Μεντρεσές

Ο Μεντρεσές (αραβ.:مدرسة, madrasah, [πληθυντικός مدارس, madāris]) είναι αραβική λέξη που χρησιμοποιείται για οποιοδήποτε θρησκευτικό μορφωτικό ίδρυμα. Τέτοια ιεροσπουδαστήρια υπάρχουν σε όλες τις Μουσουλμανικές χώρες.

Το Βικιλεξικό έχει σχετικό λήμμα:
μεντρεσές

Ετυμολογία

Η λέξη μεντρεσές προέρχεται από την αραβική λέξη ντερς (=μάθημα) και σημαίνει "μουσουλμανικό ιεροσπουδαστήριο". Ωστόσο, είναι πιθανό να προέρχεται από την εβραϊκή λέξη μιντράς (מדרש).

Ιστορία

Οι μεντρεσέδες δεν υπήρχαν στις αρχές της εξάπλωσης του Ισλάμ και το τζαμί αποτελούσε τον κυριότερο εκπαιδευτικό θεσμό στον μουσουλμανικό κόσμο. Ωστόσο, καθώς η ζήτηση για μάθηση αυξανόταν, δεν ήταν πλέον πρακτικό να δίνονται ζωηρές συζητήσεις στο τζαμί, όπου πολλοί πιστοί επιθυμούσαν να προσευχηθούν και να απομνημονεύσουν το Κοράνιο. Κατά συνέπεια, οι Μουσουλμάνοι εκπαιδευτικοί δημιούργησαν το θεσμό του μεντρεσέ.

Παρ' όλα αυτά, οι μεντρεσέδες, δημιουργήθηκαν για να διδάξουν τη θρησκεία και την επιστήμη, από τη σουνιτική άποψη.^[1] Έτσι, παρείχαν την καλύτερη εκπαίδευση μονάχα στους σουνίτες μουσουλμάνους, οι οποίοι κατόπιν διορίζονταν στις σημαντικότερες θέσεις της δικαιοσύνης, της διοίκησης και της θρησκείας. Κατ' αυτόν τον τρόπο, οι Σελτζούκοι ηγεμόνες, πιστοί σουνίτες οι ίδιοι, κατάφεραν βαρύ πλήγμα στην σιιτική προπαγάνδα.^[1]

Μεντρεσές στη Βοσνία και Ερζεγοβίνη το 1906

Οι Σελτζούκοι σουλτάνοι πείστηκαν εύκολα να ιδρύσουν μεντρεσέδες, σε μια κλίμακα χωρίς προηγούμενο. Πιθανώς, η πρώτη τέτοια σχολή ήταν το Αλ-Καραουιγίν, στην πόλη Φεζ του Μαρόκου, χτισμένη γύρω στο 859. Ο σημαντικότερος μεντρεσές, όμως, ήταν αυτός της Νιζαμίγια στη Βαγδάτη (1065), ο οποίος ιδρύθηκε από το βεζίρη Νιζάμ αλ-Μουλκ.^[2] Εκεί δίδαξαν οι διασημότεροι λόγιοι του μουσουλμανικού κόσμου, ανάμεσα στους οποίους και ο Αλ-Γκαζαλί.^[1]

Άλλοι σημαντικοί μεντρεσέδες στην Αφρική και την Ασία ήταν η Μιστανρίγια της Βαγδάτης, το Αλ-Άζχαρ του Καΐρου, η Νιζαμίγια της Νισαπούρ, η Σαλιχίγια του Καΐρου. Στην Ευρώπη υπάρχει ο Μεντρεσές της Γρανάδας, ο Μεντρεσές των Αθηνών και ο Μεγάλος Μεντρεσές στη Λευκωσία.

Τα μουσουλμανικά ιεροσπουδαστήρια αποτέλεσαν στόχους των Ευρωπαίων αποικιοκρατών, ώστε να "ευνουχίσουν" οποιαδήποτε πνευματική δραστηριότητα των ντόπιων. Για παράδειγμα, όταν οι Ολλανδοί κατέλαβαν την Ινδονησία το 1595, έκλεισαν όλους τους μεντρεσέδες και τις βιβλιοθήκες, απαγορεύοντας την εκπαίδευση.^[3]

Μετά τη μεταρρύθμιση του Μουσταφά Κεμάλ, οι μεντρεσέδες περιορίστηκαν στο ελάχιστο στην Τουρκία. Ωστόσο, σε πολλές μουσουλμανικές χώρες η ίδρυση νέων μεντρεσέδων συνεχίστηκε ακόμη και τον 20ό αιώνα. Κύρια παραδείγματα αποτελούν το Αλ Τζαμιατούλ Ασραφία στο Μουμπαρακπούρ της Ινδίας (1898) και το Αλ-Ιρσυάντ Αλ-Ισλαμίαχ στη Σιγκαπούρη (1947).

Λειτουργία

Ο δάσκαλος (αραβ.:شيخ σέιχ) καθόταν σε μια χαμηλή καρέκλα, με τους μαθητές καθισμένους γύρω του σε κύκλο. Κάθε καθηγητής είχε έναν αριθμό βοηθών και μερικές φορές έναν ειδικό "αναγνώστη" για μεγαλόφωνη ανάγνωση των κειμένων.^[4] Δεν υπήρχε επίσημο πρόγραμμα και οι μαθητές μπορούσαν να συνεχίσουν τις σπουδές τους για όσο καιρό, θεωρούσαν οι ίδιοι και οι καθηγητές ότι χρειαζόταν.^[4] Ο καθηγητής ξεκινούσε το μάθημα με μια προεπισκόπηση του θέματος, και συνέχιζε με μια γενική παρουσίαση και τις διαφορετικές απόψεις των ειδικών.

Στους μεντρεσέδες διδάσκονταν η ανάγνωση και η ερμηνεία του Κορανίου, η μουσουλμανική κατήχηση, ιστορία και το θρησκευτικό δίκαιο. Ειδικά στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, οι μαθητές διδάσκονταν γραμματική και συντακτικό της αραβικής γλώσσας και μαθηματικά, καθώς και καλλιγραφία. Παράλληλα, εντρυφούσαν στην ισλαμική φιλοσοφία, ηθική και θεολογία.

Τη διοίκηση της σχολής ασκούσε ο επίτιμος επικεφαλής του μεντρεσέ, ένας υψηλόβαθμος αξιωματούχος, συνεπικουρούμενος από από έναν αναπληρωτή.

Εικόνες

Ο μεντρεσές Σερ-Ντορ στη Σαμαρκάνδη
Μεντρεσές στην Ινδία, ο οποίος χρονολογείται στα 1700
Το εσωτερικό του Αλ-Καραουιγίν, που σήμερα αποτελεί πανεπιστήμιο
Η πόρτα του άλλοτε Μεντρεσέ της Αθήνας

Πηγές

Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου, τ.13ος, σ.263
Ziauddin Sardar, Zafar Abbas Malik (μτφρ. Μανώλης Τζιρίτας), Ισλάμ, Εκδόσεις: Τα Νέα/Δημοσιογραφικός Όμιλος Λαμπράκη, Αθήνα 2011, ISBN 978-960-469-2

Παραπομπές

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 Time-Life Παγκόσμια Ιστορία, Τόμος 8, Εκδόσεις Κ. Καπόπουλος, σ. 66.
↑ Απ' τον ίδιο προέρχεται το όνομα της σχολής.
↑ Βλ. Ισλάμ, σ. 132
↑ ^4,0 ^4,1 Βλ. Ισλάμ, σ. 85

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Πολυμέσα σχετικά με το θέμα Madrasas στο Wikimedia Commons
Λεξιλογικός ορισμός του μεντρεσές στο Βικιλεξικό

[parapompiΑ-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 Time-Life Παγκόσμια Ιστορία, Τόμος 8, Εκδόσεις Κ. Καπόπουλος, σ. 66.

[2] Απ' τον ίδιο προέρχεται το όνομα της σχολής.

[parapompiΒ-3] Βλ. Ισλάμ, σ. 132

[parapompiΓ-4] 4,0 ^4,1 Βλ. Ισλάμ, σ. 85

[1]

[2]

[3]

[4]