Μάχη της Ηλεκτρικής

Η μάχη της Ηλεκτρικής έλαβε χώρα στις 13 Οκτωβρίου 1944 στο Κερατσίνι μεταξύ των ανταρτών του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ (σε συνεργασία με ένοπλους εργάτες, κατοίκους του Κερατσινίου και αστυνομικούς) και της γερμανικής φρουράς του εργοστασίου της Ηλεκτρικής.

Μάχη της Ηλεκτρικής
μέρος της Εθνικής Αντίστασης
Χρονολογία	13 Οκτωβρίου 1944
Τόπος	Εργοστάσιο Ηλεκτρικής Κερατσινίου 37°57′14″N 23°36′39″E
Έκβαση	Νίκη των Ελλήνων, σωτηρία των υποδομών ηλεκτρισμού.
Αντιμαχόμενοι
Ι/6 Τάγμα του ΕΛΑΣ Πειραιά οπλισμένοι εργάτες οπλισμένοι κάτοικοι της περιοχής αστυφύλακες Γερμανική φρουρά του εργοστασίου
Ηγετικά πρόσωπα
Τχης Πέτρος Ευσταθόπουλος Τχης Αλέκος Βαρυτιμίδης Ταξχος Παυσανίας Κατσώτας Δκτής Χάνς Λίντερμαν
Δυνάμεις
60 Γερμανοί στρατιώτες
Απώλειες
11 νεκροί 11 νεκροί, 21 τραυματίες, 24 αιχμάλωτοι, ατομικός εξοπλισμός,29 τεμάχια εκρηκτικών υλών

Αποτελεί τη τελευταία μάχη της Εθνικής Αντίστασης και το μοναδικό δείγμα εθνικής συμφιλίωσης στη κατοχική Αθήνα μετά το 1943.

Ιστορικό πλαίσιο

Συνθήκες πριν τη μάχη

Σε μία προσπάθεια να κατοχυρώσει στρατηγικά σημεία μέσα στον χώρο της Αθήνας, ο ΕΛΑΣ προσπαθούσε να καταλάβει δημόσια κτίρια και εργοστασιακές μονάδες, το συντομότερο δυνατόν, γεγονός που οδήγησε και στη σωτηρία αρκετών δομών της πρωτεύουσας. Για αυτό το λόγο, μαχητές του ΕΛΑΣ κατέγραφαν τις κινήσεις των Γερμανών στο Φάληρο και στο Καλαμάκι, στο αεροδρόμιο του Χασανίου, και στα εργοστάσια που είχαν επιταχθεί από τις δυνάμεις κατοχής στα βόρεια και βορειοδυτικά προάστια, τα οποία ήταν ευαίσθητες αλλά και χρήσιμες αποθήκες πολεμοφοδίων.

Προσπάθειες σωτηρίας των υποδομών της πρωτεύουσας

Στις 8 Οκτωβρίου 1944, το 4ο τάγμα του 3ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ Νέας Ιωνίας, υπό την ηγεσία του έφεδρου ανθυπολοχαγού Βασίλη Γρατσία, μαζί με μαχητές της Εθνικής Πολιτοφυλακής, συγκρούστηκε με την φρουρά της ΟΥΛΕΝ, σε μία προσπάθεια να διεκδικήσει τα διυλιστήρια νερού. Η φρουρά, αποτελούμενη από ταγματασφαλίτες, αποσύρθηκε και οι εγκαταστάσεις καταλήφθηκαν, με τον ΕΛΑΣ να έχει δύο απώλειες. Στις 9 Οκτωβρίου, με τη βοήθεια μιας ομάδας Γερμανών που αιχμαλωτίστηκαν ή αυτομόλησαν στη Νέα Μάδυτο, ο 17ος λόχος Νέας Φιλαδέλφειας έκοψε καλώδια πυροδότησης εκρηκτικών με τα οποία οι Γερμανοί σκόπευαν να ανατινάξουν την αποθήκη πυρομαχικών στα Άνω Λιόσια, τη κλωστοϋφαντουργία «Ελλήνις», τη βαμβακουργία «Α.Ε Ελληνικά Κλωστήρια» και την εριουργία «A.E. Britannica» οι οποίες είχαν μετατραπεί σε αποθήκες πυρομαχικών. Το βράδυ της 11ης Οκτωβρίου δυνάμεις του 6ου συντάγματος του ΕΛΑΣ, με στρατιωτικό διοικητή τον Σωτήρη Κύβελο και καπετάνιο τον Νίκανδρο Κεπέση, απέτρεψαν την ανατίναξη λιμενικών εγκαταστάσεων του Πειραιά, κόβοντας τα καλώδια πυροδότησης.

Διαπραγματεύσεις και σύγκρουση

Διαπραγματεύσεις πριν τη μάχη

Το απόγευμα της 12ης Οκτωβρίου, ο υπολοχαγός της φρουράς του Εργοστασίου διαπραγματεύτηκε με αντιπροσώπους της εργοστασιακής επιτροπής του ΕΑΜ και του Ι/6 τάγματος του ΕΛΑΣ, την παράδοση του εργοστασίου. Η συμφωνία ήταν να μη πραγματοποιηθεί επίθεση του ΕΛΑΣ κατά των Γερμανών, με αντάλλαγμα τη μη καταστροφή των υποδομών του εργοστασίου καθώς και την απελευθέρωση των εγκλωβισμένων Ελλήνων εργατών από τους υποχωρούντες Γερμανούς. Οι Γερμανοί φρουροί υποχώρησαν χωρίς να χτυπηθούν και ο ΕΛΑΣ ανέπτυξε φρουρά γύρω από το εργοστάσιο.

Η μάχη

Την επομένη μέρα, οι Γερμανοί κατέστρεψαν εγκαταστάσεις υγρών καυσίμων της Shell στο Πέραμα ενώ η φρουρά των Γερμανών της Ηλεκτρικής επέστρεψε στο εργοστάσιο με βαρύ οπλισμό. Στόχος ήταν να βυθίσουν στο σκοτάδι την Αττική, προκαλώντας ζημιές στη περιοχή. Άμεσα, κινητοποιήθηκαν τέσσερις λόχοι του 1ου τάγματος του ΕΛΑΣ, ενώ δόθηκε εντολή στο 2/6 Τάγμα Κοκκινιάς να καλύψει τα νώτα των αμυνομένων από το νεκροταφείο της Νίκαιας έως τη περιοχή του Ρούφ. Σε βοήθεια των μαχητών του ΕΛΑΣ ήρθαν οπλισμένοι εργάτες του εργοστασίου της Ηλεκτρικής υπό τον μηχανικό υπηρεσίας Βενιζέλο Αποστολίδη, και αστυνομικοί υπό την ηγεσία του επιτελάρχη της Στρατιωτικής Διοίκησης Αττικής, Παυσανία Κατσώτα. Μεταξύ άλλων, στη μάχη της Ηλεκτρικής πήρε μέρος ως μέλος του ΕΛΑΣ και υπάλληλος της εταιρίας ο πατέρας του Θανάση Βέγγου, Βασίλης Βέγγος, αλλά και ο παίκτης του Ολυμπιακού, Νίκος Γόδας.

Επακόλουθα

Μετά από πέντε ώρες μάχης οι Γερμανοί νικήθηκαν, με απώλειες 11 νεκρούς, 21 τραυματίες και 24 αιχμαλώτους. Ο Κατσώτας καθώς και οι Βρετανοί, εξέφρασαν την ευαρέσκειά τους στη διοίκηση του 6ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ. Την επομένη ημέρα έγιναν οι κηδείες των μαχητών, με πάνδημη συμμετοχή.

Στη μάχη σκοτώθηκαν οι εξής αντιστασιακοί:

• Αντώνης Καλαποθάκος (γραμματέας της εργοστασιακής οργάνωσης του ΕΑΜ)
• Νέστορας Γεωργιάδης (εργάτης της Ηλεκτρικής)
• Δημήτρης Μαργαρώνης
• Ιωάννης Ηλιόπουλος
• Παναγιώτης Κοσμίδης,
• Γρηγόρης Μεγγίσογλου
• Συρίγος Παπάζογλου
• Γιώργος Γκιόρδας
• Ανδρέας Κουνούπας
• Παναγιώτης Μαυρομμάτης
• Ακρίτας Τοροσιάδης

Υστεροφημία

Ο Δήμος Κερατσινίου για να τιμήσει τους πεσόντες και τους αγωνιστές ανέγειρε μνημείο στον χώρο του εργοστασίου, ενώ κάθε χρόνο πραγματοποιείται κατάθεση στεφάνου από τις τοπικές αρχές και από τους συλλόγους αντιστασιακών. Η ονομασία "13ης Οκτωβρίου" έχει δοθεί σε οδό της συνοικίας Αμφιάλης του Κερατσινίου. Από το 2016, μετά από απόφαση της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ, η 13η Οκτωβρίου αποτελεί αργία για τους υπαλλήλους της ΔΕΗ, σε ανάμνηση της μάχης.

Βιβλιογραφία

Ιστορικές Μελέτες

• Χανδρινός, Ιάσονας (2012). Το τιμωρό χέρι του λαού: Η δράση του ΕΛΑΣ και της ΟΠΛΑ στην κατεχόμενη πρωτεύουσα. Αθήνα: Θεμέλιο. ISBN 978-960-310-356-1. 
• Αγτζίδης, Βλάσης (2017). «Η Μάχη της Ηλεκτρικής και οι πρόσφυγες της Μικρασιατικής Καταστροφής». Academia. https://www.academia.edu/34836922/%CE%97_%CE%9C%CE%AC%CF%87%CE%B7_%CF%84%CE%B7%CF%82_%CE%97%CE%BB%CE%B5%CE%BA%CF%84%CF%81%CE%B9%CE%BA%CE%AE%CF%82_1944_%CE%BA%CE%B1%CE%B9_%CE%BF%CE%B9_%CF%80%CF%81%CF%8C%CF%83%CF%86%CF%85%CE%B3%CE%B5%CF%82_%CF%84%CE%B7%CF%82_%CE%9C%CE%B9%CE%BA%CF%81%CE%B1%CF%83%CE%B9%CE%B1%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE%CF%82_%CE%9A%CE%B1%CF%84%CE%B1%CF%83%CF%84%CF%81%CE%BF%CF%86%CE%AE%CF%82_docx?sm=b. Ανακτήθηκε στις 28.10.2022. 

Δημοσιογραφικές πηγές

• Μπράτσος, Νάσος (10.10.2021). «Η νικηφόρα Μάχη της Ηλεκτρικής στις 13 Οκτωβρίου 1944». ΕΡΤ. https://www.ertnews.gr/anadromes/i-nikifora-machi-tis-ilektrikis-stis-13-oktovrioy-1944/. 
• Κουτσαυλής, Κώστας (13.10.2022). «Η Ημέρα της ΔΕΗ και η Μάχη της Ηλεκτρικής». Documento. https://www.documentonews.gr/article/h-imera-tis-deh-kai-i-maxi-tis-hlektrikis/.