Καπέλα Παολίνα

Η Καπέλα Παολίνα, ιταλ. Capella Paolina, είναι παρεκκλήσιο μέσα στο Αποστολικό Παλάτι του Βατικανού, που φτιάχτηκε από τον πάπα Παύλο Γ΄ Φαρνέζε προς τιμήν του αποστόλου Παύλου. Διαχωρίζεται από την Καπέλα Σιστίνα με τη Βασιλική Αίθουσα. Δεν περιλαμβάνεται σε κανένα κανονικό τουριστικό δρομολόγιο.

Καπέλα Παολίνα
Είδος	παρεκκλήσιο
Αρχιτεκτονική	Αναγέννηση
Γεωγραφικές συντεταγμένες	41°54′9″N 12°27′17″E
Θρήσκευμα	Καθολικισμός
Θρησκευτική υπαγωγή	Επισκοπή της Ρώμης
Διοικητική υπαγωγή	Βατικανό
Χώρα	Βατικανό
Έναρξη κατασκευής	1537
Αρχιτέκτονας	Αντόνιο ντα Σανγκάλλο ο Νεότερος
Προστασία	εθνικό μνημείο της Ιταλίας
Πολυμέσα
δεδομένα (π)

Ο Μιχαήλ Άγγελος ζωγράφισε δύο νωπογραφίες εδώ το 1542-49, τη Μεταστροφή του Σαούλ και τη Σταύρωση του Αγ. Πέτρου. Ήταν στην κορύφωση της φήμης του, όμως τα έργα του αυτά χαρακτηρίστηκαν ως απογοητευτικά, ακόμη και ως αποτυχία, από το κοινό της εποχής. Τα έργα δεν συμμορφωνόταν με τις συμβάσεις σύνθεσης της εποχής του και το θέμα αποδόθηκε με ανορθόδοξο τρόπο. Παρά τη σημασία του παρεκκλησίου και τα αξιόλογα έργα του, οι νωπογραφίες του Μιχαήλ-Αγγέλου έχουν γενικά παραμεληθεί και επισκιαστεί για χάρη των γειτονικών αριστουργημάτων του στην Καπέλα Σιστίνα.

Ένας ερευνητής αναγνώρισε το πρόσωπο του ζωγράφου και στα δύο έργα του Μιχαήλ-Αγγέλου, επιθέτοντας το πρόσωπο εκείνου στις τοιχογραφίες.

Το κτήριο και η εσωτερική διακόσμησή του

Η κατασκευή του παρεκκλησίου ανατέθηκε το 1538 από τον πάπα Παύλο Γ΄ Φαρνέζε και ολοκληρώθηκε με σχέδια και την επίβλεψη του Αντόνιο ντα Σαγκάλο του Νεότερου. Η Καπέλα χρησιμοποιήθηκε για Θείες Λειτουργίες, αλλά και για τον Σύλλογο των Καρδιναλίων (Conclavium). Ο Παύλος Γ΄ αφιέρωσε το παρεκκλήσιο στην Μεταστροφή του Σαούλ και έδειχνε ιδιαίτερη αφοσίωση στον εορτασμό της.

Δεδομένης της τελετουργικής και προσωπικής σημασίας του παρεκκλησίου, αναμενόταν ότι ο πάπας θα ζητούσε τις υπηρεσίες ενός μεγάλου καλλιτέχνη για τη διακόσμησή του και κατά τη γνώμη αυτού και των άλλων ανθρώπων, δεν υπήρχε μεγαλύτερος από τον Μιχαήλ-Άγγελο.

Ακόμη και πριν την αποκάλυψη της Τελευταίας Κρίσης, ο Παύλος Γ΄ είχε ήδη αποφασίσει ότι ο Μιχαήλ-Άγγελος -ο οποίος ήθελε απεγνωσμένα να εκπληρώσει το συμβόλαιό του με τους ντελλα Ρόβερε για τον τάφο του πάπα Ιουλίου Β΄,- έπρεπε να ζωγραφίσει τις νωπογραφίες στην Καπέλα Παολίνα. Αυτό δείχνει μία επιστολή της 12ης Οκτωβρίου 1541 από τον ανιψιό του πάπα, καρδινάλιο Αλεσσάντρο προς τον επίσκοπο Μάρκο Βιγκέριο, που συζητά για την εκτέλεση των τοιχογραφιών στο "νέο παρεκκλήσιο".

Ο ιστορικός τέχνης Σ.Τζ. Φρήντμπεργκ σημειώνει ότι τα δύο έργα της Καπέλα Παολίνα, τα τελευταία του Μιχαήλ-Αγγέλου, ξεκίνησαν τον Νοέμβριο του 1542, σχεδόν αμέσως έπειτα από την Τελευταία Κρίση. Δείχνουν από την αρχή μία μεγάλη αλλαγή στην τεχνοτροπία: είναι μακριά από τη χάρη και το αισθητικό αποτέλεσμα, καθώς δίνεται έμφαση αποκλειστικά στην απεικόνιση της διήγησης και όχι στην καλαισθησία.

Άλλες τοιχογραφίες στο παρεκκλήσιο είναι του Λορέντσο Σαμπατίνι και του Φεντερίκο Zουκάρι. Τα αγάλματα στο βάθος είναι του Π. Μπρεσκιάνο.

Η Μεταστροφή του Σαούλ.

Χρήση από τον Σύλλογο των Καρδιναλίων

Πριν το ξεκίνημα των συνεδριάσεών του για την εκλογή πάπα, ο Σύλλογος των Καρδιναλίων (Conclavium) συγκεντρώνεται στο παρεκκλήσιο αυτό για να παρακολουθήσει μία λειτουργία, στην οποία τα μέλη θυμούνται την υποχρέωσή τους να δώσουν γρήγορα στην Εκκλησία έναν άξιο ηγέτη και οδηγό. Οι καρδινάλιοι έπειτα αποσύρονται στην Καπέλα Σιστίνα. Στην Καπέλα Παολίνα τραγουδιέται καθημερινά η ιεροπρεπής λειτουργία του Συλλόγου "De Spiritu Sancto", στην οποία όλα τα μέλη πρέπει να είναι παρόντα.

Το 1549 και το 1550 ο Σύλλογος των Καρδιναλίων χρησιμοποίησε μόνο την Καπέλα Παολίνα, καθώς η Καπέλα Σιστίνα τέθηκε στην άκρη και διαιρέθηκε σε 19 κελιά για ανήμπορους καρδινάλιους. Ο σύλλογος εξέλεξε τον Ιούλιο Β΄ ντελλα Ρόβερε.

Το 1995, το έγγραφο Universi Dominici gregis (Όλα τα πρόβατα του Κυρίου) όρισε το παρεκκλήσιο του Παύλου να είναι ο χώρος όπου θα συγκεντρώνονται οι καρδινάλιοι, πριν πάνε με πομπή για να συνεδριάσουν στην Καπέλα Σιστίνα. Πάντως, λόγω των εργασιών αποκατάστασης που ξεκίνησαν το 2002, το παρεκκλήσιο δεν ήταν διαθέσιμο για τη συνεδρίαση του 2005, έτσι χρησιμοποιήθηκε η αίθουσα των Ευλογιών για τον σκοπό αυτό. Η αποκατάσταση ολοκληρώθηκε το 2009 και κατά τη συνεδρίαση του 2013 οι καρδινάλιοι συγκεντρώθηκαν εδώ για να ξεκινήσουν την πομπή προς την Καπέλα Σιστίνα. Επίσης έγινε ο τόπος συνάντησης για (μη καρδινάλιους) αξιωματούχους, υποστηρικτικό προσωπικό και άλλους υπαλλήλους, που έπρεπε το 2013 να πάρουν όρκο μυστικότητας, μία ημέρα πριν τη συνεδρίαση του Συλλόγου.

Το μαρτύριο του Αγ. Ανδρέα.

Αποκατάσταση

Το 2004 το Βατικανό ανακοίνωσε σχέδια αποκατάστασης των νωπογραφιών του παρεκκλησίου του Παύλου. Η εργασίες ολοκληρώθηκαν το 2009, αποκαλύπτοντας λαμπρά χρώματα και αποχρώσεις που είχαν ξεθωριάσει από τη σκόνη και τους ρύπους αιώνων.

Παρουσίαση με εικονική Πραγματικότητα

Το 2010 ο ιστότοπος του Βατικανού δημοσίευσε μία έκδοση της Καπέλα Παολίνα σε εικονική πραγματικότητα. Παρουσιάζει το παρεκκλήσιο σε 3-Διάστατη απόδοση με υψηλής ανάλυσης φωτογράφιση, που έγινε αναμφίβολα μετά την αποκατάσταση του 2009. Αυτή υπάρχει στο https://www.vatican.va/various/cappelle/paolina_vr/

Άλλα ομώνυμα παρεκκλήσια

Υπάρχουν άλλες δύο Καπέλες Παολίνες, μία στη Σάντα Μαρία Ματζόρε και μία στο Παλάτσο ντελ Κουιρινάλε, και τα δύο στη Ρώμη.

Πηγές

• Leo Steinberg, Michelangelo’s Last Paintings: The Conversion of St. Paul and the Crucifixion of St. Peter in the Cappella Paolina, Vatican Palace (New York: Oxford University Press, 1975), 15-16.
• D. Redig de Campos, Michelangelo: The Frescoes of the Pauline Chapel in the Vatican (Milan: Art Editions Amilcare Pizzi, 1951), 6.