Θεοδικία

Ο όρος Θεοδικία είναι φιλοσοφικός και συγχρόνως θεολογικός όρος που χρησιμοποιήθηκε από τον Γερμανό φιλόσοφο Λάιμπνιτς για να προσδιορίσει τη φιλοσοφική-θεολογική συζήτηση περί του πώς συμβιβάζεται η ύπαρξη του κακού στο διηνεκές στον κόσμο με την πανσοφία, παναγαθότητα, παντοδυναμία και δικαιοσύνη του Θεού. Προσδιορίζοντας έτσι τον όρο Θεοδικία να σημαίνει δικαιοσύνη του Θεού.

Η θεοδικία στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία

Η φύση και η ουσία του κακού δεν απασχόλησαν πιο ειδικά τους προσωκρατικούς, αφού ασχολήθηκαν κυρίως με ζητήματα κοσμολογικά. Ο Πλάτωνας επικεντρώνεται στο θέμα των ηθικών πράξεων και του ηθικού κακού. Ο ίδιος υποστηρίζει στους διαλόγους του Πρωταγόρας και Μένωνας, πως κανείς δεν είναι με τη θέλησή του κακός. Μόνο η εσφαλμένη ‘’δόξα’’ περί του αγαθού οδηγεί στην τέλεση ηθικώς άστοχων ενεργειών.

Στον ‘’Σοφιστή’’ υπάρχουν δύο είδη κακίας είτε από άγνοια, είτε από ηθική νόσο της ψυχής. Η σωκρατική αντίληψη περί αγνοίας σταδιακά εγκαταλείπεται και η ευθύνη εντοπίζεται στα εμπόδια που γεννά η σχέση ψυχής και σώματος. Το σώμα δημιουργεί την κακία και ως εκ της ουσίας του είναι η πηγή του κακού, ενώ η ψυχή λόγω της θεϊκής καταγωγής της διαρκώς επιθυμεί το καλό. Η σωματικότητα του ανθρώπου αποδίδεται στη διαδικασία της πτώσεως των ψυχών και της σύνδεσής τους με τα σώματα σα σε φυλακή ή τάφο. Επομένως για τον Πλάτωνα δεν ευθύνεται ο Θεός, αφού ο Θεός είναι μόνον αίτιος του αγαθού. Άρα μόνο ο άνθρωπος είναι υπεύθυνος για τις επιλογές του. Στους Νόμους (904 c) του λέει πως ο Θεός, ‘’αφήκεν ταις βουλήσεσιν ημών τας αιτίας’’. Και στο ίδιο έργο επισημαίνει πως ο Θεός δεν είναι αίτιος του κακού (732 c-d). Kάτι που επαναλαμβάνει και στην Πόλιτεία (370 c). Το κακό αντιμετωπίζεται με τη θεϊκή βοήθεια: έχει προικίσει τον άνθρωπο με την ελευθερία της επιλογής και την ισχυρή βούληση. Αν ο υπέρτατος σκοπός είναι η ‘’ομοίωσις Θεώ’’, όπως διατυπώνεται στον Θεαίτητο (176 b-c), αυτή επιτυγχάνεται μέσω της φρόνησης και της ηθικής τελείωσης. Άρα αυτόν τον σκοπό εξυπηρετεί η αντιμετώπιση του κακού, που υπάρχει για να δημιουργεί την αγάπη προς το αγαθό. (Λύσις 216 c).

Για τους Στωϊκούς φιλοσόφους, και ιδιαίτερα για τον Πλούταρχο στο έργο του ‘’Περί στωικών εναντιωμάτων’’, τονίζεται πως ‘’τίποτα δεν είναι κακό εκτός από την ηθική αδυναμία’’. Κατά τους Στωικούς είναι προτιμότερο να είναι κακός και ακολούθως να έχει τη δυνατότητα να γίνει ενάρετος, παρά να μην έχει αυτή τη δυνατότητα. Ο Χρύσιππος διατύπωσε πως το κακό είναι το αποτέλεσμα της ανθρώπινης ηθικής αδυναμίας και χωρίς το κακό δεν θα υπήρχε το καλό. Όμως η θεωρία δεν ερμηνεύει το φυσικό κακό. Η θεϊκή παρέμβαση με τη μορφή της πρόνοιας εξαλείφει τις επιπτώσεις των φυσικών κακών.

Για τον Σενέκα, το κακό, οι διάφορες δυσκολίες με τις οποίες έρχεται αντιμέτωπος ο άνθρωπος, είναι δοκιμασίες της ηθικής αντοχής των ενάρετων ανθρώπων και έλεγχος της λειτουργικότητας των αντιστασιακών δυνάμεών του έναντι του κακού.

Στους νεότερους χρόνους, ο Λάιμπνιτς έγραψε στα γαλλικά σχετικό σύγγραμμα με τον τίτλο "Essais de theodicic sur la bonte de Dieu" χρησιμοποιώντας πρώτος τον όρο «Θεοδικία».

Δείτε επίσης

• Θεία Δίκη
• Νέμεσις
• Πρόβλημα του κακού

Πηγές

• Κωνσταντίνος Γ. Α. Νιάρχος, «Το πρόβλημα της θεοδικίας κατά την αρχαίαν ελληνικήν φιλοσοφίαν » , στο: Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος, ‘’Χριστόδουλος’’-Αφιερωματικός Τόμος, εκδ. Λυχνία, Αθήνα, 2010, σελ.871-890.