρά, ενώ η κύρια είσοδος είναι στη δυτική πλευρά. Η πόρτα της δυτικής πλευράς ήταν για γυναίκες και η βόρεια πόρτα ήταν για άνδρες.

Είναι χτισμένη χωρίς παράθυρα, πάνω στην οποία βασίζεται μια ξύλινη κεραμοσκεπή. Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, η εκκλησία χτίστηκε με τη μία, δηλαδή σε μία φάση, ενώ οι τοιχογραφίες της χρονολογούνται από το 1729, σύμφωνα με μια ιδρυτική επιγραφή, η οποία σώζεται ανέπαφη πάνω από τη βόρεια είσοδο της κύριας εκκλησίας, από την μέσα πλευρά. Εσωτερικά η εκκλησία χωρίζεται, με ένα επίχρισμα από ξύλο, σε έναν νάρθηκα και στο κύριο μέρος της εκκλησίας, το οποίο χωρίζεται από το Ιερό Βήμα με ένα ξύλινο τέμπλο με δύο πύλες.

Υπάρχουν δύο είσοδοι, με διπλές πόρτες από ξύλο, μία στον νάρθηκα στη δυτική πλευρά και μία στο κύριο μέρος της εκκλησίας στη βόρεια πλευρά. Το ιερό καταλήγει στην ημικυκλική αψίδα με ημισφαιρικό θόλο. Στο βόρειο και νότιο τείχος του ιερού σχηματίζεται από μια θέση με καμάρα. Στον τρούλο της αψίδας υπάρχει ένα άνοιγμα, με κλειστό άκρο, το οποίο χρησίμευε στο παρελθόν στον εξαερισμό του Ιερού Βήματος. Το ξύλινο τέμπλο είναι διακοσμημένο με ανάγλυφα στοιχεία, εν μέρει επιχρυσωμένο και με γραπτές φυτικές και γεωμετρικές απεικονίσεις. Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, αυτό είναι το αρχικό τέμπλο της εκκλησίας.

Ο λαογράφος Γεώργιος Μέγας αναλύει τους λόγους που δικαιολογούν τις αρχιτεκτονικές επιλογές στα κτήρια αυτής της περιόδου, λέγοντας ότι η μορφή των εκκλησιών είναι αποτέλεσμα του φόβου των κατοίκων να μην προκαλέσουν το μένος των κατακτητών, καθώς συχνά έπεφταν θύματα των γενίτσαρων και των ντελιμπάσηδων που λυμαίνονταν την περιοχή της Θράκης με εφαλτήριο την Κωνσταντινούπολη. Περιγράφει, με γλαφυρό ύφος, το γεγονός ότι η Θράκη αποτελεί το προαύλιο της Πρωτεύουσας, στο οποίο εφορμούσαν οι παραπάνω προκαλώντας ζημιές και σκορπώντας τον τρόμο.

Εξαιρετικά σπάνια αναπαράσταση του Αγίου Χριστόφορου

Το πιο χαρακτηριστικό πράγμα για το μνημείο που ξεχωρίζει είναι η εξαιρετικά σπάνια τοιχογραφία, αυτή του Αγίου Χριστόφορου που παρουσιάζεται με κεφάλι σε σχήμα ζώου, και συγκεκριμένα σκύλου. Απεικονίζεται με μακρύ και κοφτερό ρύγχος, μακρύ χαίτη στο λαιμό και μικρά αιχμηρά αυτιά. Πάντα σε όρθια θέση, στο ένα χέρι κρατά μια ράβδο και στο άλλο το σταυρό του μαρτυρίου. Παρόμοια παράσταση του Αγίου εκτίθεται στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο Αθηνών.

Παλιές ταφόπλακες

Γύρω από την εκκλησία υπάρχουν ενδιαφέρουσες ταφόπλακες από τον 18ο αιώνα, αλλά και νεότερες. Οι παλιές ταφόπλακες προέρχονται από τους χριστιανούς κατοίκους κατά την κατοχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και αργότερα των Βουλγάρων.