Χορτιάτης (όρος)

Ο Χορτιάτης είναι βουνό της Περιφερειακής Ενότητας Θεσσαλονίκης και βρίσκεται ανατολικά της πόλης της Θεσσαλονίκης, με μέγιστο υψόμετρο 1.201 μέτρα. Στην αρχαιότητα ονομαζόταν Κισσός. Στους πρόποδές του βρίσκεται κτισμένη η ομώνυμη κωμόπολη που ανήκει στον δήμο Πυλαίας-Χορτιάτη και η Μονή Μεταμορφώσεως του Σωτήρος.

Χορτιάτης
Άποψη του βουνού από την πόλη Χορτιάτης
Ύψος	1.201 μέτρα
Κορυφή	Κισσός
Γεωγραφικά στοιχεία
Χώρες	Ελλάδα
Γεωγραφικό Διαμέρισμα	Μακεδονία

Μυθολογία

Τα μυθολογικά στοιχεία γύρω από το όρος Κισσός (ή Χορτιάτης), στο ανατολικό τμήμα του Θερμαϊκού Κόλπου, και το ομώνυμο πόλισμα, παραπέμπουν στον βασιλιά Κισσέα της Θράκης για τον οποίο μαρτυρεί ο Όμηρος, αλλά και στον κισσό, φυτό που συνδέεται με τον Διόνυσο, όπως και η άμπελος.

Η κόρη του Κισσέα, Θεανώ, παντρεύτηκε τον Τρώα Αντήνορα και έγινε ιέρεια της Αθηνάς στο Ίλιον. Ο Ιφιδάμας, γιος του Αντήνορα και της Θεανώς, μεγάλωσε στη Θράκη κοντά στον παππού του Κισσέα, και παντρεύτηκε την μικρή κόρη του παππού. Πεζοπορώντας ο Ιφιδάμας έφθασε στην Τροία, με δώδεκα πλοία στις διαταγές του, και φονεύεται από τον Αγαμέμνονα.

Η μυθολογική παράδοση διέσωσε, επίσης, τη νίκη του βασιλέα Κάρανου των Μακεδόνων εναντίον του Κισσέως, «ος εδυνάστευεν εν χώρα τη ομόρω», ενώ ο Ευριπίδης αποδίδει τον φόνο του Θράκα βασιλιά στον βασιλιά Αρχέλαο της Μακεδονίας, άμεσο πρόγονο του Αλεξάνδρου. Εκείνο που παρατηρείται είναι η μετατόπιση του μυθολογικού πυρήνα από την περιοχή ανατολικά του Έβρου στον Θερμαϊκό κόλπο και το όρος Κισσός κατά τα αρχαϊκά και κλασικά χρόνια. Η μετατόπιση αυτή, αλλά και η νίκη του Κάρανου επί του Κισσέα, όπως και οι μετακινήσεις Τρώων (Αινείας, Αντήνορας) στα παράλια και το εσωτερικό της κατοπινής Μακεδονίας –αντανακλάσεις στο μυθολογικό πεδίο ιστορικών δεδομένων– παραπέμπουν στη συζήτηση για τα όρια του γεωγραφικού όρου Θράκη και του εθνικού Θράκες και την τελική «επικράτηση του πολιτικού όρου Μακεδονία […] σε βάρος των γεωγραφικών παλαιοεθνικών στοιχείων».

Ιστορία-ονομασία

Σύμφωνα με τον Στράβωνα ο μυθικός βασιλιάς της Θράκης Κισσέας, πατέρας της Εκάβης και παππούς του Ιφιδάμαντα, έκτισε στους πρόποδες του σημερινού Χορτιάτη, της τότε περιοχής Ανθεμούντας, την πρωτεύουσα του, η οποία πήρε το όνομα Κισσός. Με τη σειρά της, η πόλη έδωσε το όνομα στο βουνό.

Κατά τη βυζαντινή εποχή υπήρχε μοναστήρι στους πρόποδες του βουνού, επονομαζόμενο του Χορταίτη ή Χορταΐτη. Με τρόπο ανάλογο της αρχαιοελληνικής περιόδου, «βάπτισε» με το όνομα αυτό και το όρος. Λογικό επακόλουθο ήταν και η παράφραση του τοπωνυμίου μέχρι τη σύγχρονη εποχή, όταν το βουνό αναγνωρίζεται πλέον ως Χορτιάτης. Το αρχαίο όνομα Κισσός παρέμεινε ως επίσημη ονομασία της κορυφής (1.201 μέτρα).

Το καταφύγιο του ΣΕΟ στο Χορτιάτη

Εσωτερικό του καταφυγίου του ΣΕΟ στο Χορτιάτη

Σήμερα σώζεται ο βυζαντινός Ναός Μεταμορφώσεως Σωτήρος Χορτιάτη (12ος αιώνας) που ήταν ο κοιμητηριακός ναός της μονής Χορταΐτου. Επίσης διασώζονται υπολείμματα τοιχοδομιών, πιθανόν του περιβόλου της μονής του Χορταΐτου και κτιριακά υπολείμματα, της ίδιας της μονής, διασκορπισμένα εντός της αυλής του δημοτικού σχολείου Χορτιάτη και στον περιβάλλοντα χώρο (Υδρόμυλος, υδρομάστιγγες κ.ά.), καθώς η Μονή του Χορταΐτου καταστράφηκε ολοσχερώς το 1424. Η Μονή Παναγίας του Χορταΐτου, ή αλλιώς του Δικαιοκρίτου Χριστού, αποτελούσε μετόχιο της Μονής Παντοκράτορος Κωνσταντινουπόλεως και μνημονεύεται από τον Άγιο Συμεών Αρχιεπίσκοπο Θεσσαλονίκης μαζί με το θαύμα της Θεοτόκου. Η μονή υδροδοτούσε με το νερό του Χορτιάτη μέσω υδραγωγείου την πόλη της Θεσσαλονίκης.. Σήμερα στην περιοχή υπάρχει η νεότερη Μονή Μεταμορφώσεως Σωτήρος Χορτιάτη όπου φυλάσσεται η παλαιολόγεια λιτανευτική ιερά Εικόνα της Παναγίας Χορταΐτου (Παναγίας Χορταϊτίσσης) του 14ου αιώνα από την παλαιά μονή.

Κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, στις 2 Σεπτεμβρίου 1944, έγινε στον οικισμό του Χορτιάτη η εκτέλεση πολλών Ελλήνων, που έμεινε γνωστή ως το Ολοκαύτωμα του Χορτιάτη.

Χλωρίδα

Το βουνό στα χαμηλότερα καλύπτεται από πουρνάρια (Quercus coccifera) και σκυλόγαυρους (Carpinus orientalis) (Yποζώνη Ostryo-Carpinion-Orientalis). Στη ζώνη αυτή απαντούν επίσης ο άρκευθος (Juniperus oxycedrus), η γκορτσιά (Pyrus amygdaliformis ή Pyrus spinosa), ο φραξός (Fraxinus ornus), η οστρυά (Ostrya carpinifolia), η κρανιά (Cornus mas), το σφενδάμι του Μονπελιέ (Acer monspessulanum), η φούσκα (Colutea arborescens), η λαγομηλιά (Ruscus aculeatus) καθώς και διάφορα είδη φτέρης, όπως το σκορπίδι (Asplenium ceterach), το πολυτρίχι (Asplenium trichomanes), το πολυπόδιο (Polypodium vulgare) και το Asplenium onopteris. Η αμέσως επόμενη ζώνη βλάστησης, πάνω από τα 500-900 μ. είναι δάση καστανιάς (Castanea sativa) και κυρίως πλατύφυλλης δρυός (Quercus frainetto). Η ανώτερη ζώνη βλάστησης (800-1201 μ.) είναι η ζώνη της οξιάς (Fagus sylvatica) όπου συναντάμε επίσης τον ελλέβορο τον εύοσμο (Helleborus odorus subsp. cyclophyllus), τον γάλανθο του Έλβες (Galanthus elwesii), την ανεμώνη την ταόμορφο (Anemone pavonina) και πρίμουλες (Primula vulgaris), ενώ το φθινόπωρο κυκλάμινα (Cyclamen hederifolium). Επίσης, στη χλωρίδα του Χορτιάτη περιλαμβάνονται τα είδη: Νεοτινέα η τρίδοντη (Neotinea tridentata) και το φθινόπωρο κρόκους (Crocus pulchellus) και κολχικά (Colchicum bivonae).

• 
  Ο ελλέβορος ο εύοσμος (Helleborus odorus subsp. cyclophyllus), Χορτιάτης
• 
  Ο γάλανθος του Έλβες (Galanthus elwesii), Χορτιάτης
• 
  Κολχικό του Μπιβόνα (Colchicum bivonae), Χορτιάτης
• 
  Το φθινοπωρινό κυκλάμινο το κισσόφυλλο (Cyclamen hederifolium) σε δάσος οξιάς, Χορτιάτης
• 
  Κρόκος ο ωραίος (Crocus pulchellus), Χορτιάτης

Μονοπάτια

Κόκκινη σήμανση σε άσπρο φόντο στο "Μονοπάτι των Παγοποιών"

To Πουρνάρι (Quercus coccifera) την εποχή της ανθοφορίας, Χορτιάτης 5-6-2023

Το κυριότερο μονοπάτι είναι το Μονοπάτι των Παγοποιών, που βρίσκεται στη βόρεια πλευρά του βουνού και συνδέει τον οικισμό του Χορτιάτη με το καταφύγιο του ΣΕΟ. Η απόσταση είναι περίπου 6.5 χλμ. και χρειάζεται περίπου μιάμιση ώρα πορείας μέχρι το καταφύγιο. Η αφετηρία για το μονοπάτι (υπάρχει πινακίδα) βρίσκεται εκεί που τελειώνει ο οικισμός και λίγο πιο κάτω από το εκκλησάκι του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου. Σε όλη τη διαδρομή υπάρχει εμφανής κόκκινη σήμανση σε άσπρο φόντο πάνω στους βράχους ή στα δέντρα. Το μονοπάτι πήρε το όνομα του από τους παγοποιούς οι οποίοι κατασκεύαζαν χωμάτινες δεξαμενές (μπάρες), τις οποίες γέμιζαν με νερό, για να παγώνουν τις κρύες μέρες του χειμώνα. Έτσι, με τις παγοκολώνες που σχηματίζονταν, τα καλοκαίρια, όταν ακόμη δεν υπήρχαν τα ηλεκτρικά ψυγεία, ο Χορτιάτης λειτουργούσε ως το φυσικό παγοποιείο της Θεσσαλονίκης.

Σύγχρονη εποχή

Στα 1.011 μέτρα στη θέση «Τζεκ Μπακτσέ» λειτουργεί το καταφύγιο Χορτιάτη, το οποίο απέχει γύρω στα 20 χλμ. από τη Θεσσαλονίκη. Το καταφύγιο διαθέτει 22 κρεβάτια, αίθουσα τραπεζαρίας και καθιστικό με τζάκι, κουζίνα, WC και ντουζ.

Τηλεπικοινωνίες

Είναι κομβικό κέντρο ανταπόκρισης τηλεπικοινωνιών στην Βόρεια Ελλάδα. Από τους αναμεταδότες αυτής της περιοχής καλύπτεται η περιοχή της Θεσσαλονίκης (η ομώνυμη πόλη και τα υπόλοιπα περίχωρα του νομού), η Ημαθία, και η Πιερία οι νομοί, με κάποιες εξαιρέσεις, Πέλλας (με ξεχωριστό κέντρο εκπομπής για την περιοχή του δήμου Αλμωπίας), Κιλκίς (με συμπληρωματικό κέντρο εκπομπής για την λίμνη Δοϊράνη και τις γύρω περιοχές τις Μουριές), Χαλκιδικής (με κάλυψη σε ολόκληρη την περιοχή από Πολύγυρο), τα παράλια της Λάρισας, αρκετά ορεινά του νομού Σερρών, και μέρος του νομού Μαγνησίας.

Δάσος Οξιάς (Fagus sylvatica) το φθινόπωρο

Τηλεοπτικά υπάρχουν αναμεταδότες όλων των σταθμών πανελλήνιας εμβέλειας, οι κρατικοί ραδιοφωνικοί σταθμοί και πολλά τοπικά μέσα. Ο πρώτος πομπός που εγκαταστάθηκε στο Χορτιάτη, το καλοκαίρι του 1972 ήταν αυτός της ΥΕΝΕΔ με μεγάλη ισχύ (Αναμεταδότης ισχύος 20KW, Δίαυλος 30 UHF). Ιστορικά είχε προηγηθεί δύο χρόνια νωρίτερα ο πομπός του ΕΙΡΤ στον δίαυλο 5 των VHF από τον Άγιο Αθανάσιο. Με την άνοδο της ΕΡΤ όμως στο Χορτιάτη υπερπολλαπλασιάστηκε η κάλυψη καθώς λόγω της γεωγραφικής του θέσης το κέντρο εκπομπής αυτό καλύπτει το μεγαλύτερο μέρος της περιφέρειας.

Σκυλόγαυρος (Carpinus orientalis)

Το καλοκαίρι του 1987 και με την παρέμβαση του τότε δημάρχου Θεσσαλονίκης Σωτήρη Κούβελα εγκαθίσταται στο Χορτιάτη μία σειρά από τεράστια παραβολικά κάτοπτρα που έκαναν δορυφορική λήψη των σημαντικότερων διεθνών ιδιωτικών και κρατικών καναλιών, τα οποία για πρώτη φορά μεταδίδονται επίγεια στα UHF με τη μπάντα να γεμίζει από κανάλια αυξάνοντας τις έως τότε περιορισμένες επιλογές των τηλεθεατών. Στις 31 Δεκεμβρίου 1988 εκπέμπει από το Χορτιάτη ο πρώτος ελληνικός ιδιωτικός σταθμός, η TV 100, στην συχνότητα 33 UHF. Προηγήθηκε μέσα στην ίδια χρονιά (14 Δεκεμβρίου), το τρίτο κανάλι της δημόσιας τηλεόρασης, η ΕΤ3, με έδρα την Θεσσαλονίκη, στην συχνότητα 27 UHF.

Το 1989, με το ξεκίνημα της ιδιωτικής τηλεόρασης, ακολούθησε στις 20 Νοεμβρίου, ταυτόχρονα σχεδόν με την Αττική, το Mega Channel στην συχνότητα 24 UHF και λίγους μήνες μετά, στις 31 Δεκεμβρίου, ο ΑΝΤ1 στη συχνότητα 32 UHF. Στις αρχές του 1990, βγήκαν επίσης και άλλοι ιδιωτικοί σταθμοί: το Κανάλι 29 (νυν Star Channel), στην συχνότητα 51 UHF, και το New Channel, στην συχνότητα 35 UHF, ενώ μέσα στην δεκαετία, υπήρξε μία εκρηκτική αύξηση των ιδιωτικών τηλεοπτικών και ραδιοφωνικών σταθμών στο Χορτιάτη αυξάνοντας κατά πολύ το μέγεθος του κέντρου εκπομπής, το οποίο έγινε ένα από τα δυο μεγαλύτερα της Ελλάδας, μαζί με αυτό του Υμηττού στην Αττική.

Φυλλοβόλα και αειθαλή, Όρος Χορτιάτης, Θεσσαλονίκη

Στις 14 Δεκεμβρίου 2012 διακόπηκαν όλες οι αναλογικές μεταδόσεις από το κέντρο εκπομπής του όρους και ξεκίνησε η αποκλειστικά ψηφιακή εκπομπή όλων των τηλεοπτικών σταθμών. Η αλλαγή σε ψηφιακή εκπομπή (ASO - analog switch off) σηματοδοτεί μία νέα εποχή στην ιστορία της ελληνικής τηλεόρασης. Στις 21 Νοεμβρίου 2014 ο Χορτιάτης πέρασε μαζί με τα υπόλοιπα ψηφιακά κέντρα εκπομπής της Κεντρικής Μακεδονίας στην ψηφιακή εποχή.

Οξιά (Fagus sylvatica) (καρπός), 11-10-2008, Χορτιάτης

Η κωμόπολη

Δείτε επίσης: Χορτιάτης Θεσσαλονίκης και Σφαγή του Χορτιάτη

Ο Χορτιάτης είναι ένας μαρτυρικός οικισμός, καθώς κάηκε απ' τους Γερμανούς στις 2 Σεπτεμβρίου του 1944. Εκατόν σαράντα εννέα άτομα κάηκαν και εκτελέστηκαν, από ηλικίες 3 μηνών έως ογδόντα πέντε ετών. Σήμερα, πραγματοποιούνται εκδηλώσεις μνήμης προς τιμήν του ολοκαυτώματος του Χορτιάτη.

Πηγές

• "Χορτιάτης 1201μ", άρθρο του Πέτρου Παπάζογλου
• Πήτας Ιωάννης, 2001, Χορτιάτης, Θεσσαλονίκη Διαδρομές στα Πέριξ.
• Karagiannakidou V, Raus T. (1996) Vascular plants from Mount Chortiatis (Macedonia, Greece). Willdenowia, 25, 487-559.