Ιπποδάμεια Αγορά

Κατά την αρχαιότητα η κεντρική αγορά της εσωτερικής πόλης του Πειραιά ονομαζόταν Ιπποδάμειος Αγορά ή Αγορά των Δημοτών (Ελευθέρων), προς τιμή του μεγάλου αρχιτέκτονα και πολεοδόμου του Ιπποδάμου του Μιλήσιου, ο οποίος την σχεδιάσε.

Η Ιπποδάμεια Αγορά έγινε περισσότερο γνωστή στην Ιστορία από τη συγκέντρωση σ΄ αυτή των κατερχόμενων από την Αθήνα στον Πειραιά "Τριάκοντα τυράννων" που με τους στρατιώτες του κατακτητή (Σπάρτης) υπό τον Κριτία επεχείρησαν επίθεση κατά του λόφου της Μουνιχίας (σημερινής Καστέλλας) όπου εκεί είχε αποσυρθεί αμυνόμενος ο Θρασύβουλος με τους οπαδούς του, διευθύνοντας τον αγώνα αντίστασης κατά των εισβολέων.

Η αγορά αυτή ανεγέρθηκε τον 5ο αιώνα π.Χ. στο Κέντρο της εσωτερικής πόλης, παρόλο που υπήρχε άλλη κοντά στον Κεντρικό λιμένα, αφού το εσωτερικό μέρος του Πειραιά αποτελούσε ξεχωριστό τμήμα. Η Ιπποδάμεια Αγορά προοριζόταν μόνο για τους κατοίκους πέριξ του λιμένα Ζέας και της Μουνιχίας και είχε οικογενειακό χαρακτήρα, αστικής φύσεως. Η πολιτική εκείνη της διοικητικής αποκέντρωσης και διαχωρισμού κοινοχρήστων χώρων υπήρξε ασφαλώς αποτέλεσμα ευρύτερης αντίληψης σχετικά με τη ρύθμιση και πρόβλεψη τυχόν προβλημάτων που θα δημιουργούνταν μεταξύ των μονίμων κατοίκων και των διερχομένων ναυτικών και εμπόρων. Έτσι ο χώρος της "αστικής περιοχής" του Πειραιά διακρίνονταν με «όρια» από τον χώρο του Κεντρικού λιμένα και της εξ αυτού λιμενικής ζώνης.

Με το διαχωρισμό αυτό των αγορών επιτυγχάνονταν η απόλυτη ελευθερία κινήσεων αφενός μεν των ξένων στην καθαρά λιμενική περιοχή, όπου συγκεντρώνονταν κόσμος υπόπτων ξένων και ελεύθερων γυναικών, αφετέρου δε, στο άλλο μέρος της πόλης, το καθαρό αστικό, ομοίως να διατηρούνται τα έθιμα και οι ελευθερίες των κατοίκων, χωρίς τον κίνδυνο της διαφθοράς των νέων από την επαφή με τυχοδιωκτικά στοιχεία της λιμενικής πόλης. Παράλληλα βεβαίως με τον διαχωρισμό αυτό γινόταν και πληρέστερος έλεγχος του εξωτερικού και του εσωτερικού εμπορίου. Για τα εισαγόμενα προϊόντα καταβάλλονταν τελωνειακός φόρος ίσο με το 1/50 της αξίας τους.

Η Ιπποδάμεια αγορά χρησιμοποιούνταν επίσης για την συγκέντρωση των κατοίκων σε περίπτωση εξωτερικού κινδύνου(¹). Αποτελούσε δε και τόπο συγκέντρωσης για την γνωστοποίηση δημοτικών αποφάσεων, καθώς και για την αντιμετώπιση ασθενειών και άλλων κινδύνων.

Η Αγορά αυτή περιβαλλόταν από ιδιωτικές οικίες, δημόσια οικοδομήματα, ιερά και βωμοί, μεταξύ των οποίων το ιερό της Εστίας. Σ΄ αυτόν το χώρο ήταν επίσης και οι Αγορανόμοι που έλεγχαν τη ζύγιση των τροφίμων, τις τιμές, καθώς και τις νοθεύσεις ή αποκρύψεις προϊόντων.

Θέση της Ιπποδάμειας Αγοράς

Από τους αρχαίους συγγραφείς ο Παυσανίας προσδιορίζει τη θέση της "πέραν του λιμένος", ο Ξενοφών στις πλαγιές της Μουνιχίας. Από τους σύγχρονους ο Hertzberg, ακολουθώντας τους Milchhöfer και Hirsehfeld, προσδιόριζε τη θέση της Αγοράς στην επίπεδη περιοχή μεταξύ Κεντρικού λιμένα και Ζέας (στη σημερινή περιοχή της Τερψιθέας) μέχρι των υψωμάτων της Ακτής. Ο Ηλ. Αγγελόπουλος την τοποθετεί στη δυτική πλαγιά του λόφου της Μουνιχίας σε ύψωμα ορατό από τη θάλασσα. Άλλοι θεωρούσαν ότι ήταν στην κεντρική είσοδο από την ύπαιθρο δηλαδή στο σημείο που ενώνονταν τα Μακρά Τείχη με τα Πειραϊκά Τείχη. Μετά όμως την εύρεση της πινακίδας της Σκευοθήκης του Φίλωνος η Ιπποδάμεια Αγορά τοποθετείται στους δυτικούς πρόποδες της Μουνιχίας, βόρεια του λιμένα Ζέας και κοντά στη Σκευοθήκη.

Από διάφορες επίσης περιγραφές του 3ου αιώνα π.Χ. η Ιπποδάμεια Αγορά διασταυρωνόταν με μία κεντρική οδό που έφθανε μέχρι το αρχαίο θέατρο του Πειραιά με κατεύθυνση από Μακρά Τείχη προς την Ακτή, και με μία άλλη ευρεία οδό, κάθετη της προηγουμένης, που λεγόταν «οδός των ιερών πομπών» που ξεκίναγε από τον μυχό του Κεντρικού λιμένα (περίπου από το σημερινό μέγαρο του Ν.Α.Τ.) πέρναγε από τον οίκο των Διονυσιαστών (όπου σήμερα το Δημοτικό Θέατρο Πειραιώς) και κατέληγε μέσω της Ιπποδάμειας Αγοράς στο Ιερό της Μουνιχίας Αρτέμιδος, επί του ομώνυμου λόφου. Είναι επίσης γνωστό ότι στο περιμετρικό τείχος του λιμένα Ζέας υπήρχε πύλη προς την Ιπποδάμεια Αγορά.