Μεταβλητοί δι' εκλείψεων αστέρες

Οι μεταβλητοί δι' εκλείψεων αστέρες είναι η μόνη περίπτωση για την οποία τα αίτια των μεταβολών στην λαμπρότητα των αστέρων είναι γνωστά με βεβαιότητα.

Τα δύο σώματα που αποτελούν το σύστημα περιφέρονται γύρω από το κοινό κέντρο μάζας τους λόγω βαρυτικής έλξης και, εφόσον το επίπεδο στο οποίο ανήκουν οι τροχιές τους περιέχει την ευθεία παρατήρησης (ή σχηματίζει μικρή γωνία με αυτή), πότε ο ένας και πότε ο άλλος αστέρας παρεμβάλλεται μεταξύ του παρατηρητή και του δεύτερου αστέρα, οπότε το φως που φτάνει ως τον παρατηρητή ελαττώνεται. Αυτό συμβαίνει με καλά καθορισμένη περίοδο, καθώς η περιφορά γύρω από το κέντρο μάζας είναι σταθερή, τουλάχιστον σε χρονικά διαστήματα πολύ μεγαλύτερα από την περίοδο. Βέβαια, ακόμα και στην περίπτωση των μεταβλητών δι' εκλείψεων αστέρων, είναι δυνατόν να παρατηρούνται μεταβολές φωτός στη διάρκεια μιας περιόδου του συστήματος, οι οποίες να οφείλονται όχι στην έκλειψη, αλλά σε άλλες φυσικές αιτίες, οι οποίες να αναδεικνύονται εξαιτίας της περιφοράς του συστήματος στον χώρο και την αλλαγή της θέσης του ως προς τον παρατηρητή. Τέτοιοι φυσικοί λόγοι είναι τα φαινόμενα της αμαύρωσης χείλους, της αμαύρωσης λόγω βαρύτητας, της ανάκλασης, καθώς και οι κηλίδες. Οι μεταβλητοί λόγω εκλείψεων αστέρες είναι λοιπόν ένα πολύ καλό αντικείμενο μελέτης των φαινομένων αυτών.

Κατηγορίες

Οι εκλειπτικοί μεταβλητοί ανάλογα με τη μορφή της καμπύλης φωτός τους χωρίζονται στις εξής τρεις κατηγορίες:

1. Τύπου Αλγκόλ: Στην καμπύλη φωτός αυτών παρατηρείται ένα βαθύ πρωτεύον ελάχιστο, ενώ ένα δευτερεύον ελάχιστο μπορεί να υπάρχει ή να είναι ελάχιστα ορατό. Στο μεταξύ των ελάχιστων διάστημα το μέγεθος του αστέρα παραμένει σχεδόν σταθερό.
2. Τύπου β Λύρας: Η καμπύλη φωτός αυτού του τύπου μεταβάλλεται ομαλά και συνεχώς, χωρίς να παρουσιάζει σταθερά τμήματα. Υπάρχει πάντα δευτερεύον ελάχιστο, που είναι κατά κανόνα φωτεινότερο του πρωτεύοντος.
3. Τύπου W Μεγάλης Άρκτου (W UMa): Η καμπύλη φωτός παρουσιάζει ίδιο ή περίπου ίδιο βάθος στα δύο ελάχιστα, ενώ πάλι μεταβάλλεται συνεχώς και ομαλά, χωρίς «αιχμές» ή σταθερά τμήματα.

Βιβλιογραφία

• Πανταζής, Γεώργιος: Συμβολή στη μελέτη του φαινομένου αμαύρωσης λόγω βαρύτητας στα στενά εκλειπτικά συστήματα του τύπου W UΜa, διδακτορική διατριβή, Αθήνα 2000
• Shu, F.H.: Αστροφυσική, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 1991