Ζαφειράκης Θεοδοσίου
Ο Ζαφείριος «Ζαφειράκης» Θεοδοσίου Λογοθέτης (1772 - 1822) ήταν πρόκριτος και οπλαρχηγός της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 από τη Νάουσα. Στις μέρες μας η Νάουσα κι οι κάτοικοί της τον έχουν τιμήσει ιδιαίτερα, αφού στην πόλη υπάρχουν αφιερωμένα σε αυτόν μια προτομή του στο πάρκο της πόλης, μια κεντρικότατη οδός που φέρει το όνομά του, ένα στρατόπεδο με το όνομά του και ένας πολύ γνωστός για τις επιτυχίες του στο πανελλήνιο αθλητικός σύλλογος κ.ά.
| Ζαφειράκης Θεοδοσίου | |
|---|---|
 Προτομή του Ζαφειράκη Θεοδοσίου στο πάρκο της Νάουσας. | |
| Γενικές πληροφορίες | |
| Όνομα στη μητρική γλώσσα | Ζαφειράκης Θεοδοσίου Λογοθέτης (Ελληνικά) |
| Γέννηση | 1772 Νάουσα Ημαθίας |
| Θάνατος | 21 Απριλίου 1822 Καβάσιλα Ημαθίας |
| Χώρα πολιτογράφησης | Ελλάδα |
| Εκπαίδευση και γλώσσες | |
| Ομιλούμενες γλώσσες | Ελληνικά |
| Πληροφορίες ασχολίας | |
| Ιδιότητα | πολιτικός |
| Οικογένεια | |
| Σύζυγος | Ζαφειράκαινα |
| Στρατιωτική σταδιοδρομία | |
| Βαθμός/στρατός | στρατηγός |
| Πόλεμοι/μάχες | Ελληνική Επανάσταση του 1821 |
| Αξιώματα και βραβεύσεις | |
| Αξίωμα | Φιλικός |
 Σχετικά πολυμέσα | |
Βιογραφικά στοιχεία
ΕπεξεργασίαΟ Ζαφειράκης Θεοδοσίου γεννήθηκε το 1772 στη Νάουσα της Μακεδονίας. Κατάγονταν από αρχοντική οικογένεια της Νάουσας και απέκτησε πλούσια μόρφωση, γεγονός που του απέδωσε και την ιδιότητα του λογοθέτη. Ήταν ιδιαίτερα φιλόδοξος και γενναιόδωρος και κατείχε μεγάλη περιουσία. Σπούδασε κυρίως στα Ιωάννινα, όπου πέρασε σχεδόν όλη τη νεανική του ηλικία. Εκεί, ο Αλή πασάς τον ξεχώρισε για το οξύ πνεύμα του ανάμεσα στη σπουδάζουσα νεολαία και τον έθεσε υπό την προστασία του.[1][2][3]Κατά την τρίτη πολιορκία της Νάουσας από τον Αλή πασά, το 1804, οι Ναουσαίοι αναγκάστηκαν να συνθηκολογήσουν. Τότε στάλθηκε επιτροπή στα Ιωάννινα με επικεφαλής τον Ζαφειράκη Θεοδοσίου. Ο Αλή πασάς τότε τον διόρισε διοικητή στη Νάουσα. Έκτοτε, ο Ζαφειράκης εργάστηκε για την αποτίναξη του ζυγού, διαβάλλοντας τον Αλή πασά στον οθωμανό βαλή της Θεσσαλονίκης. Ο Αλή πασάς εκδίωξε τον Ζαφειράκη από τη Νάουσα και ο τελευταίος αναγκάστηκε να καταφύγει στη Θεσσαλονίκη, κατόπιν στο Άγιο Όρος και τελικά στην Κωνσταντινούπολη. Εκεί διέμεινε 12 χρόνια και τελικά κατάφερε να αποσπάσει διαταγή από τον σουλτάνο Μαχμούτ Β΄, ώστε να επιστρέψει ως πρόκριτος στη Νάουσα. Στο μεταξύ, η Νάουσα είχε ήδη φύγει από την επιρροή του Αλή πασά, από το 1812.[2][3]
Ως άρχοντας της πόλης ήταν ιδιαίτερα αγαπητός λόγω της γενναιοδωρίας του αλλά και του πλήθους έργων που παρέδωσε στην πόλη, όπως ήταν βιομηχανικές μονάδες (ιδιαίτερα οπλισμού), εκκλησίες, σχολεία και έργα οδοποιίας. Η παντοδυναμία του στη Νάουσα όμως, αμφισβητήθηκε έντονα από τον Μάμαντη Δραγατά, και σύντομα η πόλη χωρίστηκε σε δύο αντίπαλες παρατάξεις. Κατηγορήθηκε για κατασπατάληση των χρημάτων του κοινού ταμείου, λόγω κυρίως της αλαζονικής συμπεριφοράς του, καθώς εκτός από τους 60 άντρες της προσωπικής του φρουράς (που πληρώνονταν από το κοινό ταμείο), συντηρούσε και άλλους 30 με 40 άντρες με προσωπικά του έξοδα.[2][4]
Το 1820 μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία και έκτοτε άρχισε να οργανώνει την επικείμενη επανάσταση στην περιοχή, ερχόμενος σε επαφή με τους αρματολούς Αναστάσιο Καρατάσο και Αγγελή Γάτσο. Η μύησή του στη Φιλική Εταιρεία έγινε από τον Μετσοβίτη Δημήτριο Ίπατρο, ο οποίος ερχόμενος στη Νάουσα ανακοίνωσε στον Ζαφειράκη το Γενικόν Σχέδιον του Αλέξανδρου Υψηλάντη, που προέβλεπε συνεργασία με τον Αλή πασά, έτσι ώστε να δημιουργηθεί ο αναγκαίος αντιπερισπασμός στην Πύλη και να ευνοηθεί η εξέλιξη της Ελληνικής Επανάστασης. Ο Ζαφειράκης δεν ήθελε επουδενί να συνεργαστεί σε αυτό το εγχείρημα με τον Αλή πασά. Ο Ίπατρος συνελήφθη στη Νάουσα από τους Οθωμανούς, πιθανόν ύστερα από παρέμβαση του ίδιου του Ζαφειράκη. Τα έγγραφα που βρέθηκαν στην κατοχή του αποκάλυψαν πολλά από τα σχέδια των Ελλήνων, όταν τα αποκωδικοποίησε ο πρώην φιλικός Ασημάκης Θεοδώρου.[5] Η ανάμνηση της επίσκεψης του Ίπατρου έχει διασωθεί στη Νάουσα, στο δημοτικό τραγούδι "Του Ίπατρου":
- Από τη Σιβηρία νέος ήρθιν
- και μας φέρνει του χαμπέρι
- και ζητάει του σύνταγμα να γένει
- απού μέσα απ' το ντουβλέτι.[6]
Η αντιπαράθεση των κατοίκων της Νάουσας εκείνη την εποχή για τη συμμετοχή στον Αγώνα ανάγκασε τον Ζαφειράκη να εξορίσει τον Μάμαντη Δραγατά στη Θεσσαλονίκη.
Η Νάουσα είχε επιλεγεί να έχει ηγετικό ρόλο στην Επανάσταση στη Μακεδονία. Όμως, διάφορα γεγονότα αποδυνάμωσαν γενικότερα την επαναστατική κίνηση στη Βόρειο Ελλάδα. Ο Κασομούλης που είχε σταλεί από το Κοινό των Μακεδόνων στην Πελοπόννησο για να ζητήσει βοήθεια, διαπίστωσε ότι ο νότος δεν μπορούσε να προσφέρει πολλά στη Μακεδονία. Ο Σάλας, ορισμένος από τον Υψηλάντη αρχηγός της Επανάστασης στη Μακεδονία, αποδείχτηκε κατώτερος των περιστάσεων, ενώ τα πολιτικά πράγματα στον Μοριά αποδυνάμωσαν τον Υψηλάντη. Ωστόσο η ορμή των ετοιμασιών στη Νάουσα δεν μπορούσε ν' ανακοπεί. Στις 22 Φεβρουαρίου 1822, Κυριακή της Ορθοδοξίας, μετά από πανηγυρική δοξολογία και ορκωμοσία των μαχητών, ο Ζαφειράκης ύψωσε τη σημαία της Επανάστασης στον μητροπολιτικό Ναό του Αγίου Δημητρίου. Η πρώτη ενέργεια των επαναστατών ήταν η επίθεση στη Βέροια και τα Βοδενά (Έδεσσα). Όμως η Βέροια δεν κατόρθωσε να κινητοποιηθεί γιατί εκεί υπήρχε αρκετός τουρκικός στρατός, ενώ οι αγωνιστές του Ολύμπου δεν ήρθαν έγκαιρα γιατί περίμεναν τον Σάλα. Στη μάχη της Βέροιας πήρε μέρος ο ίδιος ο Ζαφειράκης επικεφαλής στρατιωτικού σώματος. Ακολούθησε η νικηφόρα μάχη στη μονή Παναγίας Δοβρά.
Η εκστρατεία όμως του Μεχμέτ Εμίν πασά (ο επονομαζόμενος Εμπού Λουμπούτ, δηλ. ροπαλοφόρος) της Θεσσαλονίκης με 18.000 άντρες ανάγκασε τον ελληνικό στρατό να οχυρωθεί εντός της πόλης της Νάουσας. Μετά από πολιορκία τριών εβδομάδων (από τις 27 Μαρτίου έως τις 18 Απριλίου), οι Οθωμανοί τελικά εισέβαλαν στην πόλη και ακολούθησε η καταστροφή της με σφαγές, βιασμούς, αιχμαλωσίες και λεηλασίες. Εντός της πόλης είχαν παραμείνει οι οπλαρχηγοί Ζαφειράκης Θεοδοσίου με τον γιο του Φίλιππο, Γιαννάκης Καρατάσος και Κωτούλας Καρατάσος (γιοι του Αναστάσιου Καρατάσου), Ζώτος, Αθανάσιος Τσιούπης, Ιωάννης Παπαρέσκας και οι Σιουγκαραίοι, προσπαθώντας να προβάλουν μια τελευταία γραμμή αντίστασης. Ο Ζαφειράκης Θεοδοσίου με τον γιο του Φίλιππο και τον Γιαννάκη Καρατάσο οχυρώθηκαν στον πύργο του Ζαφειράκη, όπου είχαν συγκεντρωθεί γύρω στα 500 γυναικόπαιδα. Εκεί άντεξαν για τρεις μέρες και στις 21 Απριλίου επιχείρησαν έξοδο. Μάλιστα, για να μη γίνουν αντιληπτοί από τους Οθωμανούς, οι γυναίκες έπνιξαν τα βρέφη. Ο Ζώτος τραυματίστηκε κατά την έξοδο και μη μπορώντας να διαφύγει έμεινε πίσω και ανατίναξε την πυριτιδαποθήκη. Γυναίκες και παιδιά, για να μην συλληφθούν πέφτουν με αυτοθυσία στο ποτάμι της Αράπιτσας από τον καταρράκτη στην περιοχή Στουμπάνοι. Ο Ζαφειράκης Θεοδοσίου ενώθηκε με τον Γιαννάκη Καρατάσο στον Άγιο Νικόλαο και κατάφεραν να οδηγήσουν μια φάλαγγα αγωνιστών και γυναικόπαιδων έξω από την πόλη, προς το Σέλι. Αρκετά γυναικόπαιδα, μεταξύ των οποίων και η σύζυγος και η κόρη του Ζαφειράκη, αιχμαλωτίστηκαν στο δάσος του Σοφουλιού έξω από τα Καβάσιλα. Ο Ζαφειράκης Θεοδοσίου και ο Γιαννάκης Καρατάσος αμύνθηκαν μέχρι το τέλος. Ο Ζαφειράκης σκοτώθηκε στη θέση Σοφολιό κοντά στην Επισκοπή. Τα σώματά τους καρατομήθηκαν και οι κεφαλές τους περιφέρονταν από τους Οθωμανούς στρατιώτες σε κοντάρια για εκφοβισμό των Ελλήνων.[2][4][7]
Η σύζυγος του οπλαρχηγού Ζαφειράκη, η Ζαφειράκαινα, σφαγιάστηκε μαζί με πολλές άλλες γυναίκες και έγινε σύμβολο που υμνήθηκε από το δημοτικό τραγούδι "Μακρυνίτσα":
- Τρία πουλάκια, αμάν αμάν, καθόντανε,
- τρία πουλάκια, αμάν αμάν, καθόντανε,
- στης Νάουσας το κάστρο,
- Μακρυνίτσα μου
- καημό που 'χει η καρδίτσα μου.
- Το 'να κοιτάει κι αμάν αμάν τα Βοδινά,
- το 'να κοιτάει κι αμάν αμάν τα
- Βοδενά και τ' άλλο Σαλονίκη,
- Μακρυνίτσα μου
- καημό που 'χει η καρδίτσα μου.
- Το τρίτο το κι αμάν αμάν μικρότερο,
- το τρίτο το κι αμάν αμάν μικρότερο,
- μοιρολογεί και λέγει,
- Μακρυνίτσα μου
- καημό που 'χει η καρδίτσα μου.
- Μας πάτησαν κι αμάν αμάν τη Νάουσα,
- μας πάτησαν κι αμάν αμάν τη Νάουσα,
- την πολυξακουσμένη,
- Μακρυνίτσα μου
- καημό που 'χει η καρδίτσα μου.[8]
Παραπομπές
Επεξεργασία- ↑ Εμμανουηλίδης, Εμμανουήλ (26 Μαρτίου 2008). «Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΓΙΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ ΣΤΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ: ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ - ΔΥΤ.ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ». Εμμανουήλ Αντ. Εμμανουηλίδης. Ανακτήθηκε στις 9 Μαΐου 2023.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Σπάρτσης, Νικόλαος (12 Ιουνίου 2010). «Η ιστορία της οικογένειας Σπάρτση και το Ολοκαύτωμα της Νάουσας στα 1822». Λαός. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 25 Σεπτεμβρίου 2010. Ανακτήθηκε στις 30 Ιανουαρίου 2011.
- ↑ 3,0 3,1 Vacalopoulos, Α. «History of Macedonia 1354-1833». www.promacedonia.org. Ανακτήθηκε στις 9 Μαΐου 2023.
- ↑ 4,0 4,1 «Ιστορία της Μακεδονίας 1354-1833, Βακαλόπουλος E. Απόστολος, Εκδόσεις Βάνιας, 1992, 17.2». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 18 Ιανουαρίου 2011. Ανακτήθηκε στις 30 Ιανουαρίου 2011.
- ↑ Sitalkis (8 Μαρτίου 2011). «ΝΕΩΤΕΡΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ: 22 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ (7 ΜΑΡΤΙΟΥ) 1821. Ο ΥΨΗΛΑΝΤΗΣ ΚHΡYΣΣΕΙ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ». ΝΕΩΤΕΡΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ. Ανακτήθηκε στις 9 Μαΐου 2023.
- ↑ «Θωμάς Μπλιάτκας, Νάουσα Ημαθίας, Οι Μπούλες της Νάουσας». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 23 Δεκεμβρίου 2008. Ανακτήθηκε στις 3 Ιουνίου 2011.
- ↑ Βαλσαμίδης Εμμανουήλ, "Ζαφειράκης Λογοθέτης, ο ήρωας της Νιάουστας". Μακεδονική Ζωή, 86 (1973), σ. 28, 29.
- ↑ Στίχοι Δημοτικών Τραγουδιών
 |
Αυτό το λήμμα σχετικά με έναν Αγωνιστή της Ελληνικής Επανάστασης (1821) χρειάζεται επέκταση. Μπορείτε να βοηθήσετε την Βικιπαίδεια επεκτείνοντάς το. |