Βικιπαίδεια

Ζάνταρ

Πόλη της Κροατίας

Συντεταγμένες: 44°06′51″N 15°13′40″E / 44.1142°N 15.2278°E / 44.1142; 15.2278

Η Ζάνταρ είναι παραλιακή πόλη και λιμάνι της Κροατίας, η οποία βρίσκεται βόρεια του Σπλιτ και νότια της Ριέκα.

Ζάνταρ
Η Ζάνταρ.

Σημαία
Έμβλημα
Τοποθεσία στο χάρτη
Τοποθεσία στο χάρτη
Ζάνταρ
44°7′1″N 15°14′8″E
ΧώραΚροατία Κροατία
Διοικητική υπαγωγήΖουπανία του Ζάνταρ
Ίδρυση384 π.Χ.
ΠροστάτηςΑγία Αναστασία η Φαρμακολύτρια
Διοίκηση
 • ΔήμαρχοςZvonimir Vrančić
Έκταση25
Πληθυσμός75.082
Ταχ. κωδ.23000
Τηλ. κωδ.023
Ζώνη ώραςUTC+01:00
ΙστότοποςΕπίσημη Ιστοσελίδα του Ζαντάρ
Commons page Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα (π • σ • ε )

Η πόλη κατοικείται από τον 7ο αιώνα π.Χ. με το όνομα Ζαντέρ (Jader). Αργότερα αναφέρεται με το ελληνικό όνομα Ιδάσσα, ενώ στα ρωμαϊκά χρόνια είχε το όνομα Ζαντέρα (Jadera) και αργότερα Ντιαντόρα (Diadora).

Κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα ονομαζόταν Ζάρα και ήταν η πόλη στην οποία επιτέθηκαν οι Σταυροφόροι της Δ' Σταυροφορίας το 1202 μετά από αίτημα των Βενετών, όταν οι Σταυροφόροι εμφανίστηκαν στη Βενετία χωρίς τα συμφωνηθέντα με τους Βενετούς χρήματα για τη μεταφορά τους στη Αίγυπτο.

Η παλαιά πόλη είναι χτισμένη σε μια χερσόνησο, η οποία περιβάλλεται από τείχος και είναι πλήρως οικοδομημένη με μικρά δρομάκια και τριώροφα-τετραώροφα κτίρια, με τυπική αρχιτεκτονική μεσαιωνικών πόλεων. Σήμερα αυτό το μέρος της πόλης δεν είναι προσβάσιμο με αυτοκίνητο. Το σύγχρονο Ζάνταρ εκτείνεται αρκετά και στις δύο πλευρές της παραλίας και το 2011 είχε πληθυσμό 75.082 κατοίκων.

Είναι μια τουριστική πόλη και σημαντικά της αξιοθέατα είναι ο οκτάγωνος πυργωτός ναός του Αγίου Δονάτου (9ος αιώνας) με το εντυπωσιακό καμπαναριό του, ο καθεδρικός ναός της Αγίας Αναστασίας (9ος-12ος αιώνας) σε ρυθμό τρίκλιτης βασιλικής με δύο τεράστια κυκλικά βιτρό, και η Ρωμαϊκή αγορά που βρίσκεται ακριβώς δίπλα, στη πλακόστρωτη πλατεία Ζελένι στην οποία και φέρεται μνημειακή στήλη, επίσης το ναυπηγείο (Arsenal) και πολλές εκκλησίες. Τα ενετικά οχυρωματικά έργα της πόλης έχουν χαρακτηριστεί μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO από το 2017.

Το πρώτο πανεπιστήμιο του Ζάνταρ ιδρύθηκε το 1396, ως μέρος μοναστηριού Βενεδικτίνων μοναχών.

Ιστορία

Επεξεργασία

Αρχαιότητα

Επεξεργασία

Η περιοχή της σημερινής Ζάνταρ ήταν κατοικημένη από τα πανάρχαια προϊστορικά χρόνια, οι πρώτοι οικισμοί ανάγονται στην Εποχή του Λίθου, όταν ξεκίνησε η Νεολιθική περίοδος. Μέχρι την εποχή που ήρθαν οι Λιβυρνοί και οι υπόλοιποι Ιλλυριοί στην περιοχή από την 4η ως την 2η χιλιετία π.Χ. κατοικούσε ένας πανάρχαιος Μεσογειακός λαός, ανήκε στην ευρύτερη Ομοσπονδία λαών που πήραν το όνομα Ινδο-Ευρωπαίοι. Η Ζάνταρ ήταν μια πρώιμη εγκατάσταση Λιβυρνών, οικοδομήθηκε σε ένα πέτρινο νησί που επικοινωνούσε με την θάλασσα με έναν Ισθμό, το αρχαίο λιμάνι δημιουργήθηκε σε μια φυσική θέση στο βόρειο στενό του Ισθμού.[1] Οι Λιβυρνοί ήταν σύμφωνα με τους περισσότερους συγγραφείς Ιλλυρικής καταγωγής, ήταν διάσημοι ναυτικοί και έμποροι, τα τελευταία χρόνια ασχολήθηκαν έντονα με την πειρατεία. Τον 7ο π.Χ. η Ζάνταρ έγινε σημαντικό εμπορικό κέντρο, είχαν συνεχείς επισκέψεις στο λιμάνι της οι Φοίνικες, οι Ετρούσκοι και οι Αρχαίοι Έλληνες. Ο πληθυσμός της πόλης εκτιμάται τότε στους 2.000 κατοίκους.[2] Από τον 9ο έως τον 6ο αιώνα π.Χ. οι Λιβυρνοί κυριάρχησαν στην ανατολική Αδριατική θάλασσα εμπορικά, πολιτικά και οικονομικά. Η Ζάνταρ λόγω της θέσης της ανέλαβε ηγετικό ρόλο σε όλες της υπόλοιπες πόλεις της Λιβυρνικής Σαραντάπολης που είχε οργανωθεί σε 14 κοινότητες.[3] Στην Ζάνταρ κατοικούσαν οι Ιαδασίνοι, αναφέρονται (384 π.Χ.) σαν σύμμαχοι των γηγενών της νήσου Χβαρ όταν ο Διονύσιος ο Πρεσβύτερος κάλεσε κατοίκους από την Ελληνική νήσο Πάρο να εποικίσουν το νησί τους. Μια εκστρατεία από την Ζάνταρ με 10.000 άντρες και 300 πλοία πολιόρκησε την Παριανή πόλη Φάρος στην Χβαρ. Ο Διονύσιος ο Πρεσβύτερος κινητοποιήθηκε και έστειλε μεγάλο στόλο, οι Έλληνες των Συρακουσών συνέτριψαν τους Λιβυρνούς και ξεκίνησαν τον εποικισμό της νότιας Αδριατικής.[4]

Ρωμαϊκή αυτοκρατορία

Επεξεργασία

Τα αρχαιολογικά ευρήματα έδειξαν ότι τους τελευταίους αιώνες πριν την Ρωμαϊκή κατάκτηση η Ζάνταρ ήταν εξαιρετικά οργανωμένη αστική κοινότητα, τον 2ο αιώνα π.Χ. κατείχε έκταση 600 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Στα μέσα του 2ου αιώνα π.Χ. η Αρχαία Ρώμη επιτέθηκε στις ανατολικές ακτές της Αδριατικής, οι Λιβυρνοί δεν συμμετείχαν στους πολέμους των Ρωμαίων με τους Ιλλυριούς που είχαν διάρκεια 230 έτη, ήθελαν να προστατεύσουν τις εμπορικές τους δραστηριότητες. Ο Ιούλιος Καίσαρ δημιούργησε την Επαρχία του Ιλλυρικού (59 π.Χ.) και η Ζάνταρ έγινε Ρωμαϊκός Δήμος. Το ναυτικό των Λιβυρνών έπαιξε σημαντικό ρόλο στον μεγάλο Ρωμαϊκό εμφύλιο ανάμεσα στον Ιούλιο Καίσαρα και τον Πομπήιο, οι πόλεις των Λιβυρνών διχάστηκαν ανάλογα με τα συμφέροντα τους. Τον Ιούλιο Καίσαρα υποστήριξαν τα μεγάλα αστικά κέντρα όπως η Ζάνταρ, η Νιν και η Κρκ, η Βις αντίθετα υποστήριξε τον Πομπήιο. Ακολούθησε η περίφημη "ναυμαχία της Ζάνταρ" (49 π.Χ.) στην οποία το "Λιβυρνικό ναυτικό" στο οποίο συμμετείχαν οι πόλεις που υποστήριζαν τον Πομπήιο πέτυχε σημαντική νίκη απέναντι στους Ρωμαίους και τις πόλεις που υποστήριζαν τον Καίσαρα. Η νίκη αυτή καθυστέρησε δύο χρόνια την οριστική νίκη του Καίσαρα στον Πομπήιο (48 π.Χ.), ο Ιούλιος Καίσαρας αντάμειψε τις πόλεις που τον υποστήριζαν όπως η Ζάνταρ και η Σαλώνα με τον τίτλο του Ρωμαϊκού Δήμου.[5] Η πόλη του Ζάνταρ πήρε τον τιμητικό τίτλο της Ιουλίας Ζάνταρ, τα επόμενα χρόνια ήρθαν Ρωμαίοι νέοι έποικοι. Η πραγματική Ρωμαϊκή κυριαρχία στο Ιλλυρικό έγινε αργότερα, ο Οκταβιανός Αύγουστος προχώρησε σε εκστρατεία στην Ιλλυρία και την Λιβυρνία (33 π.Χ.), η ανεξαρτησία της καταλύθηκε, ο στόλος και ο λαός της ενσωματώθηκαν στην Ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Η Ζάνταρ διατήρησε τους πρώτους αιώνες της Ρωμαϊκής κυριαρχίας τον αστικό της χαρακτήρα, παρέμεινε ένα από τα σημαντικότερα εμπορικά κέντρα της Αδριατικής. Η οργάνωση της έγινε σύμφωνα με το Ρωμαϊκό πρότυπο σε τετράγωνα οικοδομικά τετράγωνα, οικοδομήθηκαν οικίες, Φόρουμ και θέατρο, η ύδρευση της πόλης έγινε με υδραγωγείο μήκους 40 χιλιομέτρων που ξεκινούσε από την λίμνη Βρανά. Δεν είχε σημαντικό ρόλο στην διοίκηση της επαρχίας της Δαλματίας παρά το αναμφισβήτητο γεγονός ότι η οικονομία και ο πολιτισμός βρέθηκαν σε μεγάλη ανάπτυξη. Η Δαλματία ήταν από τις πρώτες επαρχίες της Ρώμης που ασπάστηκαν τον Χριστιανισμό. Τον 3ο αιώνα μ.Χ. είχε χριστιανική κοινότητα με επισκοπή, οικοδομήθηκαν εκκλησίες, μια Βασιλική και ένα Βαπτιστήρι. Τον 4ο αιώνα μ.Χ. ο πληθυσμός της πόλης της Ζάνταρ μαζί με τα περίχωρα και τους νέους Ρωμαίους εποίκους είχε φτάσει τους 10.000 κατοίκους.

Βαρβαρικές επιδρομές

Επεξεργασία
 
Οι πόλεις των Αδριατικών ακτών στην εποχή της Ρωμαικής κατάκτησης

Την εποχή των βαρβαρικών επιδρομών η Ζάνταρ ήταν μία από τις λίγες πόλεις-κράτη που υπήρχαν στα Βαλκάνια αλλά όταν έπεσε η Δυτική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία την λεηλάτησαν οι Ούννοι (441, 447). Η Ζάνταρ εισήλθε με την υπόλοιπη Δαλματία στο Βασίλειο των Οστρογότθων μαζί με την βόρεια Ιταλία και άλλες Ιλλυρικές περιοχές όπως η Παννονία και το Νωρικό. Τον 5ο αιώνα υπό την κυριαρχία του Οστρογοτθικού βασιλείου η Ζαντάρ έπεσε σε παρακμή, με τα περισσότερα κτίρια ετοιμόρροπα ένας ισχυρός σεισμός τον 6ο αιώνα κατέστρεψε το μεγαλύτερο μέρος της πόλης, με τα υλικά από τα ερείπια οικοδομήθηκαν νέα κτίσματα. Την ίδια εποχή σημειώθηκαν μεγάλες δημογραφικές αλλαγές, οι περισσότεροι κάτοικοι εγκατέλειψαν την πόλη ενώ ήρθαν νέοι έποικοι από την ενδοχώρα.[21] Τα 60 χρόνια που κυβέρνησαν ωστόσο οι Οστρογότθοι ο χριστιανισμός επεκτάθηκε στην Ζάνταρ, οικοδομήθηκαν νέες εκκλησίες και επισκοπές.[6] Ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός Α´ ξεκίνησε εκστρατεία για να ανακατακτήσει από τους Γότθους τις δυτικές περιοχές (536), η Ζάνταρ εισήλθε στην Βυζαντινή αυτοκρατορία (553). Οι Άβαροι και οι Σλάβοι ξεκίνησαν σκληρές επιδρομές στην Δαλματία (568), η Ζάνταρ ήταν η μόνη πόλη που επέζησε χάρη στο οικιστικό της σχέδιο. Η πρωτεύουσα της Δαλματίας Σαλώνα καταστράφηκε, η νέα πρωτεύουσα στο Θέμα Δαλματίας μετακινήθηκε στην Ζάνταρ, την ίδια εποχή ξεκίνησε η οικοδόμηση νέων κτιρίων. Στις αρχές του 6ου αιώνα ο επίσκοπος της Ζάνταρ Δονάτος και ο δούκας Παύλος μεσολάβησαν σε μια διαφωνία που είχε ξεσπάσει ανάμεσα στην Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία που την κυβερνούσε ο Πεπίνος της Ιταλίας και το Βυζάντιο. Οι Φράγκοι κράτησαν την πόλη για μικρό χρονικό διάστημα και στην συνέχεια επανήλθε στους Βυζαντινούς με την Ειρήνη του Νικηφόρου Α΄ (812).[7]

Η οικονομία της Ζάνταρ βασίστηκε τα πρώτα χρόνια του Μεσαίωνα στην αλιεία και το θαλάσσιο εμπόριο. Η πόλη σε στρατηγική θέση έγινε η σημαντικότερη ανάμεσα στα νησιά του κόλπου του Κβάντερ. Οι πόλεις-κράτη της Δαλματίας διατήρησαν τυπική ανεξαρτησία υπό την ψηλή κυριαρχία της Ζάνταρ. Οι κάτοικοι της πόλης βρήκαν διέξοδο στο θαλάσσιο εμπόριο, ασχολήθηκαν αποκλειστικά με αυτό με αποτέλεσμα να γίνουν σύντομα μεγάλη ναυτική δύναμη που ανταγωνίστηκε ακόμα και την Δημοκρατία της Βενετίας. Οι κάτοικοι τον 7ο αιώνα μιλούσαν τα Δαλματικά αλλά σταδιακά αντικαταστάθηκαν από τα Κροατικά, έγιναν η κυρίαρχη γλώσσα στα τέλη του 9ου αιώνα.[8] Οι πόλεις της Αδριατικής και της Μεσογείου πέρασαν μια ειρηνική περίοδο από τον 9ο αιώνα μέχρι τα μέσα του 10ου αιώνα ιδιαίτερα όταν τελείωσαν τις επιδρομές τους οι Σαρακηνοί. Οι καλές σχέσεις τους με τους Κροάτες στο εσωτερικό της ενδοχώρας τους επέτρεψαν να έχουν πολλές εμπορικές επαφές με το Βασίλειο της Κροατίας και πολιτικές διασυνδέσεις.[9] Οι Κροάτες έποικοι έφτασαν τον 10ο αιώνα και κατέλαβαν πολλές ψηλές διοικητικές θέσεις. Ο δούκας της Κροατικής Δαλματίας Τόμισλαβ ένωσε την Κροατική Δαλματία και την Παννονία δημιουργώντας το Βασίλειο της Κροατίας. Μετά την δυναστική έριδα που ξέσπασε με τον θάνατο του βασιλιά Στεφάνου (997) πολιόρκησε την πόλη ο Σαμουήλ της Βουλγαρίας (998) αλλά η άμυνα ήταν αποτελεσματική. Η Δημοκρατία της Βενετίας απέκτησε έντονο ενδιαφέρον για την κατάκτηση της Ζάνταρ επειδή βρισκόταν σε στρατηγική θέση για το εμπόριο της.

Μεσαίωνας

Επεξεργασία
 
Η πολιορκία της Ζάνταρ (1202)

Οι Ναρεντίνοι πειρατές ξεκίνησαν επιδρομές και η Ζάνταρ ζήτησε βοήθεια από την Δημοκρατία της Βενετίας.[7][10] Οι Βενετοί εκμεταλλεύτηκαν την ευκαιρία, ο Δόγης Πιέτρο Β΄ Ορσεόλο έστειλε εναντίον των πειρατών στόλο που στρατοπέδευσε στην Κόρτσουλα και το Λάστοβο (998). Η Δημοκρατία κατέλαβε την Δαλματία αιφνίδια χωρίς αντίσταση, το Τρόγκιρ αντιστάθηκε μόνο ύστερα από μια αιματηρή συμπλοκή, το Ντουμπρόβνικ αναγκάστηκε να πληρώσει φόρο υποτέλειας.[7][11] Οι φόροι που πλήρωναν οι κάτοικοι του Ζάνταρ μέχρι τότε στο Βασίλειο της Κροατίας μεταβιβάστηκαν στην Δημοκρατία. Οι κάτοικοι του Ζάνταρ ξεκίνησαν αγώνες για την ανεξαρτησία τους, τα κατάφεραν την δεκαετία του 1030 που έγιναν υποτελείς στην Βυζαντινή αυτοκρατορία.[12] Μετά από διαπραγματεύσεις με τους Βυζαντινούς η Ζάνταρ εισήλθε στο Κροατικό βασίλειο του Πέταρ Κρεσίμιρ Δ΄ (1069), όταν πέθανε ο Ντμίταρ Ζβόνιμιρ (1089) οι Κροάτες δέχτηκαν την κυριαρχία του Κροατο-Ούγγρου βασιλιά Κολομάν της Ουγγαρίας. Η Δημοκρατία της Βενετίας ξεκίνησε ξανά επιθέσεις στην Ζάνταρ με στόχο να την κατακτήσει για να ελέγξει το εμπόριο στην Αδριατική (1111 - 1154) και (1160 - 1183), οι κάτοικοι ζήτησαν προστασία από τον πάπα και τον βασιλιά της Κροατίας. Τημ πόλη κατέστρεψε ο Δόγης της Βενετίας Ενρίκο Ντάντολο όταν πέρασαν οι στρατιώτες του που συμμετείχαν στην Δ΄ Σταυροφορία για την Παλαιστίνη πέρασαν από την Ζάνταρ και την πολιόρκησαν.[13] Οι Σταυροφόροι έπρεπε να πληρώσουν φόρο στην Αίγυπτο, είχαν έλλειψη χρημάτων, για αυτό αποφάσισαν να καταστρέψουν την Ζάνταρ και να την λεηλατήσουν.[13] Ο Ίμρε της Ουγγαρίας κατήγγειλε το γεγονός ότι Σταυροφόροι του Ιησού κατέστρεψαν ένα χριστιανικό κράτος ως ιεροσυλία, η Ζάνταρ ωστόσο λεηλατήθηκε και ο πληθυσμός της δραπέτευσε στην γύρω ύπαιθρο. Ο Πάπας Ιννοκέντιος Γ΄ αφόρισε όλους τους Ενετούς και τους Σταυροφόρους που συμμετείχαν στην πολιορκία.[13] Σε λίγα χρόνια με πρωτοβουλία του Κροάτη ευγενούς Μτομάλντ από το Σίμπενικ οι δραπέτευσες επέστρεψαν και ελευθερώθηκε η πόλη (1204). Την επόμενη χρονιά ωστόσο οι Βενετοί τους ανάγκασαν να κλείσουν ειρήνη και να δηλώσουν την υποταγή τους (1205). Το μόνο κέρδος για το Κοινοτικό Συμβούλιο της Ζάνταρ ήταν ότι θα κέρδιζαν το 1/3 των εσόδων από την φορολόγηση των πλοίων στο λιμάνι.[14]

Το γεγονός αυτό δεν έκαμψε το επαναστατικό πνεύμα της πόλης αφού με το βασίλειο της Κροατίας-Ουγγαρίας είχαν μεγαλύτερες ελευθερίες στο εμπόριο σε σχέση με τους Βενετούς. Οι κάτοικοι ξεκίνησαν μια σειρά από εξεγέρσεις απέναντι στην Δημοκρατία της Βενετίας, το αποτέλεσμα ήταν η "Συνθήκη της Ζάνταρ" με την οποία ανέκτησε την πόλη ο Λουδοβίκος Α΄ της Ουγγαρίας (1358). Μετά την "μάχη της Κιότζα" ανάμεσα στην Δημοκρατία της Γένοβας και την Βενετία η Κιότζα συμμάχησε με την Ζάνταρ και την Τρογκίρ εναντίον της Βενετίας. Η Κιότζα τελικά απέκτησε μεγαλύτερη προστασία από την Βενετία (1412) επειδή η Σίμπενικ έγινε ή έδρα του εμπορίου, το αποτέλεσμα ήταν να κερδίσει η Κιότζα το μονοπώλιο του εμπορίου του αλατιού στην Αδριατική. Μετά τον θάνατο του Λουδοβίκου Α΄ η Ζάνταρ αναγνώρισε την κυριαρχία του αυτοκράτορα Σιγισμούνδου, μετά από αυτόν αναγνωρίστηκε βασιλιάς ο Λαδίσλαος Α΄ της Νεαπόλεως.

Δημοκρατία της Βενετίας

Επεξεργασία
 
Οι κτήσεις της Δημοκρατίας της Βενετίας στην Αδριατική (1560)

H Δημοκρατία της Βενετίας αναγνώρισε την αδυναμία του Λαδίσλαου και του πρότεινε να αγοράσει την Δαλματία με 100.000 Δουκάτα, ο Λαδίσλαος δέχτηκε. Ο πληθυσμός της Ζάνταρ στην συντριπτική του πλειοψηφία μιλούσε Κροατικά, όταν ο Πάπας Αλέξανδρος Γ΄ στον δρόμο του για την Βενετία βρήκε καταφύγιο στην Ζάνταρ ο λαός τον ζητωκραύγασε στα Κροατικά.[15][16] Την περίοδο ανάμεσα στον 11ο και τον 14ο αιώνα παρά τους συνεχείς πολέμους και πολιορκίες η ευημερία της Ζάνταρ ήταν εξαιρετική. Το εμπόριο βρέθηκε σε μεγάλη ακμή, κτίστηκαν νέα μοναστήρια και οικίες και ιδρύθηκε το Πανεπιστήμιο της Ζάνταρ από το Τάγμα των Δομινικανών (1396). Αφού αγόρασε η Δημοκρατία της Βενετίας από τον Λαδίσλαο την Ζάνταρ και τα δικαιώματα του στην Δαλματία με 100.000 Δουκάτα τοποθέτησε περιφερειακή διοίκηση με πρωτεύουσα την Ζάνταρ, επεκτάθηκε σύντομα σε ολόκληρη την Δαλματία εκτός από το Ντουμπρόβνικ. Στην αρχή οι επιφανείς οικογένειες της Ζάνταρ αντιστάθηκαν σκληρά στην Βενετική διοίκηση με αποτέλεσμα να αντιμετωπίσουν διώξεις και κατάσχεση περιουσίας. Την εποχή εκείνη γεννήθηκε στην Ζάνταρ ο μεγάλος Αναγεννησιακός γλύπτης και αρχιτέκτονας Τζόρτζιο ντα Σεμπένικο που φιλοτέχνησε τον Καθεδρικό ναό του Σιμπένικ. Άλλοι καλλιτέχνες που γεννήθηκαν στην Ζάνταρ διάσημοι για τα γλυπτά και την αρχιτεκτονική τους ήταν οι αδελφοί Λουτσιάνο και Φραντσέσκο Λοράνα. Τον 16ο και τον 17ο αιώνα η Οθωμανική αυτοκρατορία ξεκίνησε επιθέσεις για την κατάληψη της Ζάνταρ. Στις αρχές του 16ου αιώνα οι Οθωμανοί κατέλαβαν το ηπειρωτικό τμήμα της πόλης και οι Βενετοί ξεκίνησαν να κατασκευάζουν μια νέα μεγάλη σειρά από τείχη και κάστρα για την υπεράσπιση της. Στην προσπάθεια τους αυτή αναγκάστηκαν να κατεδαφίσουν πολλά κτίσματα, εκκλησίες καθώς και ένα ολόκληρο προάστειο, μετά την κατασκευή των πανίσχυρων οχυρώσεων οικοδομήθηκαν νέα επιβλητικά κτίσματα και ανάκτορα. Παρά τις συνεχείς Οθωμανικές απειλές στην Ζάνταρ άνθησε τον 16ο και 17ο αιώνα η Αναγέννηση σε σημαντικό βαθμό με μεγάλη έξαρση των γραμμάτων και των τεχνών. Στην πόλη γεννήθηκαν μεγάλοι ζωγράφοι, συγγραφείς και λόγιοι όπως ο ζωγράφος Τζόρτζιο Βεντούρα και ο Ουμανιστής Τζιοβάνι Φραντσέσκο Φορτούνιο που έγραψε το πρώτο Ιταλικό γραμματικό λεξικό.[17] Ο συνεχής κίνδυνος των Οθωμανών έφερε πληθυσμιακή στασιμότητα ενώ η έκρηξη βουβωνικής πανώλης τον 16ο και τον 17ο αιώνα αποδεκάτισε τον πληθυσμό. Η Δημοκρατία της Βενετίας αποφάσισε να ενισχύσει την Ζάνταρ με νέους αποίκους και ο αρχιεπίσκοπος δημιούργησε νέο προάστειο με μεταφερόμενους Αλβανούς Καθολικούς. Παρά την έλλειψη χρημάτων οικοδομήθηκε (1783) το νέο μεγάλο "Θέατρο της Αριστοκρατίας" που λειτούργησε για περισσότερο από 100 χρόνια.

19ος αιώνας

Επεξεργασία
 
Η εκκλησία του Αγίου Δονάτου στην Ζάνταρ (9ος αιώνας)

Με την Συνθήκη του Κάμπο Φόρμιο όταν έπεσε η Δημοκρατία της Βενετίας (1797) η Ζάνταρ εισήλθε στην Αυστριακή Αυτοκρατορία και στο Κροατικό βασίλειο των Αψβούργων. Σε λίγα χρόνια δόθηκε στο Ναπολεόντειο βασίλειο της Ιταλίας (1806-1809), προστέθηκε στις Γαλλικές Ιλλυρικές επαρχίες. Τον Νοέμβριο του 1813 οι Αυστριακές δυνάμεις πολιόρκησαν την πόλη με την βοήθεια του Αγγλικού Πολεμικού Ναυτικού, οι Γαλλικές δυνάμεις συνθηκολόγησαν (9 Δεκεμβρίου 1813) και ολόκληρη η Δαλματία επανήλθε στην Αυστρο-Ουγγαρία. Με το Συνέδριο της Βιέννης (1815) η Ζάνταρ παρέμεινε μέχρι το 1818 στην Μοναρχία των Αψβούργων σαν μια από τις από επτά διακριτές επαρχίες στο Βασίλειο της Δαλματίας.[18] Το πρώτο μισό του 19ου αιώνα ο πληθυσμός της πόλης παρέμεινε σταθερός, εξακολουθούσε ωστόσο να εξαπλώνεται σε νέα προάστεια στα βόρεια.[19][20] To 2o μισό του 19ου η ανάπτυξη προχώρησε ταχύτατα, ο πληθυσμός αυξήθηκε σημαντικά με την αύξηση των γεννήσεων και την μετανάστευση, τα νότια τείχη της πόλης κατεδαφίστηκαν για να οικοδομηθούν νέες συνοικίες. Το εμπόριο, η βιομηχανία, η γεωργία αναπτύχθηκαν σημαντικά, το λιμάνι της Ζάνταρ έγινε ανοιχτό, δημιουργήθηκαν συντεχνίες παρόμοιες με αυτές που υπήρχαν στις μεγάλες πόλεις της δυτικής Ευρώπης. Ένας μεγάλος αριθμός από βιβλιοθήκες, τυπογραφεία, θέατρα εμφανίστηκαν, λίγο πριν ξεσπάσει ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος λειτουργούσαν 27 εργοστάσια.[21] Μετά το 1848 δημιουργήθηκε ο Κροατικός εθνικισμός, οι πολίτες της Ζάνταρ διχάστηκαν σε Ιταλόφωνους και Κροατόφωνους δημιουργώντας πολιτικές συγκρούσεις με τα δύο νέα αντίστοιχα πολιτικά κόμματα. Η απογραφή που έγινε στα τέλη του 19ου αιώνα κατέγραψε την μεγάλη πλειοψηφία των 9.018 Ιταλόφωνων κατοίκων της Ζάνταρ έναντι 2.551 Κροατόφονων (1900), αλλά σε ολόκληρη την επαρχεία οι Κροατόφωνοι ήταν 9.234 και οι Ιταλόφωνοι 21.753.[22][23] [24] Οι εθνικιστικές συγκρούσεις ήταν στην αρχή χαλαρές αλλά στις αρχές του 20ου αιώνα εντάθηκαν επικίνδυνα. Η Αυστριακή αυτοκρατορία προσπάθησε με κάθε μέσο το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα να επιβάλει τα Κροατικά ή τα Γερμανικά έθιμα σε βάρος των Ιταλικών, ο στόχος ήταν να αποφύγει με οποιονδήποτε τρόπο την μελλοντική ένωση με το Βασίλειο της Ιταλίας.[25]

Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος

Επεξεργασία
 
Η Ιταλική επικράτεια της Ζάνταρ (1920-1947)

H Ιταλία εισήλθε με την Συνθήκη του Λονδίνου στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο (1915), σε αντάλλαγμα με την υποστήριξη της στην Τριπλή Συνεννόηση η Ιταλία θα κέρδιζε ολόκληρη την βόρειο Δαλματία μαζί με την Ζάνταρ, την Σίμπενικ και όλα τα Δαλματικά νησιά εκτός από την Κρκ και την Ραμπ. Στα τέλη του πολέμου οι Ιταλικές δυνάμεις επιτέθηκαν στην Δαλματία, κατέκτησαν την Ζάνταρ και ο ναύαρχος Ενρίκο Μίλο ανακηρύχτηκε κυβερνήτης της Δαλματίας.[26] Ο διάσημος Ιταλός εθνικιστής Γκαμπριέλε Ντ' Ανούντσιο υποστήριξε την κατάκτηση της Δαλματίας και έφτασε τον Δεκέμβριο του 1918 στην Ζάνταρ με έναν μεγάλο στόλο.[26] Με την κατάρρευση της Αυστρο-Ουγγρικής αυτοκρατορίας τα εθνικιστικά κινήματα στην Δαλματία παρουσίασαν νέα έξαρση. Το Ιταλικό κόμμα ανέλαβε την εξουσία, ο Ιταλικός στόλος έφτασε (4 Νοεμβρίου 1918) και σε λίγο ανέλαβε την διακυβέρνηση (5 Δεκεμβρίου 1918).[27] Με την Συνθήκη των Βερσαλλιών (10 Ιανουαρίου 1920) τα Ιταλικά δικαιώματα στην Δαλματία ακυρώθηκαν αλλά την ίδια χρονιά με την Συνθήκη του Ράπαλλο που έγινε με το Βασίλειο της Σερβίας και της Κροατίας (12 Νοεμβρίου 1920) η Ιταλία κέρδισε την Ζάνταρ και πολλές γειτονικές περιοχές. Η Ζάνταρ και όλα τα προάστεια της περιείχαν συνολική έκταση 51 τετραγωνικά χιλιόμετρα και 17.065 κατοίκους, επιπλέον περιείχε το νησί Λάστοβο και τα νησιά του Αρχιπελάγους της Παλαγκρούζα. Η περιοχή οργανώθηκε σαν ακριτική Ιταλική επαρχία, στην Απογραφή (1921) καταγράφηκαν 12.075 Ιταλοί Δαλματοί και 1.255 Κροάτες.[28]

Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος

Επεξεργασία

Η Γερμανία, η Ιταλία και οι υπόλοιπες Δυνάμεις του Άξονα επιτέθηκαν στο Βασίλειο της Γιουγκοσλαβίας (6 Απριλίου 1941), η Ζάνταρ ήταν με 9.000 άντρες το αρχικό σημείο της επίθεσης. Οι δυνάμεις έφτασαν στο Σιμπένικ και στο Σπλιτ δύο μέρες πριν παραδοθούν (15 Απριλίου 1941), οι κάτοικοι είχαν εκκενωθεί στην Πούλα. Με την κατάληψη του Μόσταρ και του Ντουμπρόβνικ (17 Απριλίου 1941) συνάντησαν τα στρατεύματα της Ιταλοκρατούμενης Αλβανίας, η Γιουγκοσλαβική κυβέρνηση παραδόθηκε στις δυνάμεις της Βέρμαχτ. Ο Μπενίτο Μουσολίνι ανακήρυξε σύμφωνα με την Συνθήκη της Ρώμης το ανεξάρτητο υποτελές σε αυτόν κράτος της Δαλματίας. Η πόλη έγινε το κέντρο της Ιταλικής οντότητας που περιείχε την ίδια την Ζάνταρ, την Κότορ και το Σπλιτ. Οι Κροάτες επαναστάτησαν στην Ιταλική κατοχή, οι Γιουγκοσλάβοι Παρτιζάνοι λεηλάτησαν την Ζάνταρ την εποχή που το 70% του πληθυσμού ήταν Ιταλοί. Μετά την ανατροπή του Μουσολίνι (25 Ιουλίου 1943) η Ιταλία υπέγραψε Συνθήκη με τους Συμμάχους σύμφωνα με την οποία αποκήρυξε τα δικαιώματα της στην Δαλματία. Ο Μουσολίνι ωστόσο απελευθερώθηκε από τους Γερμανούς (12 Σεπτεμβρίου 1943), τα Γερμανικά στρατεύματα κατέλαβαν την Ζάνταρ που εισήλθε στην Ιταλική Κοινωνική Δημοκρατία. Το Ανεξάρτητο Κράτος της Κροατίας ανακήρυξε την Συνθήκη της Ρώμης άκυρη και εισέβαλε στην Κροατία με Γερμανική υποστήριξη, απέφυγε να καταλάβει την ίδια την Ζάνταρ επειδή δεν καταγραφόταν στην Συνθήκη της Ρώμης (1941). Ο αρχηγός του Ανεξάρτητου κράτους της Κροατίας Άντε Πάβελιτς ανακήρυξε ωστόσο την Ζάνταρ σαν την πρωτεύουσα του παρά το ότι ο στρατός του δεν μπόρεσε να την καταλάβει. Όταν έληξε ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, από τον Νοέμβριο του 1943 μέχρι τον Οκτώβριο του 1944 οι Σύμμαχοι προχώρησαν σε σκληρούς βομβαρδισμούς στην πόλη. Οι νεκροί στην Ζάνταρ εκτιμώνται σε 1.000-4.000 από τους 20.000 κατοίκους, το 80% των κτιρίων καταστράφηκαν. Η Ζάνταρ πήρε τον τίτλο "Δρέσδη της Ανατολής" επειδή οι καταστροφές της από τους βομβαρδισμούς συγκρίνονται μόνο με αυτές της Γερμανικής Δρέσδης.[29] Οι Γερμανικές δυνάμεις εγκατέλειψαν την Ζάνταρ και ο στρατός των Παρτιζάνων κατέλαβε την πόλη (31 Οκτωβρίου 1944).[30] Ο πληθυσμός της Ζάνταρ από 24.000 κατοίκους πριν την έναρξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου είχε πέσει στα τέλη του 1944 στις 6.000. Η πόλη εξακολουθούσε ωστόσο να βρίσκεται σε επίσημη Ιταλική κυριαρχία μέχρι την Συνθήκη των Παρισίων (15 Σεπτεμβρίου 1944), ο Ιταλικός πληθυσμός έφυγε κατόπιν για την Ιταλία.[31][32][33]

Σοσιαλιστική Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γιουγκοσλαβίας

Επεξεργασία
 
Η γέφυρα της Ζάνταρ

Η Ζάνταρ εισήλθε στην Σοσιαλιστική Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γιουγκοσλαβίας και στην Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Κροατίας. Την πρώτη δεκαετία μετά την λήξη του πολέμου ο ρυθμός της αύξησης του πληθυσμού της ήταν πολύ αργός, οι Ιταλοί την εγκατέλειψαν ολοκληρωτικά, έφυγαν συνολικά για την Ιταλία 10.000 κάτοικοι.[34] Τον Οκτώβριο του 1953 έκλεισαν και τα τελευταία Ιταλικά σχολεία στην Ζάνταρ, σήμερα έχουν μείνει μόνο μερικές εκατοντάδες Ιταλοί κάτοικοι σε διακριτή κοινότητα. Ο πληθυσμός της πόλης αυξήθηκε σημαντικά στα τέλη της δεκαετίας του 1950 και την δεκαετία του 1960, η κεντρική Σερβική κυβέρνηση παρότρυνε έντονα την αστυφιλία από την ύπαιθρο στις μεγάλες πόλεις. Στην μεγάλη αύξηση του πληθυσμού βοήθησαν έντονα η κατασκευή της Αδριατικής Οδού, του σιδηρόδρομου και του αεροδρομίου.[35] Τις επόμενες δεκαετίες η αύξηση του πληθυσμού της Ζάνταρ παρουσίασε πτώση, επλήγη έντονα στα τέλη της δεκαετίας του 1980 από την Γιουγκοσλαβική οικονομική κρίση.[35]

Ο πόλεμος της Σερβικής ανεξαρτησίας

Επεξεργασία

Οι Σέρβοι της Κροατίας αντέδρασαν έντονα με την ανεξαρτητοποίηση της χώρας επειδή έγιναν μειονότητα, το αποτέλεσμα ήταν να ξεσπάσει τον Μάρτιο του 1991 ο Πόλεμος της Κροατίας, το επίκεντρο ήταν η Ζάνταρ και τα προάστεια της.[36] Ένας μεγάλος αριθμός κατοίκων που δεν ήταν Σέρβοι εκδιώχθηκαν και πολλοί Κροάτες αστυνομικοί δολοφονήθηκαν.[37] Οι Σέρβοι που αποτελούσαν το 14% του Κροατικού πληθυσμού ανακήρυξαν την Δημοκρατία της Σερβικής Κράινα.[38] Ακολούθησε η "μάχη της Ζάνταρ" στην οποία ο Γιουγκοσλαβικός Λαϊκός Στρατός που υποστήριζε τους επαναστάτες βομβάρδισε την χώρα.[36] Η Ζάνταρ και άλλες μεγάλες πόλεις της Κροατίας υπέστησαν σοβαρές ζημιές από τους Σερβικούς βομβαρδισμούς, κατεδαφίστηκαν οικοδομήματα και μνημεία προστατευόμενα από την UNESCO. Το αποκορύφωμα των Γιουγκοσλαβικών ωμοτήτων ήταν η "σφαγή της Σρεμπρένιτσα" στην οποία εκτελέστηκαν 62 Κροάτες πολίτες και 5 αιχμάλωτοι πολέμου. Την εποχή εκείνη είχε διακοπεί η επικοινωνία ανάμεσα στον βορά και τον νότο της Κροατίας, γινόταν μόνο από την νήσο Παγκ. Τον Ιανουάριο του 1993 υπό την πίεση των δυτικών οι Σέρβοι αναγκάστηκαν να συνθηκολογήσουν, οι ταραχές ωστόσο συνεχίστηκαν μέχρι την οριστική λήξη του πολέμου και την εκδίωξη όλων των Σέρβων (1995).

Αδελφοποιημένες πόλεις

Επεξεργασία

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Επεξεργασία

Εικόνες από το Ζάνταρ

Επεξεργασία
  •  
    Η εκκλησία του Αγίου Δονάτου και η Ρωμαϊκή Αγορά
  •  
    Η εκκλησία του Αγίου Δονάτου
  •  
    Η Ρωμαϊκή Αγορά
  •  
    Η καθεδρική εκκλησία της Αγίας Αναστασίας
  •  
    Η εκκλησία της Παναγίας
  •  
    Η εκκλησία του Αγίου Συμεών
  •  
    Άγιος Συμεών
  •  
    Porta marina (Η πύλη της θάλασσας)
  •  
    Porta Terraferma (Η πύλη της στεριάς)
  •  
    Το πανεπιστήμιο του Ζαντάρ (1396)

Παραπομπές

Επεξεργασία
  1. ↑ M. Suić, Prošlost Zadra I, Zadar u starom vijeku, Filozofski fakultet Zadar, 1981, σσ. 61–113
  2. ↑ V. Graovac, "Populacijski razvoj Zadra", Sveučilište u Zadru, 2004, σ. 52
  3. ↑ M. Suić, Liburnija i Liburni, VAMZ, 3.S., XXIV-XXV,1991–92, UDK 931/939 (36)"6/9", σσ. 55–66
  4. ↑ M. Suić, Prošlost Zadra I, Zadar u starom vijeku, Filozofski fakultet Zadar, 1981, σσ. 127–130
  5. ↑ M. Zaninović, Liburnia Militaris, Opusc. Archeol. 13, 43–67 (1988), UDK 904.930.2(497.13)>>65<<, σσ. 56, 57
  6. ↑ G. Novak, Uprava i podjela, Zbornik FF u Zagrebu I, 1951, σσ. 83–85
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 Jayne, Kingsley (1911). "Dalmatia" . In Chisholm, Hugh (ed.). Encyclopædia Britannica. Τομ. 7 (11th ed.). Cambridge University Press. σσ. 772–776
  8. ↑ Nada Klaić, Ivo Petricioli, Prošlost Zadra – knjiga II, Zadar u srednjem vijeku do 1409., Filozofski fakultet Zadar, 1976, σ. 59
  9. ↑ Nada Klaić, Ivo Petricioli, Prošlost Zadra II, Zadar u srednjem vijeku do 1409., Filozofski fakultet Zadar, 1976, σ. 84
  10. ↑ Chisholm, Hugh, ed. (1911). "Zara" . Encyclopædia Britannica. Τομ. 28 (11th ed.). Cambridge University Press. σ. 959
  11. ↑ Chisholm, Hugh, ed. (1911). "Illyria" . Encyclopædia Britannica. Τομ. 14 (11th ed.). Cambridge University Press. σσ. 325–327
  12. ↑ N. Klaić, I. Petricioli, Prošlost Zadra II, Zadar u srednjem vijeku do 1409., Filozofski fakultet Zadar, 1976, σσ. 86–94
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 Sethre, Janet (2003). The Souls of Venice. σσ. 54–55
  14. ↑ N. Klaić, I. Petricioli, Zadar u srednjem vijeku do 1409., Prošlost Zadra – knjiga II, Filozofski fakultet Zadar, 1976, σσ. 179–184
  15. ↑ N. Klaić, I. Petricioli, Zadar u srednjem vijeku do 1409., Prošlost Zadra – knjiga II, Filozofski fakultet Zadar, 1976, σ. 216
  16. ↑ Strgačić, A. (1954). Papa Aleksandar III u Zadru, Radovi instituta JAZiU u Zadru (in Croatian). Zagreb. σσ. 164–165
  17. ↑ https://web.archive.org/web/20121018122207/http://www.encyclopedia.com/topic/Andrea_Schiavone.aspx#1
  18. ↑ Die postalischen Abstempelungen auf den österreichischen Postwertzeichen-Ausgaben 1867, 1883 und 1890, Wilhelm KLEIN, 1967
  19. ↑ V. Graovac, Populacijski razvoj Zadra, Odjel za geografiju, Sveučilište u Zadru (Population development of Zadar, Department of Geography, University of Zadar), UDK: 314.8(497.5 Zadar), σ. 60
  20. ↑ Š Peričić, Razvitak gospodarstva Zadra i okolice u prošlosti, HAZU, Zavod za povijesne znanosti u Zadru, Zagreb-Zadar, 1999, σ. 312
  21. ↑ V. Graovac, Populacijski razvoj Zadra (Population development of Zadar), Odjel za geografiju, Sveučilište u Zadru, Department of Geography, University of Zadar, UDK: 314.8(497.5 Zadar), σσ. 61–62
  22. ↑ https://contentdm.lib.byu.edu/digital/collection/FHSS/id/32386
  23. ↑ The Italians of Dalmatia- University of Toronto Press Incorporated – 2009, σ. 189
  24. ↑ σ. 451 of I censimenti della popolazione dell‘Istria, con Fiume e Trieste, e di alcune città della Dalmazia tra il 1850 e il 1936 – Guerrino Perselli, Università Popolare di Trieste – 1993
  25. ↑ Die Protokolle des Österreichischen Ministerrates 1848/1867. V Abteilung: Die Ministerien Rainer und Mensdorff. VI Abteilung: Das Ministerium Belcredi, Wien, Österreichischer Bundesverlag für Unterricht, Wissenschaft und Kunst 1971, Τομ. 2, σ. 297
  26. ↑ 26,0 26,1 A. Rossi. The Rise of Italian Fascism: 1918–1922. New York, New York, USA: Routledge, 2010. σ. 47
  27. ↑ Ante Bralić, Zadar u vrtlogu propasti Habsburške Monarhije (1917–1918), Časopis za suvremenu povijest 1/2006, Hrvatski institut za povijest, Zagreb, 2006, σσ. 243–266
  28. ↑ https://drive.google.com/file/d/13BSpAtRR2qhrUS9wB_MKxidnkI12ONxc/view
  29. ↑ Graovac Matassi 2014, σ. 169
  30. ↑ Begonja 2005, σ. 72
  31. ↑ Grant, John P.; J. Craig Barker, eds. (2006). International Criminal Law Deskbook. Routledge: Cavendish Publishing. σ. 130
  32. ↑ http://intranet.istoreto.it/esodo/parola.asp?id_parola=12
  33. ↑ E. White and J. Reinisch (2011). The Disentanglement of Populations - Migration, Expulsion and Displacement in Postwar Europe, 1944-49. Palgrave Macmillan UK. σ. 71
  34. ↑ Graovac Matassi 2014, σ. 170
  35. ↑ 35,0 35,1 Graovac Matassi 2014, σ. 171
  36. ↑ 36,0 36,1 Graovac Matassi 2014, σ. 174
  37. ↑ James Gow, The Serbian Project and its Adversaries, σ. 159
  38. ↑ https://www.enciklopedija.hr/natuknica.aspx?ID=66647

Πηγές

Επεξεργασία
  • M. Suić, Prošlost Zadra I, Zadar u starom vijeku, Filozofski fakultet Zadar, 1981.
  • V. Graovac, "Populacijski razvoj Zadra", Sveučilište u Zadru, 2004.
  • Cresswell, Peterjon; Atkins, Ismay; Dunn, Lily (10 July 2006). Time Out Croatia (First ed.). London, Berkeley & Toronto: Time Out Group Ltd & Ebury Publishing, Random House Ltd. 20 Vauxhall Bridge Road, London SV1V 2SA.
  • Begonja, Zlatko (July 2005). "Iza obzorja pobjede: sudski procesi "narodnim neprijateljima" u Zadru 1944.-1946". Journal of Contemporary History (in Croatian). Zagreb: Croatian Institute of History. 37 (1).
  • Graovac Matassi, Vera (2014). "Contemporary Urban Changes in Croatia – The Case Study of Zadar". In Calcatinge, Alexandru (ed.). Critical Spaces: Contemporary Perspectives in Urban, Spatial and Landscape Studies. LIT Verlag Münster.
Ανακτήθηκε από "https://el.wiki.x.io/w/index.php?title=Ζάνταρ&oldid=10817036"