Η Προσκύνηση των Μάγων (Ντα Βίντσι)

Η Προσκύνηση των Μάγων (Ιταλικά: Adorazione dei Magi) είναι ένας ημιτελής πίνακας ζωγραφικής από τον Ιταλό καλλιτέχνη της Αναγέννησης Λεονάρντο ντα Βίντσι. Ο πίνακας φιλοτεχνήθηκε ανάμεσα στο 1481 και το 1482. Σήμερα βρίσκεται στη συλλογή της πινακοθήκης Ουφίτσι στη Φλωρεντία.

Η Προσκύνηση των Μάγων
Ονομασία	Η Προσκύνηση των Μάγων
Δημιουργός	Q762
Έτος δημιουργίας	1481–1482
Είδος	Λάδι σε ξύλο
Ύψος	246
Πλάτος	243
Πόλη	Φλωρεντία
Μουσείο	Ουφίτσι
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα

Ιστορικά στοιχεία

Το έργο φιλοτεχνήθηκε στην αρχή της καριέρας του μεγάλου καλλιτέχνη, όταν ακόμη τα έργα του δεν κοστολογούνταν πολύ ακριβά, καθώς δεν θεωρούνταν ακόμη ένας από τους «γίγαντες της τέχνης». Ήταν παραγγελία το 1481 των αυγουστιανών μοναχών του Σαν Ντονάτο α Σκοπέτο, σε χωριό κοντά στην Φλωρεντία. Οι όροι ης αμοιβής του ήταν περίεργοι καθώς οι μοναχοί του Σαν Νοτονάτο είχαν κληρονομήσει κάποιο οικόπεδο από ένα έμπορο που είχε βρεθεί σε δεινή οικονομική κατάσταση, και του οποίου η διαθήκη προέβλεπε ότιτο μοναστήρι θα έπαιρνε το οικόπεδο αν και εφόσον εξασφάλιζε προίκα για την κόρη του. Ο λεονάρντο θα έπαιρνε το ένα τρίτο του κτήματος αλλά αν τηρούσε τρεις προύποθέσεις: να ολοκληρώσει το έργο του σε εικοσιτέσερις μήνες, να προικίσει την κόρη του διαθέτη του κτήματος και να αγοράσει όλα τα υλικά με δικά του έξοδα. Μετά από δυο μήνες ο τρίτος όρος της συμφωνίας άλλαξε και οι μοναχοί του χορήγησαν τα υλικά. Δεν ολοκληρώθηκε ποτέ όμως το έργο, παρέμεινε, μετά την αναχώρηση του Λεονάρντο για το Μιλάνο, στο σπίτι του φίλου του Αμέριγκο Μπέντσι. Περνώντας διαδοχικά από τις συλλογές της οικογένειας των Μεδίκων, ο πίνακας του Λεονάρντο κατέληξε το 1670 στην Πινακοθήκη των Ουφίτσι όπου και υπάρχει μέχρι σήμερα. Οι λόγοι της μη ολοκλήρωσής του δεν είναι σαφείς: ίσως αποφάσισε να αφήσει την Φλωρεντία με σκοπό ή οι εργοδότες του δεν συμφωνούσαν με με τις μεθόδους και τις πρακτικές του ή να διαφώνησε ιδεολογικά με τους μοναχούς και ακόμα να εξοργίστηκε με τους όρους της μεταξύ τους συμφωνίας. Για τον Βαζάρι, ο Λεονάρντο σταμάτησε το έργο επειδή θεώρησε πως δεν μπορούσε να αποτυπώσει καλλιτεχνικά τις αισθητικές του συλλύψεις. Εξαιτίας της μη ολοκλήρωσης του πίνακα από τον Ντα Βίντσι, η παραγγελία δόθηκε στον Ντομένικο Γκιρλαντάιο, αν και στον βωμό τοποθετήθηκε τελικά ένα έργο του Φιλιππίνο Λίππι, το οποίο επίσης σήμερα βρίσκεται στο ίδιο μουσείο. Ο Λεονάρντο άφηνε συχνά έργα ανολοκλήρωτα, πράγμα που έβλαπτε την αξιοπιστία του σαν επαγγελματία στα πρώτα χρόνια της καριέρας του. Η τάση του αυτή επιδέχεται διάφορες ερμηνείες: κατά μια εκδοχή του αρκούσε να βλέπει στο μυαλό του ολοκληρωμένο το έργο και να περνά ανυπόμονα σε νέες προκλήσεις. Κατά μια άλλη ενδιαφερόταν περισσότερο για τη μηχανική, παρά για τη ζωγραφική η οποία ήταν το διαβατήριό του για τη συντεχνία των Φλωρεντινών ζωγράφων. Σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή, η έλλειψη προσοχής οφειλόταν σε ψυχολογικά αίτια.

Περιγραφή και τεχνοτροπία

Μελέτη του Ντα Βίντσι για την Προσκύνηση των Μάγων.

Σε πρώτο πλάνο, στο κέντρο η Παναγία με το Βρέφος περιτριγυρισμένη από ένα πλήθος προσώπων – ανάμεσα στα οποία και οι Μάγοι – το οποίο χαρακτηρίζει μια αίσθηση κυκλικότητας, μια δίνη δράσης και κινήσεων που στηρίζεται στο σύμπλεγμα της Παρθένου με το Βρέφος, που δίνει υπόσταση την Παρουσία του Θεού που συνταράζει όλους τους παρευρισκόμενους. Μαζί με τους Μάγους, η Παρθένος δίνει μορφή σε μια πυραμίδα, της οποίας αποτελεί την κορυφή. Το γεγονός ότι τα πόδια της είναι στραμμένα αριστερά ενώ το κεφάλι της και αυτό του Ιησού στρέφονται δεξιά δίνουν στην πυραμίδα μια αίσθηση περιστροφής. Το κεφάλι της Μαρίας είναι τοποθετημένο στην τομή των δύο διαγωνίων του πίνακα, που είναι σχεδόν τετράγωνος δεδομένης της ελάχιστης διαφοράς ανάμεσα στο μήκος και το ύψος, και έτσι το κεφάλι της Παναγίας είναι ακριβώς στο κέντρο του πίνακα. Στο φόντο, κατά μήκος της διαγωνίου που σχηματίζουν δύο δέντρα, το πρώτο μια δάφνη, σύμβολο θριάμβου, και το δεύτερο ένας φοίνικας, σύμβολο μαρτυρίου που παραπέμπει στο "Άσμα Ασμάτων" του Σολομώντα, εξελίσσονται δύο σκηνές: στα δεξιά, μια συμπλοκή ενόπλων αντρών και αφηνιασμένων αλόγων, σαν σύμβολο της τρέλας των ανθρώπων που δεν έχουν ακόμη λάβει το χριστιανικό μήνυμα και στα αριστερά ένας ερειπωμένος ναός που παραπέμπει στην πτώση του Ναού της Ιερουσαλήμ. Εναλλακτικά πρόκειται για κάποιο παγανιστικό κτίριο, πιθανώς για τη Βασιλική του Μαξεντίου, για την οποία είχε ειπωθεί πως θα κατέρρεε αν μια παρθένος έφερνε στον κόσμο ένα παιδί. Κατά την παράδοση η βασιλική έπεσε τη μέρα της γέννησης του Χριστού, αν και στην πραγματικότητα χτίστηκε σε κατοπινή ημερομηνία. Στην κομματιασμένη αψίδα εμφανίζονται μικρά δέντρα σαν κι αυτά που βλέπουμε ανάμεσα σε ερείπια, όπου η φύση είχε όλο το χρόνο να ανακτήσει το χαμένο της έδαφος. Όπως και με το έργο του Μιχαήλ Αγγέλου, Doni Tondo, το φόντο αναπαριστά τον παγανισμό που υποτάσσεται στη χριστιανοσύνη, έναν κόσμο που εγκαινιάζεται από τη σκηνή που εξελίσσεται μπροστά. Επίσης, σύμφωνα με κάποιους ειδικούς, ο νεαρός που αποτελεί την τελευταία μορφή δεξιά, αποτελεί αυτοπροσωπογραφία του νεαρού Λεονάρντο. Ο Λεονάρντο αναπτύσσει την πρωτοποριακή του χρήση του chiaroscuro στην εικόνα, δημιουργώντας μια φαινομενικά χαοτική μάζα ανθρώπων βυθισμένων στο σκοτάδι και τη σύγχυση από την οποία οι Μάγοι βαίνουν προς τις φωτισμένες μορφές της Μαρίας και του Ιησού, ενώ ο παγανιστικός κόσμος πίσω συνεχίζει να χτίζει και να υπάρχει αγνοώντας την νέα αποκάλυψη που συντελείται.

Συντήρηση

Το 2002, ο Μαουρίτσιο Σερατσίνι, ένας ειδικός στη συντήρηση της τέχνης, ανέλαβε για λογαριασμό της Πινακοθήκης Ουφίτσι να πραγματοποιήσει μελέτη της επιφάνειας του χρώματος για να αποφανθεί αν ο πίνακας μπορεί να υποστεί συντήρηση χωρίς να καταστραφεί. Το συμπέρασμά του ήταν πως κάτι τέτοιο θα ήταν ανέφικτο, καθώς μόνο το σχέδιο και η προεργασία έγιναν από τον Λεονάρντο και η επιφάνεια του χρώματος προστέθηκε κατόπιν από κάποιον άλλο, λιγότερο ικανό ζωγράφο. Δήλωσε πως «το χρώμα που βλέπουμε σήμερα στην Προσκύνηση δεν τοποθετήθηκε εκεί από τον Λεονάρντο». Για να επιδείξει τα αποτελέσματα της διαγνωστικής του έρευνας, ο Σερατσίνι δημιούργησε πάνω από 2.400 λεπτομερή φωτογραφικά αρχεία και επιστημονικές αναλύσεις. Τέλος, σημειώνεται πως ο πίνακας αποτελεί κεντρικό στοιχείο της τελευταίας ταινίας του Αντρέι Ταρκόφσκι, με τίτλο Η Θυσία.

Πηγές

• Michael White, Λεονάρντο Ντα Βίντσι, Ο πρώτος επιστήμονας, μτφρ. Ευθυμία Χασιώτου-Κουιμτζή, εκδ.Κάτοπτρο, Αθήνα, 2004

Δείτε επίσης

• Λεονάρντο ντα Βίντσι
• Ουφίτσι
• Αναγεννησιακή τέχνη

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Επίσημη ιστοσελίδα της Galleria Uffizi.