Καμικάζε

Καμικάζε (Ιαπωνικά: 神風) ή εσφαλμένα Καμικάζι (Αγγλικά: kamikaze) είναι ιαπωνική σύνθετη λέξη με δύο ιδεογράμματα, με κυριολεκτική σημασία Θείος Άνεμος.

"Καμι-κάζε" σε κάθετη γραφή

Θείος Άνεμος

Ο Θείος Άνεμος διαλύει τον μογγολικό στόλο, σε σχέδιο του 1847

Ο προσδιοριστικός αυτός όρος χρησιμοποιήθηκε τον Αύγουστο του 1281 για να περιγράψει ένα ιστορικό γεγονός που συνέβη το 1274 όταν ο κινεζο-μογγολικός στόλος του Κουμπλάι Χαν επιχειρούσε εισβολή στην Ιαπωνία με 100.000 πολεμιστές επιβαίνοντας σε 3.500 ελαφρά σκάφη. Στην απελπιστική εκείνη κατάσταση για τους Ιάπωνες, μια τρομακτική θύελλα σε μορφή τυφώνα κυριολεκτικά διέλυσε τους επίδοξους εισβολείς προκαλώντας τους τεράστιες απώλειες και διασώζοντας την Ιαπωνία. Την τρομερή εκείνη θύελλα οι Ιάπωνες ονόμασαν "Θείο Άνεμο" και την απέδωσαν στον θεό των ανέμων Ίσε, η λατρεία του οποίου έκτοτε έλαβε ξεχωριστή σημασία στον κόσμο του Σιντοϊσμού, τη βασική θρησκεία των Ιαπώνων. (Δείτε σχετικά Καμικάζε (τυφώνας)),

Νεότερη ιστορία

Ομάδα πιλότων Καμικάζε

Στην νεότερη ιστορία της Ιαπωνίας, ο όρος καμικάζε επαναχρησιμοποιήθηκε κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Τότε οι ιαπωνικές ένοπλες δυνάμεις, έχοντας φθάσει το 1944 σε απελπιστική πλέον κατάσταση άνισου αγώνα στον πόλεμο του Ειρηνικού, αποφάσισαν νέα ναυτική και αεροπορική τακτική η οποία χαρακτηρίστηκε τερατώδης. Επρόκειτο για τη συγκρότηση ειδικών δυνάμεων αυτοκτονίας, δηλαδή μονάδων οι επιθέσεις των οποίων κατέληγαν σε ολοκαύτωμα, πέφτοντας επί των στόχων τους. Έτσι το όνομα "καμικάζε" έλαβαν τόσο οι αποστολές όσο και οι χειριστές πιλότοι αεροσκαφών, κατευθυνόμενων βομβών, σκαφών, κ.λπ. γράφοντας μια εκπληκτική εποποιία θάρρους, ηρωισμού, υπερηφάνειας, φιλοπατρίας και καθήκοντος προκαλώντας ταυτόχρονα παγκόσμιο δέος αλλά και θαυμασμό

Σημειώνεται ότι την εποχή εκείνη η πολεμική αεροπορία της Ιαπωνίας δεν αποτελούσε ενιαίο όπλο, αλλά επιμέρους υπηρεσιακούς κλάδους τόσο του αυτοκρατορικού ναυτικού, όσο και του αυτοκρατορικού στρατού. Η σύσταση δυνάμεων καμικάζε αφορούσε μόνο εκείνες του αυτοκρατορικού ναυτικού και της αεροπορίας του σε αντιδιαστολή των αντίστοιχων δυνάμεων που συγκροτήθηκαν στον αυτοκρατορικό στρατό και την αεροπορία του που έφεραν την ονομασία τοκουμπέτσου. Ο δε όρος τοκουμπέτσου κοουγκέκι τάι (Ιαπ: 特別攻撃隊), μεταφραζόμενος στα ελληνικά, σημαίνει «ειδική επιθετική δύναμη».

Η απόφαση δημιουργίας των ειδικών αυτών δυνάμεων αυτοκτονίας λήφθηκε στις 19 Οκτωβρίου του 1944 (ή του έτους 2.604, κατά το παραδοσιακό ιαπωνικό ημερολόγιο), στην αεροπορική βάση Μαμπαλακάτ, 110 χιλιόμετρα βόρεια της Μανίλα, σε συμβούλιο που συγκλήθηκε υπό τον υποναύαρχο Τακιτζίρο Ονίσι. Ανάδοχος του ονόματος αυτών "Θείος Άνεμος" ήταν ο υπαρχηγός του 1ου αεροπορικού στόλου Ρικιχέι Ινογκούκι. Παρά ταύτα πνευματικός πατέρας της δημιουργίας τους φέρεται ο Ειικίρο Τζιό, κυβερνήτης του υδροπλανοφόρου Κιγιόντα, που πρώτος πρότεινε επίσημα με αναφορά του, τον Ιούνιο του 1944, τη συγκρότηση τέτοιου ειδικού σώματος, προσφερόμενος μάλιστα ο ίδιος να αναλάβη τη διοίκησή του.

Αργότερα ο όρος καμικάζι απόκτησε μια πιο διευρυμένη έννοια και χρησιμοποιείται πλέον για να περιγράψει τους τρομοκράτες που εκτελούν επιθέσεις αυτοκτονίας, όπως και πιλότους της ναζιστικής Γερμανίας, ονομαζόμενη και Ζέλμπσστόπφερ (Selbsstopfer), που είχαν διαταγές να καταστρέψουν τον στόχο τους με την ρίψη του αεροπλάνου τους πάνω σε αυτόν.

Στη νεότερη ελληνική γλώσσα και κυρίως στη δεκαετία του 1980, η λέξη "καμικάζι" χρησιμοποιόταν στην καθημερινή αργκό για να περιγράψει μοτοσυκλετιστές οι οποίοι προέβαιναν σε επικίνδυνους και επιθετικούς ελιγμούς με μοτοσυκλέτες υψηλών επιδόσεων, καθώς και συμμετοχή σε αυτοσχέδιους αγώνες. Χαρακτηριστική η ελληνική ταινία Καμικάζι αγάπη μου του 1983 σε σενάριο και σκηνοθεσία Γιάννη Δαλιανίδη.

Δρομολόγηση σύστασης δυνάμεων Καμικάζε

Το 1944 στον μαινόμενο πόλεμο του Ειρηνικού η εποχή των μεγάλων ιαπωνικών επιτυχιών που σημειώθηκαν μετά το Περλ Χάρμπορ και την εισβολή στις Φιλιππίνες του 1941, όπου ανάγκασαν ακόμα και τον Αμερικανό διοικητή του νοτίου Ειρηνικού, Ντάγκλας Μακ-Άρθουρ να καταφύγει στην Αυστραλία έχει περάσει ανεπιστρεπτί. Ειδικότερα μετά την ανακατάληψη του Γκουανταλκανάλ από τους Αμερικανούς, (Φεβρουάριος 1943), όπου οι ιαπωνικές δυνάμεις πέρασαν στην άμυνα, μήνα με τον μήνα οι Ιάπωνες στρατοκράτες άρχισαν να συνειδητοποιούν και να παραδέχονται την αμερικανική υπεροχή, αριθμητική και κυρίως ποιοτική, αλλά και την ναυτική τακτική τους, με ότι αυτό μπορούσε να σημαίνει για το ηθικό τους.
Στην κατάσταση εκείνη (του 1943) ήλθε να προστεθεί και η δυσαρέσκεια του "επίγειου θεού του ιαπωνικού έθνους", του Αυτοκράτορα Χιροχίτο με ιδιαίτερη μομφή προς τον αρχηγό του ναυτικού επιτελείου ναύαρχο Ναγκάνο λέγοντάς του «όπως φαίνεται οι Αμερικανοί κατέλαβαν την κτήση του ουρανού» υπονοώντας την υπεροχή της αμερικανικής αεροπορίας. Τον Ιούνιο του 1944 όταν πλέον οι Αμερικανοί πολιορκούσαν τα νησιά του Σολομώντος ο Χιροχίτο, υποδεχόμενος σε ακρόαση τον πρωθυπουργό Χιντέκι Τότζο, ή Χιντόκι Τόζο που από τον Φεβρουάριο ήταν επικεφαλής του αυτοκρατορικού Γενικού Επιτελείου Στρατού, ξεσπάθωσε: «Κύριε Πρωθυπουργέ, εξακολουθείτε ακόμα να επαναλαμβάνετε ότι ο αυτοκρατορικός στρατός είναι άτρωτος, ενώ σε κάθε εχθρική απόβαση χάνετε τη μάχη. Επιτέλους που θα καταλήξει αυτός ο πόλεμος:» Η αυτοκρατορική αυτή δυσαρέσκεια γρήγορα διέρρευσε σχεδόν σε όλα τα επιτελεία ενώ άρχισαν οι τριγμοί στην ίδια την κυβέρνηση. Η αυτοκρατορία στα πρόθυρα της κατάρρευσης. Βέβαια οι ιαπωνικές πόλεις δεν είχαν αρχίσει να δέχονται αεροπορικούς βομβαρδισμούς, πλην όμως όλες οι βιομηχανίες υπολειτουργούσαν. Οι μεγάλες προσδοκίες ανάκτησης πρώτων υλών απ΄ όλα τα εδάφη του τόξου που είχαν επεκταθεί οι ιαπωνικές δυνάμεις δεν είχαν ευοδωθεί. Υπό αυτές τις δραματικές συνθήκες οι κάποιες εισηγήσεις και προσπάθειες για έναρξη ειρηνευτικών συνομιλιών που φέρονται να ξεκίνησαν από το προηγούμενο έτος κρίθηκαν από τους στρατοκράτες ισοδύναμες με ατιμία.

Σημειώνεται ότι το 1940 η Ιαπωνία γιόρτασε με κάθε επισημότητα τα 2.600 χρόνια ζωής της. κατά τα οποία καλλιεργήθηκε μια απέραντη ανακτο-σιντοϊστική πίστη υψηλών υπερβατικών αρχών και ιδεών. Άραγε πόσο εύκολο θα μπορούσε να ήταν τώρα μια αμφισβήτηση ενός τόσο βαρύ φορτίου πολιτισμικής παράδοσης, έστω και κατ' ελάχιστο; Μονόδρομος πλέον για τους "πιστούς" ο "ένδοξος θάνατος", το πέρασμα στην αιωνιότητα.

Τον Ιούνιο του 1944 το αυτοκρατορικό ναυτικό δέχεται μία ακόμη καταστροφική ήττα, στην αεροναυμαχία των Μαριάννων, Τότε ο κυβερνήτης του αεροπλανοφόρου Κιγιόντα, πλοίαρχος Εϊικίρο Τζιό υποβάλλει την ακόλουθη έκκληση - πρόταση στην Ανώτατη Διοίκηση, που είχε εντυπωσιακή απήχηση:

«Δεν είναι πλέον καιρός να ελπίζουμε ότι θα μπορέσουμε να καταστρέψουμε με τα συνήθη μέσα τα αριθμητικώς κατά πολύ υπέρτερα εχθρικά αεροπλανοφόρα.
Παρακαλώ, όπως συγκροτηθεί το ταχύτερο, ειδικό αεροπορικό σώμα του οποίου οι πιλότοι θα ρίπτονται επί των εχθρικών πλοίων.
Του σώματος αυτού επιθυμώ ν΄ αναλάβω τη διοίκηση».

Και ενώ οι ήττες του ναυτικού συνεχίζονται παρασύροντας και την κυβέρνηση του Τότζο που αντικαταστάθηκε από την κυβέρνηση του Κόισο Κουνιόκι οι ανακοινώσεις προς το λαό συνέχιζαν να μεγαλοποιούν κάποιες επιτυχίες αποκρύπτοντας τις τεράστιες απώλειες. Η δε Ανωτάτη Αυτοκρατορική Διοίκηση θεωρώντας τις Φιλιππίνες ιδιαίτερα ζωτικές για την οικονομία της χώρας, μετά μάλιστα την αποκάλυψη του υπουργού εξωτερικών της Σοβιετικής Ένωσης, Βιατσεσλάβ Μολότοφ στον Ιάπωνα πρέσβη στη Μόσχα στις 6 Οκτωβρίου (1944) για επικείμενη αμερικανική απόβαση στις Φιλιππίνες στις 20 Σεπτεμβρίου, κάλεσε όλες τις δυνάμεις να κρατήσουν με κάθε θυσία μέχρι και του τελευταίου την άμυνά τους, εκπονώντας παράλληλα το περίφημο "Σχέδιο Νίκη" (Σο-Γκο). Τότε στις ψυχές των μαχητών άναψε η σπίθα μιας παραληρηματικής έξαψης, πρωτόγνωρης και για την ιαπωνική νοοτροπία. που θα αποδειχθεί ανίκανη πλέον να ανακόψει τη συνεχώς ογκούμενη πλημμυρίδα των συμμαχικών αποβατικών δυνάμεων.

Αυτοθυσία υποναυάρχου

Ο Μαζαφούμι Αρίμα

Στις 15 Οκτωβρίου (1944), μετά τον εντοπισμό αμερικανικής ναυτικής μοίρας ανοικτά της νήσου Λουσόν (της μεγαλύτερης του αρχιπελάγους των Φιλιπίννων), από ιαπωνικά αναγνωριστικά, η αεροπορική βάση του Αερολιμένα Κλαρκ τέθηκε σε συναγερμό. Ο υποναύαρχος Μαζαφούμι Αρίμα, διοικητής του 26ου Κόκου-Σεντάι (= αεροπορικού στολίσκου), του 1ου Κόκου-Καντάι (= αεροπορικού στόλου) του Αυτοκρατορικού Ναυτικού, συγκάλεσε έκτακτο συμβούλιο ζητώντας επίσημα από τη διοίκηση του Αυτοκρατορικού Στρατού να του παραχωρηθούν όλα τα αεροσκάφη που βρίσκονται στη περιοχή σε κατάσταση ετοιμότητας. Το αίτημα αν και πρωτόγνωρο για κοινή συνεργασία εγκρίθηκε με εκτέλεση σε δύο κύματα, περιλαμβάνοντας έκαστο 100 αεροσκάφη διαφόρων τύπων. Κατά το χρόνο που το πρώτο κύμα βρισκόταν σε πτήση και το δεύτερο στοιχιζόταν στο διάδρομο απογείωσης ο Αρίμα φορώντας κοινή φόρμα κατέβηκε στη πίστα και δηλώνοντας «θα διοικήσω εγώ το δεύτερο κύμα» ανήλθε σε ένα βομβαρδιστικό ζητώντας από τον υπαξιωματικό που συνήθως τον συνόδευε να κατέβει.
Το δεύτερο κύμα έχοντας απογειωθεί το μεσημέρι έφθασε στο πεδίο της κόλασης νωρίς το απόγευμα. Βλέποντας ο Αρίμα την αδυναμία της προσβολής από το τεράστιο φράγμα πυρός των αντιαεροπορικών των αμερικανικών πλοίων και τη σαφή υπεροχή των αεροσκαφών του εχθρού, παίρνοντας ύψος συνεχίζει την πορεία του μέσα στα σύννεφα. Κάνοντας ελιγμούς και διαπιστώνοντας ότι βρίσκεται ακριβώς πάνω από τον μεγάλο στόχο που είχε προηγουμένως επιλέξει επιχειρεί κάθετη εφόρμηση. Μια τεράστια κοκκινο-πορτοκαλί λάμψη και ένα πυκνό σύννεφο καπνού υψώθηκε πάνω από τη γέφυρα του νεότευκτου αεροπλανοφόρου "Φραγκλίν". Έκπληκτοι οι Ιάπωνες πιλότοι που είχαν ξεφύγει την καταδίωξη των Αμερικανών παρακολουθούν την "υπέρτατη θυσία" του διοικητή τους αλλά και τις εκρήξεις που ακολουθούν στο αεροπλανοφόρο από τη φωτιά και τις βόμβες που μετέφερε το βομβαρδιστικό και που έπληξαν κάποια μικρή αποθήκη πυρομαχικών. Αν και οι ομάδες πυρόσβεσης κατάφεραν τελικά να σώσουν το πλοίο τούτο είχε υποστεί μεγάλη ζημιά παίρνοντας κλίση η αποκατάσταση της οποίας το κράτησε για κάποιο διάστημα εκτός επιχειρήσεων.
Το γεγονός μεταφερόμενο από στόμα σε στόμα έγινε γνωστό το ίδιο βράδυ στο Τόκιο, όπου και έπαιξε σημαντικό ρόλο στις αποφάσεις των αμέσως επόμενων ημερών.

Σύσταση δυνάμεων Καμικάζε

Ο Τακιτζίρο Ονίσι

Στις 17 Οκτωβρίου έχοντας επισημανθεί αμερικανικές αποβατικές δυνάμεις παρά τη νήσο Σουλουάν καθώς ιαπωνικές ναυτικές μοίρες πλησιάζουν στο αρχιπέλαγος Φιλιππίνων, σε εκτέλεση "σχεδίου Σο", φθάνει στη Μανίλα ο αντιναύαρχος Τακιτζίρο Ονίσι όπου την επομένη αναλαμβάνει τη διοίκηση του 1ου Κόκου Καντάι (= αεροπ. στόλου) του αυτοκρατορικού ναυτικού. Την αμέσως επομένη, μη χάνοντας χρόνο, μεταβαίνει στη στρατιωτική βάση Μαμπαλακάτ, έδρα της 201ης Κουκουτάι (= Σμηναρχία). όπου και συγκαλεί σύσκεψη όλων των διοικητών. Στη σύσκεψη που ξεκίνησε το απόγευμα (19 Οκτωβρίου) συμμετείχαν ο πλοίαρχος Ασαΐκι Ταμάι, υποδιοικητής της 201ης Κ., ο υπαρχηγός του 1ου Κόκου Κ. Ρικιχέι Ινογκούκι και οι επιτελείς - διοικητές Γιοσιόκα, Γιοκογιάμα και Ιμπουσούκι. Ο Αντιναύαρχος Ονίσι, χωρίς περιστροφές ξεκινάει το λόγο του:

«Κύριοι, δεν υπάρχει ανάγκη να σας τονίσω πως, αν για κακή τύχη, το "Σχέδιο Σο" αποτύχει, θα ακολουθήσει αμέσως στρατιωτική κατάρρευση. Συνεπώς είναι απαραίτητο όλες οι δυνάμεις του 1ου αεροπορικού στόλου να εξασφαλίσουν την επιτυχία της αποστολής του ναυάρχου Κουρίτα που φέρει το κύριο βάρος του Σχεδίου. Έτσι ο 1ος Αεροπορικός στόλος θα καλύψει από κοντά τα πλοία του Κουρίτα.». Ακολουθεί μια μικρή παύση και συνεχίζει:

«Το κακό είναι ότι δεν είμαστε πλέον τόσο ισχυροί σε αναμέτρηση με τον εχθρό σε αερομαχίες. Ωστόσο μας απομένει μόνο μία λύση, να εμποδίσουμε τα εχθρικά αεροσκάφη ν΄ απονηώνονται από τα αεροπλανοφόρα τους, τουλάχιστον για την επόμενη εβδομάδα.» Ακολουθεί δεύτερη παύση και καταλήγει:

«Είμαι πεπεισμένος ότι μοναδικός τρόπος επίτευξης του σκοπού αυτού είναι να φορτώσουμε τα καταδιωκτικά αεροσκάφη μας με βόμβες των 250 κιλών και να τα στείλουμε να συντριβούν πάνω στους στόχους. Επ΄ αυτού τι γνώμη έχετε κύριοι;»

Είναι προφανές εκ του παραπάνω λόγου ότι η πρόταση για οργάνωση "υπέρτατης θυσίας" δεν προβλεπόταν ούτε από κάποια διαταγή, ούτε ακόμα και από το "Σχέδιο Σο" που σαφέστατα υπογράμμιζε συνέχιση του παραδοσιακού τρόπου, που ίσως και αυτός να ήταν ο λόγος της αυτοθυσίας του Αρίμα που αν και δεν κάλεσε κανέναν των υφισταμένων του να τον ακολουθήσει ήταν πεπεισμένος ότι θα ακολουθούσαν πολλοί μιμητές.

Την έκπληξη, αμηχανία και την παγερή σιωπή που ακολούθησε έσπασε ο Ασαΐκι Ταμάι ρωτώντας τον Γιοσιόκα:

- "Ποια πρακτικά αποτελέσματα μπορεί να επιφέρει σ΄ ένα αεροπλανοφόρο των 20 ή 30.000 τόνων, η πρόσκρουση ενός μικρού καταδιωκτικού με μια βόμβα των 250 κιλών;"

- "Το αεροπλανοφόρο δεν θα βυθιστεί, αυτό να θεωρείται βέβαιο, όπως βέβαιο θα πρέπει να θεωρείται πως αν πληγεί θα τεθεί εκτός μάχης για κάποιο χρονικό διάστημα. Οπωσδήποτε όμως, αν πληγεί πριν τα αεροσκάφη του απονηωθούν, αυτά δεν θα μπορέσουν ποτέ πια να απονηωθούν. Αν πάλι πληγεί μετά την απονήωσή τους, η απονήωσή τους αυτή θα είναι ίσως η τελευταία αφού δεν θα βρουν διάδρομο προσνήωσης να τα υποδεχθεί με συνέπεια να καταλήξουν στη θάλασσα".

Μετά από αυτή την άμεση απάντηση του Γιοσιόκα, ο Ταμάι ζήτησε την άδεια από τον Ονίσι προκειμένου να αποσυρθεί σε κατ΄ ιδία συνεννόηση με τον Ιμπουσούκι. Σε λίγο εμφανίζονται και οι δύο όπου ο Ταμάι με έκδηλη συγκίνηση αναφέρει:

"Παρότι τυγχάνω υποδιοικητής της 201ης Σμηναρχίας πιστεύω πως μπορώ να μιλήσω εξ ονόματος του πλοιάρχου Σακαέ Γιαμαμότο που απουσιάζει. Αναλαμβάνω ακέραιη την ευθύνη για τις πράξεις μου. Εγώ και ο Ιμποσούκι πιστεύουμε πως ο αντιναύαρχος Ονίσι έχει δίκιο και τον παρακαλούμε να αναθέσει στην 201η Σμηναρχία την τιμή να οργανώσει την πρώτη μονάδα των ειδικών αυτών επιθέσεων".

Ο αντιναύαρχος συγκινημένος αποδέχεται το αίτημα δίνοντας συμπληρωματικές οδηγίες. Εκείνο το απόγευμα μια σπουδαία και βαρυσήμαντη απόφαση είχε πλέον ληφθεί.

Πηγές

• Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Larousse Britannica τ.28ος σελ.398-399
• Paltrinieri Marisa, Gianni Rizzoni, Emilio Barbaglia, Maristella Bodino "Χιροχίτο" Φυτράκης Αθήναι, 1973 (Τα Υπέρ και τα κατά - Φάκελοι Mondadori ; τ.14ος)
• Di Pietro Luciano "Οι καμικάζε" Εκδ. Φυτράκης- Mondadori Αθήναι, 1971 (Τα Φοβερά Ντοκουμέντα)

Βιβλιογραφία

Αγγλική

• Axell, Albert; Hideaki, Kase (2002). Kamikaze: Japan's suicide gods. New York: Longman. ISBN 0-582-77232-X.
• Brown, David (1990). Fighting Elites: Kamikaze. New York: Gallery Books. ISBN 978-0-8317-2671-3.
• Brown, David (1990). Warship Losses of World War Two. London: Arms and Armour. ISBN 0-85368-802-8.
• Hobbes, Nicholas (2003). Essential militaria. London: Atlantic Books. ISBN 978-1-84354-229-2.
• KING, Dan (2012). The Last Zero Fighter Firsthand Accounts from WWII Japanese Naval Pilots. California: Pacific Press. ISBN 978-1-468178807.
• Hoyt, Edwin P. (1993). The Last Kamikaze. Praeger. ISBN 0-275-94067-5.
• Inoguchi, Rikihei; Nakajima, Tadashi; Pineau, Roger (1959). The Divine Wind. London: Hutchinson & Co. (Publishers) Ltd.
• Mahon, John K. (May 1959). The Pacific Historical Review. Vol. 28, No. 2.
• Millot, Bernard (1971). Divine Thunder: The life and death of the Kamikazes. Macdonald. ISBN 0-356-03856-4. OCLC 8142990.
• Ohnuki-Tierney, Emiko. (2006). Kamikaze Diaries: Reflections of Japanese Student Soldiers. Chicago and London: The University of Chicago Press. ISBN 978-0-226-61950-7
• Sheftall, Mordecai G. (2005). Blossoms in the Wind: Human Legacies of the Kamikaze. NAL Caliber. ISBN 0-451-21487-0.
• Toland, John (1970). The Rising Sun: The Decline and Fall of the Japanese Empire, 1936–1945. New York: Random House. OCLC 105915.
• Willmott, H. P.; Cross, Robin; Messenger, Charles (2004). World War II. London: Dorling Kindersley. ISBN 978-1-4053-0587-7.
• Zaloga, Steven (2011). Kamikaze: Japanese Special Attack Weapons 1944-45. Osprey. ISBN 1-84908-353-3.

Γαλλική

• Emiko Ohnuki-Tierney, Kamikaze Diaries: Reflections of Japanese student soldiers, University of Chicago Press, 2006.
• Jean-Jacques Antier, L'Aventure Kamikaze 1944-1945, Presses de la Cité, 2005, 265 pages, (ISBN 978-2-258-06764-6).
• Christian Kessler, « Kamikazés : pour l’empereur, contre l’Amérique ! », L’Histoire, no 299, juin 2005, p. 74 à 80, (ISSN 0182-2411)
• J'étais un kamikazé de Ryuji Nagatsuka
• Bernard Millot, L'épopée kamikazé Editions J'ai lu Leur aventure N°A270
• Nicole Roland, "Kosaburo, 1945", Actes Sud, 2011, 148 pages.
• Pierre-François Souyri, Constance Sereni, Kamikazes, Flammarion, 2015

Γερμανική

• Rikihei Inoguchi, Tadashi Nakajima: Der Tod fliegt mit uns : Japans Kamikaze- Piloten berichten. Edition Sven Bergh 1982, ISBN 3-430-14955-X.
• Bernard Millot: Kamikaze. Geist, Organisation und Einsatz der japanischen Todespiloten. Neff 1982, ISBN 3-7014-0042-3.
• Bohdan Arct: Kamikaze. WeymannBauerverlag 1998, ISBN 3-929395-38-X.
• Klaus Scherer: Kamikaze. Iudicium 2001, ISBN 3-89129-728-9.
• Wilfried Eck: Eine Frage der Ehre, Kamikaze. Jet&Prop 3/2006