Όρνιθα

Η όρνιθα ή κοινώς κότα, (αρσενικό: αλέκτωρ (καθαρεύουσα), ή κοινώς πετεινός ή κόκορας ή κοκόρι, ουδέτερο το κοτόπουλο) (επιστ. Gallus gallus domesticus - Όρνιθα η όρνιθα η οικιακή) είναι εξημερωμένο πτηνό. Είναι ένα από τα πιο κοινά και διαδεδομένα οικόσιτα ζώα, αφού υπολογίζεται ότι το 2003 υπήρχαν γύρω στα 24 δισεκατομμύρια εκπρόσωποι του είδους. Δηλαδή υπάρχουν περισσότερες κότες στον κόσμο από οποιοδήποτε άλλο πουλί, ή και από τους ανθρώπους. Ο άνθρωπος εκτρέφει τις κότες κυρίως ως πηγή τροφίμων, για το κρέας τους και τα αυγά τους.

Όρνιθα (Κότα)
Κόκκορας (αριστερά) και κότα (δεξιά)
Κατάσταση διατήρησης
εξημερωμένο
Συστηματική ταξινόμηση
Βασίλειο: Ζώα (Animalia) Συνομοταξία: Χορδωτά (Chordata) Ομοταξία: Πτηνά (Aves) Τάξη: Ορνιθόμορφα (Galliformes) Οικογένεια: Φασιανίδες (Phasianidae) Γένος: Όρνιθα (Gallus) Είδος: G. gallus Υποείδος: G. g. domesticus
Τριώνυμο
Gallus gallus domesticus (Όρνιθα η όρνιθα η οικιακή) (Linnaeus)
Συνώνυμα
Κότα : Κόκκορας (Α), Κότα (Θ)

Η κότα πιστεύεται ότι εξημερώθηκε στην Ινδία, ενώ πρόσφατα ανακαλύφτηκαν στοιχεία ότι η εξημέρωσή της είχε ήδη ξεκινήσει στο Βιετνάμ πριν από 10.000 χρόνια.

Από την Ινδία το εξημερωμένο πτηνό διαδόθηκε στην Περσία, στη Λυδία, μετά στη δυτική Μικρά Ασία και γύρω στον 9ο-8ο αιώνα π.Χ. και στην Ελλάδα.

Η κότα ήταν γνωστή στην Αίγυπτο από την 18η δυναστεία, ως το "το πουλί που γεννάει ένα αυγό κάθε μέρα". Η κότα ήρθε στην Αίγυπτο από τη Συρία και τη Βαβυλώνα, σύμφωνα με τα χρονικά του Τούθμωσι Γ΄. Στην Παλαιά Διαθήκη δεν γίνεται καμιά αναφορά στην εξημερωμένη κότα.

Βιολογία και περιβάλλον

Διαβίωση

Οι όρνιθες θεωρούνται παμφάγα πτηνά. Σε ελεύθερο περιβάλλον, σκάβουν στο χώμα για αναζήτηση σπόρων, εντόμων και ακόμα μεγαλύτερων ζώων όπως οι σαύρες και μικρά ποντίκια. Ελεύθερες στη φύση μπορούν να ζήσουν πέντε έως ένδεκα έτη, ανάλογα με το είδος (ράτσα). Σε εμπορική εντατική αναπαραγωγή κρέατος, ένα κοτόπουλο ζει γενικά μόνο έξι εβδομάδες πριν να σφαγεί. Το κοτόπουλο κατανάλωσης κρέατος βιολογικής εκτροφής θα θανατωθεί συνήθως σε περίπου 14 εβδομάδες.

Οι κότες ορνιθοτροφείου μπορούν να παραγάγουν τουλάχιστον 300 αυγά ετησίως. Μετά από 12 μήνες, οι κότες αυγοπαραγωγής χάνουν σταδιακά την απόδοσή τους και θανατώνονται προκειμένου να χρησιμοποιηθούν σαν τροφή κατοικίδιων ζώων, για πίτες και άλλα επεξεργασμένα τρόφιμα.

• Η μακροβιότερη κότα, σύμφωνα με το βιβλίο Γκίνες, πέθανε από ανακοπή καρδιάς σε ηλικία 16 χρονών.

Μορφολογία

Κόκορας

Το αρσενικό μπορεί να διαφοροποιηθεί από το θηλυκό. Συνήθως διαφοροποιείται από τις κότες με το εντυπωσιακό φτέρωμα, που χαρακτηρίζεται από μακριές ουρές και λαμπρά φτερά στο λαιμό και πλάτη, το μεγαλύτερο λειρί καθώς και την πολύ δυνατή φωνή. Εντούτοις, σε μερικές φυλές, όπως η Sebright, ο κόκορας είναι σχεδόν όμοιος με την κότα.

Τα ενήλικα κοτόπουλα έχουν ένα σαρκώδες λοφίο στα κεφάλια τους, που λέγεται λειρί, και επίσης μια σαρκώδη προεξοχή κάτω από τα ράμφη τους. Τα ενήλικα αρσενικά και θηλυκά έχουν λειρί, αλλά στις περισσότερες φυλές προεξέχει πιο πολύ στα αρσενικά.

Οι κότες δεν είναι ικανές για πτήσεις, αν και τα ελαφρύτερα πουλιά είναι γενικά σε θέση να πετάξουν σε μικρές αποστάσεις, όπως για παράδειγμα για να πηδήξουν πάνω από φράκτες ή να κουρνιάσουν σε ένα δέντρο (όπου φωλιάζουν τη νύχτα όταν βρίσκονται σε φυσικό περιβάλλον).

Κοινωνικότητα

Είναι κοινωνικά πουλιά και ζουν μαζί ως κοπάδι. Έχουν κοινοτική προσέγγιση στην επώαση των αυγών και την ανατροφή των μικρών. Τα μεμονωμένα κοτόπουλα σε ένα κοπάδι πολλές φορές θα καθιερώσουν μια κοινωνική ιεραρχία, με τα κυρίαρχα κοτόπουλα να έχουν την προτεραιότητα στην πρόσβαση σε τροφή. Ο κόκορας συνήθως θα προσκαλέσει τις κότες για τροφή αλλά θα τραφεί μαζί τους, χωρίς να περιμένει. Η απομάκρυνση ενός μέλους από ένα κοπάδι προκαλεί προσωρινή διάσπαση σε αυτήν την κοινωνική δομή έως ότου καθιερωθεί μια νέα. Η προσθήκη νεότερων πουλιών σε ένα υπάρχον κοπάδι μπορεί να προκαλέσει αναταραχή και βία. Η έλλειψη κόκκορα σε κοπάδι μπορεί να κάνει τις κότες να εγκαταλείψουν τη στέγη τους προς αναζήτηση κόκκορα.

Οι κότες θα προσπαθήσουν να γεννήσουν σε φωλιές που περιέχουν ήδη αυγά, και είναι γνωστό ότι μπορεί να μετακινήσουν αυγά από γειτονικές φωλιές στη δικιά τους. Μερικοί αγρότες χρησιμοποιούν πλαστά αυγά για να ενθαρρύνουν τις κότες να γεννήσουν σε μια συγκεκριμένη θέση. Το αποτέλεσμα αυτής της συμπεριφοράς είναι ότι ένα κοπάδι θα χρησιμοποιήσει μόνο μερικές προτιμώμενες θέσεις, και όχι μία θέση για κάθε ένα πουλί. Οι κότες μπορεί επίσης να δείξουν επίμονη προτίμηση για μια συγκεκριμένη φωλιά, και έτσι να συμβεί δύο (ή περισσότερες) κότες να προσπαθούν να μοιραστούν την ίδια φωλιά. Εάν η φωλιά είναι μικρή, μπορεί η μία κότα να γεννήσει πάνω στην άλλη.

Οι πετεινοί ή κοκόρια λαλούν (με μια δυνατή και μερικές φορές διαπεραστική κραυγή) που παίζει το ρόλο οριοθέτησης της εδαφικής τους περιοχής σε σχέση με τους άλλους πετεινούς. Εντούτοις, το λάλημα μπορεί επίσης να προκύψει από κάποια ξαφνική διαταραχή στο περιβάλλον τους. Σε παλαιότερες εποχές, όταν οι περισσότεροι άνθρωποι δεν είχαν ρολὀγια, το πρωινό λάλημα του πετεινού, σηματοδοτούσε το ξημέρωμα και την προετοιμασία για την έναρξη των αγροτικών εργασιών. Οι κότες κακαρίζουν δυνατά εφόσον γεννήσουν ένα αυγό, και επίσης για να καλέσουν τους νεοσσούς τους, ή εμπρός σε κάποιο κίνδυνο.

Δόντια

Οι κότες, όπως όλα τα πτηνά, διαθέτουν ράμφος. Το 2006, ερευνώντας την καταγωγή των πουλιών, επιστήμονες ανακάλυψαν ένα υπολειπόμενο γονίδιο κοτόπουλου, talpid2, και διαπίστωσαν ότι στα σαγόνια των εμβρύων αρχίζει, αλλά δεν ολοκληρώνεται, ο σχηματισμός δοντιών, όπως εκείνα που βρέθηκαν σε αρχαία απολιθώματα πουλιών. Ο Τζον Φάλον δήλωσε ότι τα κοτόπουλα έχουν "…διατηρήσει τη δυνατότητα να έχουν δόντια, υπό ορισμένους όρους"...

Τεχνητή επώαση

Η επώαση των αυγών της κότας μπορεί να γίνει και τεχνητά με επιτυχία. Σχεδόν όλα τα γονιμοποιημένα αυγά θα εκκολαφθούν μετά από 21 ημέρες σε καλές συνθήκες (37.5°C) και σχετική υγρασία περίπου 55%, με αύξηση σε 70% στις τελευταίες τρεις ημέρες της επώασης για να βοηθήσει να μαλακώσει το τσόφλι των αυγών. Τα αυγά πρέπει να αναστρέφονται τακτικά (συνήθως τρεις έως οκτώ φορές κάθε εβδομάδα) κατά τη διάρκεια του πρώτου μέρους της επώασης.

Εάν τα αυγά μένουν αμετακίνητα, τότε το εσωτερικό του εμβρύου θα κολλήσει στο τσόφλι και μπορεί μεν να εκκολαφθεί, αλλά με κάποιες φυσικές ατέλειες. Μερικοί επωαστήρες γυρίζουν τα αυγά αυτόματα. Αυτή η στροφή μιμείται τη φυσική διαδικασία - μια κότα θα σταθεί πάνω από τα αυγά αρκετές φορές ημερησίως και θα μετατοπίσει τα αυγά με το ράμφος της. Όμως εάν τα αυγά γυρίζουν κατά τη διάρκεια της τελευταίας εβδομάδας της επώασης ο νεοσσός μπορεί να αντιμετωπίσει προβλήματα εκκόλαψης.

Υπάρχουν βιομηχανικοί επωαστήρες, οι οποίοι στα ράφια τους μπορούν να εκκολάψουν δεκάδες χιλιάδες αυγά σε έναν χρόνο. Η περιστροφή των αυγών είναι μια πλήρως αυτοματοποιημένη διαδικασία.

Οι οικιακοί επωαστήρες είναι μικρά κιβώτια τα οποία χωρούν από 6 έως 75 αυγά και συνήθως είναι ηλεκτρικοί.

Παγκόσμια παραγωγή

Ο παγκόσμιος πληθυσμός είναι γύρω στα 24 δις κοτόπουλα, γύρω στα 4 για κάθε άνθρωπο, κάτι που αντανακλά το πόσο σημαντική είναι η κότα για τη διατροφή του ανθρώπου. Το 2008, μόνο στις ΗΠΑ σφάχτηκαν γύρω στα 9 δις κοτόπουλα σύμφωνα με το USDA. Η χώρα με τη μεγαλύτερη παραγωγή στον κόσμο είναι η Κίνα και ακολουθούν οι ΗΠΑ, η Ινδονησία, η Βραζιλία και η Ινδία, ενώ σημαντική βιομηχανία πουλερικών υπάρχει και στην Τουρκία, τη Ρωσία και τη Γαλλία.

Φωτογραφίες

• 
  Άσπρη κότα.
• 
  Αυγά.
• 
  Κότα με μικρά.
• 
  Κοτοπουλάκι μιας ημέρας.
• 
  Κόκορας.
• 
  Έμβρυο μιας εβδομάδας
• 
  Κότα σε δέντρο.
• 
  Κοτοπουλάκι.

Δείτε επίσης

• Πολιτισμικές αναφορές στην όρνιθα